Jüpiter’in Büyük Kırmızı Lekesi, Güneş Sistemi’nin en şaşırtıcı harikalarından biri olabilir. Koyu turuncu ve donuk bakır arasında gidip gelen girdaplarıyla eliptik bir fırtına yaratan leke, Dünya’dan çok daha büyük bir yapı. Rüzgarları da gezegenin bulutlarının üstünden saatte 643 kilometre hızla geçer.
Lekeye uzaktan bakarsanız hiç hareket etmeyen nokta gibi bir şey görebilirsiniz. Ancak bilim insanları artık lekenin Jüpiter’in güney yarımküresini dolaşırken sürekli uzayan ve sonra da büzüşerek şekil değiştiren bir yapı olduğunu keşfettiler. Gökbilimciler Büyük Kırmızı Leke’nin hep bugünkü gibi görünmediğinin farkında. Ancak 90 günlük gözlem süresinde de farklı hallere bürünebildiğini görmek bilim insanları için şok etkisi yarattı.
Büyük Kırmızı Leke’nin hareketinin topa benzediğini söylemek mümkün ama bilim insanları bu yapıya baktıklarında canlı bir yaratık görüyor. Reading Üniversitesi’nden gezegenbilimci James O’Donoghue, The Planetary Science Journal’da yayınlanan çalışmanın yazarı değil ama bilim insanlarının bulgularına baktığında lekenin bir sümüklü böcek gibi hareket ettiğini söylüyor.
Neye benzediğini bir kenara bıraksak bile lekenin neden bu şekilde davrandığını hâlâ bilmiyoruz. Dr. O’Donoghue, “Bunun altında yatan fizik bakımından sürecin nasıl işlediği muamma” diyor.
150 yıldır izlenen bir muamma
Saat yönünün tersine doğru dönen Büyük Kırmızı Leke, son 150 yıldır bilim insanları tarafından gözlemleniyor. En azından bu haliyle daima Jüpiter’in bir parçası olduğu düşünülmüyor. Ama nasıl oluştuğuna dair de elimizde yeterli bilgi yok.
Bazı bilim insanları fırtınanın bu kadar uzun süredir var olmasının nedenini iki güçlü jet akımına bağlıyor. Bu akımların lekenin kenarlarının hareket etmesini sağlama ihtimali var. Bu da fırtınanın gücünü kaybedeceği Ekvator’a ya da kutuplara doğru gitmesini engelliyor. Yine de fırtınanın yerinde sabit durduğu da söylenemez. Yavaş yavaş batıya doğru sürükleniyor, gezegenin etrafını dolaşması da birkaç yılını alıyor. Hareket halindeyken üç aylık döngüsü boyunca hızlanıyor ve yavaşlıyor. Yıllardır gözlemlenen bu döngü henüz açıklanabilmiş değil.
Peki fırtına 90 gün aralıklarla önce gaza sonra da frene basmaktan başka bir şey yapıyor mu? İşte bunu öğrenmek için bilim insanları Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanarak Aralık 2023’ten Mart 2024’e kadar Büyük Kırmızı Leke’yi gözlemledi. Bu 90 günlük döngü sırasında fırtınanın boyut değiştirdiğini görünce hayrete düşüyor. Hızı yavaşladığında leke uzarken, hızlı hareket ettiğindeyse yine büzülüyor, daha kompakt bir hale geliyor.
Lekenin bu kadar periyodik şekil değiştirmesi merak uyandırıcı. Araştırmacılar 1800’lerin sonlarında fırtınanın Dünya’dan üç kat daha geniş olduğunu söylüyor. Ancak o zamandan beri küçülme halinde. Doğanın gücü lekeyi daha ideal bir şekil bulmaya iterken Büyük Kırmızı Leke yok olabilir.
