Ünlü fizikçi Albert Einstein’in yazdığı en önemli mektuplardan biri satışa çıkıyor. Neydi peki bu mektup?
1939 yazı. Avrupa’da savaş giderek yaklaşırken ABD’li birkaç bilim insanı Einstein’dan dönemin ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt’i Almanya’nın atom bombasının icadına yaklaştığı konusunda uyarmasını istedi. Kendisini “pasifist” olarak gören Einstein işe koyulmakta gecikmedi.
Einstein mektubu yazdığı sırada “dünya genelinde tanınan” bir bilim insanıydı. Beş yıl önce Roosevelt’in onu Beyaz Saray’a yemeğe davet ettiği biliniyor. Zaten bilim insanları atom enerjisinin riskleri ve getirileri konusunda başkanı uyarması için Einstein’dan yardımı bu yüzden istedi. Roosevelt uyarıyı Einstein’dan duyarsa ciddiye alabilirdi.
Fizikçi Roosevelt’e atom alanındaki araştırmalara yatırım yapması için ricada bulunduğu mektubu yazarken Long Island’ın kuzey kıyısında bir kulübede saklanıyordu. Yanında da mektubu yazmasına yardım eden bilim insanı arkadaşı Leo Szilard vardı. Almanya’daki gelişmelerden kendisi de korkan Roosevelt mektuba geçen yılın hit filmi Oppenheimer’da yakından gördüğümüz Manhattan Projesi’nin öncüsü olacak komiteyi kurarak yanıt verdi.
Dört milyon dolara satılmak istenen mektup.
Einstein’ın Roosevelt’e yazdığı mektubun orijinali bugün eski başkanın New York’ta, adını taşıyan müzede saklanıyor. Ama fizikçi o zamanlar Roosevelt’e gönderdiğinden daha kısa ikinci bir mektup daha yazmıştı ve yine Einstein imzası taşıyan mektup Szilard tarafından saklanmıştı. Şimdi o ikinci mektup satışa çıkarıldı.
Christie’s bu eylül iki sayfalık, daktiloyla yazılmış mektup için en az dört milyon dolar istemeyi düşünüyor. 2 Ağustos 1939 tarihli mektup “Efendim: Nükleer fizik alanındaki son çalışmalar uranyumun yeni ve daha ciddi bir enerji kaynağına dönüştürülebilmesini olası kıldı” diye başlıyor.
Son sahibi Allen’dı, o da ölünce…
Szilard mektubu hayatının sonuna kadar saklasa da mirasçıları onu satma kararı aldı. Yayıncı ve koleksiyoncu Malcolm S. Forbes mektubu 2002 yılında açık artırmayla 2,1 milyon dolara satmayı başardı. Bu meblağ o dönemde hem Einstein hem de Roosevelt ile ilgili satılan eşyalar arasında rekor olarak değerlendiriliyordu. Ayrıca bir milyon doları aşkın bir fiyata satılan 20’nci yüzyıla ait ilk tarihi belge olmuştu.
Mektubu satın alan da tanıdık bir isimdi: Microsoft’un kurucu ortağı Paul Allen. Ancak Allen’ın mirasçıları da belgeyi satma kararı aldı. Allen’ın sanat koleksiyonu da iki yıl önce 1,6 milyar dolar gibi büyük bir satışla elden çıkarılmıştı.
Yine de bu mektubun Einstein’in genel görelilik kuramını detaylıca anlattığı, günümüze ulaşan az sayıdaki kanıttan biri olan ve 2021’de 13 milyon dolara satılan yazının rekorunu kırması beklenmiyor. Sadece mektuplar açısından bakacak olursak Einstein’ın Tanrı ve din üzerine düşüncelerini kaleme aldığı mektup 2018’de 2,8 milyon dolara satılarak rekor kırmıştı. Yani bu mektup dört milyon dolara satılırsa rekor kırmış olacak.
Christie’s Amerika’nın yöneticisi Marc Porter, Allen gibi koleksiyoncuların Einstein’ın mektubu ve Manhattan Projesi’ni uzay yarışını ve bilgisayar çağını besleyen şey olarak gördüğünü söylüyor. Allen 2018 yılında ölmeden önce koleksiyonunun büyük bir kısmını Seattle’daki Living Computers: Museum + Labs müzesinde sergiliyordu ancak o sergi artık kapalı. Gerçi Allen o zamanlar Einstein’ın mektubunu saklıyordu.
Porter “Bunun 20’nci yüzyıl tarihindeki en önemli belgelerden biri olduğunu biliyordu şüphesiz. Bu öylece ofisinize asacağınız türde bir şey değil” dedi ve koleksiyoncunun belgeyi muhtemelen güneş ışığından zarar görmeyeceği bir yerde sakladığını söyledi. Zaten Roosevelt Müzesi de bozulmaması için mektubun orijinalini saklayıp kopyasını sergiliyor.
