İsrail pazar gecesi Refah’ta boşaltılmasını istemediği bölgedeki Birleşmiş Milletler (BM) çadır kentini ağır bombardımana tutarak 45 kişinin ölümüne neden oldu. Çıkan yangınlarda çadır kent küle döndü. Kurtulmayı başaranlar yaşadıklarını “İnsanları diri diri yakıyorlar” diye özetledi.
İsrail savaş başladığından beri, yani yedi aydır Gazze Şeridi’nde katliam yapıyor, bazı ailelerin tüm fertleri öldü. Enkazların altında en az 10 bin kişi olduğu tahmin ediliyor. Şimdiye kadar savaşta 36 bine yakın insan hayatını kaybetti ki yarısından fazlasını çocuklar ve kadınlar oluşturuyor. Ancak kanaat önderi diyebileceğimiz çoğu ünlü, fenomen şimdi daha yüksek sesle savaşa son verilmesi çağrısı yapıyor. Bunda saldırı gecesinde sosyal medyada yayılan görüntülerde Filistinlilerin ne kadar zor durumda kaldığını açık açık görmemizin payı büyük olmalı.
Pazar gecesinden bu yana insanlar savaşa isyanını “All Eyes on Rafah” (Tüm Gözler Refah’ta) etiketiyle ifade ediyor. X’te bu etiketle bir milyondan fazla tweet atıldı, Instagram’da “All Eyes on Rafah” yazılı bir fotoğraf 45 milyondan fazla kez paylaşıldı. Farkındalık açısından bu paylaşımlar bazı kişileri bağış yapmaya ya da savaşa daha güçlü tepki göstermeye itse de Instagram’da paylaşılan fotoğraf kimilerinin kafasını karıştırdı.
Fotoğrafta arka planda tam olarak ne vardı? Çadırlar mı? Yoksa yardım taşıyan kamyonlar mı? Fotoğraftaki belirsizliğin sebebi bunun bir foto muhabir tarafından bizzat bölgeden çekilen bir görüntü olmamasıydı. Yapay zeka tarafından üretilmişti ve evladını, eşini ya da annesini kaybeden Filistinlilerin yüzlerindeki acıyı ya da yıkılan evleri göstermeyen, duygudan yoksun bir fotoğraftı. Refah’la ilgili olduğunu da önde kocaman harflerle yazılmış “All Eyes on Rafah” (Bütün Gözler Refah’ta) yazısından anlıyorsunuz.
Fotoğrafın 46 milyon paylaşım alacak kadar popüler olması bugüne kadarki eylemlerin pasifliği eleştirilerini de beraberinde getirdi. Bilim insanı Ayesha Khan “Gözlerin Refah’ta olması şiddeti durdurmadı” diye yazdı. Khan gibi düşünenler arka planda ne olduğu belirsiz görselleri paylaşmanın “sadece paylaşmış olmak için paylaşmak” olduğunu belirtiyor.
‘All Eyes on Rafah’ nereden geliyor?
Bu ifade aslında aylardır Gazze’deki savaşla ilgili çeşitli grafik ve görsellerde zaten kullanılıyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün Batı Şeria ve Gazze’deki ofislerinden sorumlu Rik Peeperkorn şubat ayında yaptığı açıklamada “Tüm gözler Refah’ta” demişti. O zamandan beri de savaşın bitmesini savunanlar bu ifadeyi sıkça kullanır oldu.
Bununla birlikte bu yapay zeka ürünü görseli Instagram’da hikaye olarak atan ilk kişinin @shahv4012 olduğu biliniyor. Görselin gerçekten bu kullanıcının komutlarıyla mı yapıldığı bilinmiyor. Ama söz konusu Instagram kullanıcısı eleştirilerin ardından “Resimden ‘memnun’ kalmayanlardan özür dileriz ancak Refah’ta yaşananların durdurulması için insanları bilgilendirmeye devam etmeliyiz” diye açıklama yaptı.
