Her şey evli bir çiftin evlerindeki battaniyenin ne renk olduğu tartışmasıyla başladı. Evli çiftler bilir, böyle önemsiz meselelerin bile tartışmaya dönüşmesi doğaldır. Ancak söz konusu çiftin biri nörobilimci diğeri göz doktoru olunca ortaya küçük çaplı deneysel bir çalışma çıktı.
Bu tartışmanın ürünü olan ismy.blue isimli web sitesi iki milyona yakın ziyaretçiyle viral oldu. Sitenin yaratıcısı görsel nörobilim alanında çalışan Dr Patrick Mineault “Evdeki battaniye üzerine tartışmaya başladık. Ben kesinlikle yeşil olduğunu düşünüyordum, eşim ise mavi olduğundan emindi.”
Aynı zamanda programcı olan Dr. Mineault yapay zeka destekli kodlama araçlarına aşinaydı. Bari bir renk ayırma testi tasarladı. Siteye gittiğinizde karşınıza tek bir renkten oluşan bir ekran çıkıyor. Altında mavi ya da yeşil butonları var. Birini seçtiğinizde ekranın rengi değişiyor. Sonlara doğru renk tonları giderek daha çok benzer hale geliyor. Test bittiğinde mavi ve yeşil algısı spektrumunda bir puanlama yapıyor ve diğer insanlara kıyasla nerede durduğunuzu görüyorsunuz.
Örneğin “Sınırınız 179 tonunda, nüfusun yüzde 82’sinden daha mavi.” Yani sizin yeşiliniz çoğu insana göre mavi.
Peki bu nasıl olabilir? Aynı renkleri görmüyor muyuz? Bu hem bilim insanlarının hem de filozofların yüzyıllardır sorduğu bir soru.
St Andrews Üniversitesi’nde psikoloji profesörü ve insanlarda görsel işleme sürecin üzerine çalışan inceleyen Julie Harris’e göre beyinlerimiz koni adı verilen retina hücreleri aracılığıyla renkleri ayırt etmek üzere programlanmış. Ama onlara isim vermek veya onları hafızadan tanımak gibi daha karmaşık şeyleri nasıl yapıyoruz?
Harris “Renkleri adlandırma gibi şeyleri yapma yeteneğimiz açısından daha yüksek düzeydeki işleme daha karmaşıktır, hem bilişsel hem de önceki deneyimleri içerebilir” diyor.
Bilimsel olarak karmaşık olabilir ancak arayüzü ve görselleştirilmiş sonuçları ilgi çekici olmalı ki geçen ay başında açılan site iki milyona yakın takipçi çekmeyi başardı. Dr. Mineault bu duruma çok da şaşırmamış “Çünkü insanlar başkalarının dünyayı nasıl gördüğünü anlamak ister” diyor.
2015’te viral olan elbise fotoğrafını hatırlarsınız, bir grup elbisenin beyaz ve altın renginde olduğuna yemin ederken diğer grup mavi ve siyah olduğundan emindi.
Renk algısındaki fark olmasının nedeni çoğunlukla fizyolojik. Örneğin her 10 erkekten biriyle her 100 kadından birini etkileyen renk körlüğü gibi. Ancak diğerleri kültür veya dilin bazı yönleriyle bağlantılı olabilir.
Arrival filminde popüler hale getirilen Sapir-Whorf dilsel görelilik hipotezi dilin düşünme biçimimizi ve hatta dünyayı nasıl algıladığımızı şekillendirdiğini söyler. İnuitlerin ‘kar’ için kullandıkları birden fazla kelime olmasını kültürel algılardaki farklılıklara örnek olarak gösterir.
Bu teori dilbilim, psikoloji ve felsefede hararetle tartışılmaya devam etse de, dil pekala fikirleri nasıl ilettiğimizi belirler. Örneğin Antik Yunancada “mavi” için kelime yoktur, bu yüzden Homeros ‘Odysseia’da fırtınalı denizleri ‘şarap koyusu’ olarak benimser. Buna karşılık Rusçada açık mavi ve koyu mavi için farklı kelimeler vardır. Ancak araştırmalar daha geniş bir kelime dağarcığının yalnızca renkleri hatırlamada yararlı olabileceğini ve renkleri algılamak konusunda bir yararı olmayabileceğini gösteriyor. yararlı olmayabileceğini öne sürüyor.
ismy.blue sitesine girip partnerinizle sonuçlar üzerinden tartışmaya tutuşmadan önce sitenin bir takım sınırlılıkları olduğunu belirtelim. Telefonunuzun veya bilgisayarınızın modeli, ekran ayarları, ortam ışığı kaynakları, günün saati ve hatta testte ilk hangi rengin sunulduğu gibi faktörlerin hepsi yanıtlarınızda rol oynayacaktır. Bu nedenle Dr. Mineault insanlara testi aynı cihazdan, aynı ışıkta yapmasını öneriyor.
Eşiyle battaniye tartışmasına gelince… İkisi de testi birkaç defa yapmış: “Çok az bir yeşil tonu olsa bile ben yeşil diyorum, eşim mavi görüyor.”
Belki de en iyisi yeni bir battaniye almaktır.
