Brezilyalılar bizlerin daha üç hafta kadar önce Instagram’ı açarken karşılaştığımız ekranı pazar günü X’e girmeye çalışırken gördü: “Bu siteye ulaşılamıyor.” Brezilya Yüksek Mahkemesi kararıyla erişime kapatıldı X. Sebebi de şirketin sahibi Elon Musk’ın Brezilya’ya temsilci atamamasıydı. Böylece dünyanın en aktif internet kullanıcılarından biri olan Brezilya Kavimler Göçü gibi akın akın diğer uygulamalara geçmeye başladı. Peki X’e alternatif olarak görülen uygulamalar hangileriydi?
Bunların başında X’in, önceki adıyla Twitter’ın eski sahibi Jack Dorsey’in kuruluşunda yer aldığı ama kısa süre önce yönetim kurulundan ayrıldığı Bluesky geliyor. Bir kısmı da Facebook’un çatı şirketi Meta’nın geçen yıl bu zamanlar piyasaya sürdüğü Threads’e geçti. Bununla birlikte bazıları uygulamadan ayrılmamakta kararlı. Örneğin Bolsonaro’nun partisi Liberal Parti’den Milletvekili Nikolas Ferreira yasağı delerek X’e gitmek için VPN kullanarak dokuz bin dolar gibi bir para ödemeyi göze alacağını söyledi. Ferreira yasağın yürürlüğe girmesinden kısa süre sonra X’te tweet atarak “Geri adım atmayacağım… Zorbalık galip gelmeyecek. Brezilya’dan olup da X’e girmeye devam eden var mı?” diye yazdı.
39 yaşındaki Camila Rezende Wall Street Journal’a X ile bağını şöyle anlatıyor: 2009 yılında Twitter’a üye olduktan sonra saatlerini bu uygulamada geçirmeye başlamış, en yakın arkadaşlarından bazılarını bu uygulama sayesinde kazanmıştı. Ayrıca haberlerin çoğunu da buradan öğreniyordu. Kendi deyimiyle “Twitter’da yatar kalkar olmuştu.”
Brezilyalılar her gün ortalama dokuz saat 32 dakikalarını internette geçiriyor. Yani dünyada en çok internet kullanan ikinci ülke. İlk sırada da Güney Afrika geliyor.
Ne zaman ki Musk siteyi satın aldı, o zaman uygulamayla ilgili sorunlar baş gösterdiğini söylüyor Rezende. Örneğin Brezilya’da iki yıl önceki başkanlık seçimlerinden sonra sitenin sahte haberler ve botlarla dolduğunu fark ettiğini söyleyen Rezende, Musk’ın aynı yıl doğrulanmış hesaplar için para istemek gibi uygulama içinde yaptığı değişiklikleri beğenmediğini de anlatıyor: “Site saçma sapan, komplo teorileri konuşan yaşlılarla çocukların cirit attığı bir ağ haline geldi. Artık yeni bir evim var ve bu ev bir öncekinin sahip olduğu kusurları içermiyor.”
Yine de Rezende uygulamayı ancak yüksek mahkeme tarafından yasaklandıktan sonra tam olarak terk edebilmiş bir Brezilyalı. Türkiye’de de büyük bir çoğunluk Musk’ın Twitter’ın adını değiştirmesinden ya da algoritmalarla oynayarak belli başlı hesapları öne çıkarmasından rahatsız. Bunu sık sık dile getiriyorlar da. Ama hepsini X’te tutan şey biraz da bu toksiklik.
Doğuyu örnek gösteriyorlar ama Batı da farklı değil
Dolayısıyla yüksek mahkemenin aldığı yasak kararı birçok Brezilyalının da tepkisini çekti. Reklamcılık yapan 36 yaşındaki Caroline Devanie X’i yasaklayan Çin ve İran gibi ülkeleri işaret ederek “Bu hareketi otoriterlik olarak görüyorum. Bu ülkeler demokrasi değil diktatör” diye tepki gösteriyor. Kimilerine göre yüksek mahkeme ve Lula yönetimi önümüzdeki ay yapılacak belediye seçimleri öncesinde muhafazakârları susturmaya çalışıyor. Musk da hafta sonu bu tepkilere Moraes’e “diktatör” diyerek yanıt verdi.