Görsel neden bu kadar popüler oldu?
Ontario McMaster Üniversitesi’nde ırk, din ve medya üzerine çalışan doçent Faiza Hirji bunda birkaç şeyin etkili olmuş olabileceğini belirtiyor. CNN International’a konuşan Hirji’ye göre etkenlerden biri görselin paylaşılabilir olması. Görüntü gerçek bir şiddet anına ait olmadığı ve kötü olan her şeyden “arındırılmış” olduğu için sosyal medya platformlarında engellenme riski ortadan kalkıyor. Böylelikle görüntü diğer şiddet görüntülerinden daha çok kolay bir şekilde dolaşıma girebiliyor. Ayrıca görseli kendi hesabınızda paylaşmak için çok büyük bir çaba sarf etmenize de gerek kalmıyor. Zira “kendi hikayene ekle” özelliğiyle hızla paylaşmak mümkün.
Ancak eleştirilerden biri tam olarak şuydu: “Gazze’de bunca Filistinli yurttaş gazeteci kendi gerçeklerini belgelemek için hayatlarını riske atarken, yapay zeka tarafından üretilen görüntü, dijital yok edişin başka bir biçimi olabilir.”
Yine de görsele yönelik bazı eleştiriler var. Fotoğrafın hiçbir yerinde Refah’ta ne olduğuna dair bilgi yok. Görseli anlayıp paylaşmak için Refah’ta gerçekte neler olup bittiğine dair hiç olmazsa biraz fikir sahibi olmak gerekiyor. Bazıları bu sayede konuyla ilgili hiç bilgisi olmayan kişilerin araştırmaya girişebileceğini düşünüyor. Ancak bazıları görüntünün gerçekte yaşananlarla yakından uzaktan alakası olmadığı için tepkili. Hirji “Herkesin bakışını çatışma bölgesinde yaşananların dehşetini aslında göstermeyen bir görüntüye odaklıyorsunuz. Bazı insanları rahatsız eden de bu olsa gerek” diyor.
Bazılarının eleştirisi ise görselin hiçbir yerinde Filistin ya da Gazze kelimesinin geçmemesi. Yazar Heben Nigatu sosyal medyadan yaptığı paylaşımda “Refah bu konuya ilgili olmayan kişilerin hemen tanıyabileceği bir isim değil. İnsanlar Google’da Refah’ı aratıyor mu? Yoksa hiçbir şey bilmeden mi paylaşıyor?” diye sorguladı.
Hirji görseli paylaşanlara “yapmış olmak için yapmak” yakıştırmasıyla ilgili olarak çoğu kişinin Gazze’den çok uzakta yaşaması nedeniyle kendilerini olaya müdahale etme konusunda güçsüz hissettiklerini belirtiyor ve ekliyor: “Bazıları göstermelik yapıyor olabilir ama belki de şu an yapabilecekleri tek eylemin farkındalık olduğunu düşünüyorlardır.” Bununla birlikte Hirji bir de uyarı yapıyor: “Hiçbir şeyi düzeltme ihtimali olmayan göstermelik eylemlerden çok daha fazlasına ihtiyacımız var. Şahit olmak pasif bir eylemdir. Günde bir kez bu görseli paylaşıyoruz diye önemli bir şey yapmış gibi kendimizi şımartmamalıyız.”
Ayrıca bir sorun daha var. Hirji Gazze’de yaşananları sadece izlemenin kayıtsızlığa sebep olabileceğini belirtiyor. Ortadoğu ve Küresel Güney’in bazı yerlerinde daha önce yaşanmış çatışmaların birer örnek olduğunu belirten Hirji “Bir yer ya da yaşananlar konusunda bilgimiz olmasa bile izleriz, yargılarız ve yorum yaparız. Bazı insanların bu çağrıyla yapmak istediği belki de bu: İzliyoruz izlemesine ama şimdi ne olacak” diyor.
