Kuantum dolanıklığına ödül: Bu yılın Nobel Fizik Ödülü aslında 58 yıl önce verilmeliydi

Bilim Teknoloji 5 Ekim 2022
Bu haber 1 yıl önce yayınlandı

 

İsveç’teki Nobel ödül komitesi, bu yolki Nobel Fizik Ödülü’nün kuantum fizikçileri Alain Aspect, John Clauser ve Anton Zeilinger’e verildiğini açıkladı. Üç fizikçi, hem bilim hem teknoloji tarihinde büyük bir çığır açan ve “kuantum dolanıklığı” diye bilinen olayı deneysel olarak kanıtlamayı başaran öncü isimler. Ancak bu öncü insanların kuantum dolanıklığını kanıtlayan deneyleri tasarlayan ve arkasındaki teoriyi kuran bir başka insan daha var: İrlandalı fizikçi John Bell, kuantum fiziğinin terik temellerine dokunmanın ve o dönemde geçerli olan “ortodoks teori” olan Kopenhag Yorumları’nı tartışmaya açmanın insanların bilimsel kariyerini bitirdiği bi dönemde cesaretle konuya girdi, 1964 yılında bugün “Bell eşitsizliği” diye adlandırılan ünlü denklemlerini yayınladı ve zamanında Albert Einstein tarafından kuantum mekaniğindeki çelişkileri ortaya koymak için atılmış ve onun dostu Erwin Schrödinger tarafından da adı “kuantum dolanıklığı” olarak konmuş olan tuhaf durumun doğruluğunu veya yanlışlığını kanıtlamak için bir de deney yolu önerdi. Onun önerdiği deneyi daha sonraki yıllarda Alain Aspect ve John Clauser uyguladılar ve kuantum dolanıklığının gerçek olduğunu, Einstein’ın ise yanıldığını gösterdiler. Kuantum dolanıklığı, birbirine dolanık iki kuantum parçacığının birbirlerinden ne kadar uzak olurlarsa olsunlar birbirlerine göre hareket ettikleri anlamına kullanılan bir tanım. Yani, birbirine dolanık iki elektrondan birine burada dünyada baktığınızda, galaksinin öteki ucundaki diğer elektronun durumu hakkında da bilgi sahibi oluyorsunuz. Bu buluşun teorik çerçevesini ortaya koyan John Bell, 1990 yılında ani bir kalp kriziyle hayatını kaybettiği için Nobel ödülünü alamadı ama teorisinin deneysel olarak doğrulandığını da gördü. Şimdi o deneyi yapanlar da ödüllerini aldılar. Kuantum dolanıklığı sayesinde ortaya pek çok teknoloji de çıkmaya başladı, kuantum bilgisayar ve kuantum şifreleme bunların başlıcaları. Ama en önemlisi bu kanıtlama, fiziğin en temel ilkesi olan neden-sonuç ilişkisinin kuantum düzeyinde geçerli olmayabileceğini, bazen sonucun nedenden önce ortaya çıkabileceğini akla getirdi. Nobel ödülleriyle ilgili çok açıklayıcı güzel bir yazı burada var.

10Haber bültenine üye olun, gündem özeti her sabah mailinize gelsin.