İzlanda geçen aydan beri Reykjanes yarımadasının güney kesimini sarsan yüzlerce küçük deprem nedeniyle volkanik patlamaya hazırlanıyor. Bu depremlerle birlikte magma tabakası yukarı doğru hareket ederek yerin iki ila 15 kilometre altında 15 kilometre uzunluğunda çatlaklar oluşturdu. Bölgede yaşayan üç bin insan patlama riski nedeniyle tahliye edildi. En büyük endişelerden biri lavların ülkenin güneyindeki jeotermal santrale ulaşma ihtimali. Dokuz soruda İzlanda’da beklenen volkanik patlama nedir, ne değildir, göz atalım.
Volkanik patlama ne zaman gerçekleşecek?
Kimse bunun ne zaman gerçekleşeceğini bilmiyor. Bir patlama yaşanması muhtemel, ancak kesin olacak diye bir şey yok. Magma yükseltisi olduğu yerde kalabilir ve patlamak yerine yavaş yavaş soğuyabilir.
Sosyal medyadaki patlama videoları ne zamandan?
O gördüğünüz videolar 2021, 2022 ve Temmuz 2023’te patlayan Fagradalsfjall yanardağı gibi başka volkanik patlamaların videoları. Fagradalsfjall yanardağı da yeni magma sızıntısının yakınında, ancak bu sızıntıdan farklı.
26 Temmuz 2023’teki Fagradalsfjall volkan patlaması. Fotoğraf: AA
Zemin neden çatlıyor?
Magma sızıntısı her iki taraftaki araziyi dışarı ve yukarı doğru iterek sızıntının hemen üzerindeki zeminin yer yer bir metre kadar alçalmasına neden oldu. Bu durum da zeminde çatlaklara yol açtı ve kuzeybatısı doğrudan magma tünelinin üzerinde olan Grindavik sahil kasabasında büyük hasara neden oldu.
New aerial footage from Grindavik, Iceland, shows a large crack in the center of the town with apparent steam emanating from it. pic.twitter.com/Mjlxafr8ot
— Nahel Belgherze (@WxNB_) November 13, 2023
Bölgede neler risk altında?
Magma sızıntısı kıyının hemen yakınlarından başlayıp Grindavik’in altından geçerek iç kesimlere doğru, Svartgengi jeotermal enerji santralinin birkaç kilometre yakınına kadar ilerliyor. Svartgengi’den gelen sıcak su İzlanda’nın en büyük turistik merkezlerinden biri olan Blue Lagoon kaplıcasının da kaynağı aynı zamanda.
Şu anda bölgede durum nasıl?
Grindavik’in 3000 sakini tahliye edildi, ancak eşyalarını, evcil ve çiftlik hayvanlarını yanlarına almaları için kısa süreliğine evlerine dönmelerine izin verildi. Blue Lagoon ise kapalı.
Volkanik patlama yaşanırsa ne olacak?
Bu konuda kimse net bir şey söyleyemez. Muhtemelen volkan patlamasının lav akıntısı oluşturmasıyla fissür oluşabilir. İzlanda’da bölgeyi izleyen Leeds Üniversitesi’nden Evgenia Ilyinskaya New Scientist’e verdiği demeçte “Yarığın açılmasıyla magma dışarı çıkmaya başlıyor. Her zaman büyük, piramit şeklinde bir stratovolkan görmüyoruz tabii” diyor.
Bunun ne kadar yıkıma yol açacağı, nerede gerçekleştiğine ve ne kadar lav çıkışı olacağına bağlı olarak değişecek. Yükselen lavlar yeraltı sularıyla karşılaşırsa ya da patlama deniz altında meydana gelirse buhar oluşması nedeniyle şiddetli patlama olabilir. Ilyinskaya “Eğer şanslıysak 2021 ve 2022’de ve bu yılın başlarında olduğu gibi çoğunlukla ıssız vadilerde patlamalar yaşanır” diyor.
Bölgeyi korumak mümkün mü?
İzlanda geçmişte lav akıntılarının yolunu saptırmak ve Reykjanes yarımadası da dahil olmak üzere altyapıyı korumak için kimi toprak barajlar inşa etti. Ancak bu olayda magma odacığı 15 kilometre boyunca uzanıyor ve lavların nerede ya da ne zaman akmaya başlayacağı belli değil.
Ilyinskaya 1973 yılında bir limanı tıkayabilecek büyüklükteki patlama sırasında lav akışını yavaşlatmak için üzerine deniz suyu püskürtüldüğünü söylüyor ve bu önlem gerçekten de işe yaramış.
BBC International’da çıkan bir habere göre de İzlandalı yetkililer güneybatıdaki jeotermal enerji santralini olası lav akıntılarından korumak için santralin çevresine koruyucu duvarlar inşa ediyor. İzlanda Adalet Bakanı Gudrun Hafsteindottir, resmi yayın kuruluşu RUV’a yaptığı açıklamada 20 bin kamyonu doldurabilecek ekipman ve malzemenin santrale taşındığını bildirdi.
Patlama okyanus üzerindeki uçuşları aksatır mı?
Reykjanes yarımadasında meydana gelen patlamaların çok miktarda kül üretmesi nadir bir durum; bu nedenle 2010’daki Eyjafallajökull patlamasındaki gibi bir şey yaşanmasına pek olası bakılmıyor.
Ilyinskaya “Bu durum nedeniyle yerel hava trafiği kısa süreli aksayabilir. Ancak dünya genelinde hava trafiği 2010’daki gibi bir aksamayla karşılaşmayacak” diyor.
Son zamanlarda bölgede niye bu kadar çok volkan patlıyor?
Ilyinskaya İzlanda’nın bu bölgesinde yanardağların her bin yılda bir “Reykjanes Ateşleri” denen döngülerle aynı zamanlarda patladığını söylüyor. Bu en son yaklaşık 800 yıl önce yaşanmış. “Şimdi tekrar bu çok aktif döngüde olduğumuz açık. Ömrümüzün sonuna kadar da bu tür patlamalar görebiliriz” diyen Ilyinskaya “Neyse ki bu döngüdeki patlamaların hepsi küçük ölçekli oluyor” sözlerini dile getiriyor.