Oysa uygulama yasaklamakla tehdit eden tek ülkeler Çin ve İran değil. ABD’de de TikTok’un sahibi ByteDance’e iki seçenek sunuldu: Ya şirketi Çinli olmayan başka bir şirkete satacak ya da ülkede erişime kapatılacak. Ayrıca Fransa da geçen hafta popüler mesajlaşma uygulaması Telegram’ın kurucusu ve CEO’su Pavel Durov’u cumartesiden çarşamba gecesine kadar gözaltına alındı. Şimdi Durov’un Fransa’dan ayrılması da yasak.
X ise son zamanlarda Latin Amerika’da sınama altında. Musk Venezuela’da geçen ayki seçimlerde Nicolas Maduro’nun hile yaptığını iddia ettikten sonra ikili arasında bir tartışma patlak vermiş, bunun üstüne X erişime kapatılmıştı. Brezilya’da ise yetkililer aşırı sağcı eski Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun destekçilerinin geçen yıl ocak ayında yaptığı kongre baskının ardından sosyal medya ve mesajlaşma platformları baskı altına alındı. O zamanlar bu baskın, solcu yeni lider Luiz Inacio Lula da Silva’ya darbe olarak yorumlanmıştı.
Musk yangına körükle gidiyor
Brezilya Yüksek Mahkeme Yargıcı Alexandre de Moraes X’in nefret söylemi ve kasıtlı olarak yanıltıcı bilgi yaydığı düşünüle bazı hesapları kapatmasını istedi. Musk başta bu talimata karşı çıkarak X’in Brezilya’daki ofisini kapattı. Bunun üstüne Moraes’in ültimatomu geçen hafta geldi: Ya Brezilya’ya yasal temsilci atanacaktı ya da X erişime kapanacaktı. Bugün mahkemenin beş üyeli paneli yasağı gözden geçirdi ve yasağın devam etmesine karar verdi.
Dijital hukuk alanında uzmanlaşmış Brezilyalı avukat Luiz Augusto D’Urso, ülkedeki mevzuatın dezenformasyonu tam olarak tanımlamadığına dikkat çekmekle birlikte şirketin mahkeme kararlarına uyması gerektiğini söyledi. WSJ’ye konuşan D’Urso, Musk’ın mahkeme kararını beğenmediyse şansını temyizde denemesi gerektiğini söyleyerek “Ama kurallara uymama gibi bir seçeneği yok” dedi.
Ancak Musk kendisinden beklendiği gibi uysal davranmayacak gibi görünüyor. Zira özel uzay şirketi SpaceX’in uydu-internet hizmeti sağlayan Starlink’i, ülkenin telekom ajansı Anatel’e X’i erişime kapama talimatına uymayacağını söyledi. Yani yasak yürürlüğe girdiğinden beri Starlink kullanıcısı Brezilyalılar uygulamaya girebiliyor. Bu noktada Anatel, Starlink’in Brezilya’daki lisansını iptal edebilir. Bu da şirketin Brezilyalı müşterilerine bağlantı hizmeti sunamayacağı anlamına geliyor.
Starlink pekâlâ lisanssız bir şekilde yoluna devam etmeyi deneyebilir. Müşterilerine internet sağlamak için altyapı şirketleriyle çalışan geleneksel internet sağlayıcılarının aksine Starlink uydularını doğrudan müşterilerinin antenlerine bağlıyor. Ama bu sefer de Brezilya yasalarını ihlal etmiş olur. Globo News’in haberine göre Starlink lisanssız bir şekilde Brezilya’da faaliyet göstermeyi sürdürürse Anatel, Starlink’in ülkede internet bağlantılarının kalitesini artırmaya yarayan 23 yer istasyonundaki ekipmana el koyabileceğini söylüyor.
