Altınla tanışan İliç, Doğu’nun Paris’i olmayı hedeflerken büyük bir çevre felaketinin kurbanı olmanın eşiğine geldi. Fırat nehrine boşaltılan siyanürlü atıklar ve bölgede artan hastalıklar nedeniyle gündemden düşmeyen İliç’in Çöpler bölgesindeki altın madeni dünkü çevre felaketiyle yeniden kendinden bahsettiriyor. Madenin işletmecisi olan Anagold’un iddiasına göre bu madene bugüne kadar 1 milyar dolar civarında yatırım yapmış.
Bölgenin çevre felaketlerine doğru koşusu madenin 2010 yılında dünyanın en büyük 11. altın üreticisi konumundaki ABD-Kanada şirketi SSR Mining’in yüzde 100’üne sahip olduğu Alacer Gold Madencilik’in yüzde 80, Çalık Grubu’nun da yüzde 20 ortaklığı ile kurulan Anagold Madencilik ile başlıyor.
SSR’nin iki şirketin ortaklığındaki Kartaltepe’de yüzde 50, Tunçpınar’da yüzde 30, Bakırtepe’de ise yüzde 70 hissesi bulunuyor. Anagold, iddialarına göre tüm bu alanlar için bugüne kadar 2 milyar dolara yakın yatırım yapmış.
1 milyon gram topraktan 1,7 gram altın çıkıyor
Son çevre felaketiyle yeniden gündeme gelen İliç altın sahasında Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün (MTA) Erzincan İli Maden ve Enerji Kaynakları Raporu’nda belirtildiği üzere 1,7 gr/ton Au tenörlü 71,600,000 ton altın rezervi bulunuyor.
Bunun tercümesi şu: 1 ton toprağın içinde 1,7 gram altın var. Toplamda 71 milyon 600 bin ton toprak tozlaştırılacak, siyanürle yıkanacak, toplamda 42 ton altın elde edilecek. Şirket her yıl 6,2-6,5 ton altın çıkardığı iddia ediyor ama bu çok doğru olmayabilir. Öyle olsaydı altının tamamını çoktan çıkartmış olurlardı. MTA’nın bir başka tahmininde bu maden sahasında yaklaşık 100 ton altından söz ediliyor.
2,500 kişiye istihdam sağlayan ve 2 bin 400 nüfuslu ilçenin ekonomisini canlı tutan İliç altın sahası SSR’nin en kârlı yatırımı. Şirket 7 milyar dolarlık altın karşılığında devlete sadece yüzde 4.93, yani 353 milyon dolarlık pay ödeyecek. SSR, ABD’deki altın madeni için ise devlete yüzde 8.71’lik ‘royalty’ ödüyor
Çöpler en verimli maden sahası
Kanada’nın Vancouver kentine kayıtlı olan ancak daha sonra gerçekleştirdiği birleşme ve satın almalarla Kanada-ABD şirketi haline gelen Anagold’un hakim ortağı SSR Mining, hisseleri Kanada’da Toronto, ABD’de Nasdaq ve Avustralya borsalarında işlem gören halka açık bir şirket. Dünya ölçülerine göre orta büyüklükte bir altın madenciliği şirketi. Türkiye’deki Çöpler madeninin yanı sıra ABD’nin Nevada eyaletinde Marigold ve Kanada’da Seabee sahalarında altın, Arjantin’deki Puna sahasında ise gümüş üretiyor.
Çöpler madeni SSR’nin en verimli sahası. Şirketin Nasdaq’a verdiği 31 Aralık 2021 tarihli bilançosuna göre Çöpler’de o yıl 329 bin 276 ons altın üretilmiş. Bu üretimin 2022 ve 2023 yıllarında da gerçekleştiğini varsaydığımızda ortaya muhteşem bir tablo çıkıyor.
Nitekim SSR’ın, Türkiye dışındaki altın sahalarında gerçekleştirdiği üretim miktarı da çevre felaketi yaşayan İliç’in muhteşemliğini kanıtlıyor.
SSR’nin Türkiye dışındaki sahaları İliç kadar verimli deil. Yıllık üretim ABD’deki Marigold’da 235 bin 282 ons, Kanada’daki Seabee’de ise 118 bin 888 ons düzeyinde. 2021 bilançosuna göre en büyük üretimin yapıldığı Çöpler sahasının 2021 yılı cirosu 607,9 milyon dolar. Amortisman ve tüm giderlerin düşülmesinden sonra ortaya 201,3 milyon dolarlık bir faaliyet kârı çıkıyor. Sahanın toplam altın varlığı da 2 milyar 290 milyon dolar olarak hesaplanıyor.
Kâr da şahane vergi de
Maden şirketlerinin değerini, satış ve kârlılık rakamlarının yanı sıra ruhsat sahibi oldukları sahaların potansiyeli ve rezervleri de de belirliyor. Bu potansiyel ve rezervler de bu konuda uzman bağımsız ekspertiz şirketleri tarafından tespit ediliyor. Çöpler sahası için OreWin adlı bağımsız madencilik denetim şirketinin hazırladığı ve SSR Mining’in 2022’de hisselerinin işlem gördüğü Nasdaq’a verdiği 2021 yılı sonndaki durumu gösteren rapora göre Anagold’un, İliç ile ilgili beklentileri hayli büyük:
Anagold, 2022 yılının başından 2043 yılının sonuna kadar madenden çıkartacağı yaklaşık 4.3 milyon ons altının satışından 7 milyar 154 milyon dolar gelir elde edecek. Ancak o günden bu yana dünya piyasalarında altın fiyatının yükseldiği ve tüm tahminler de tırmanış yönünde olduğu için 2022-2043 döneminde bu rakamın çok daha fazla olacağı görülüyor.
Rapora göre şirket sözkonusu dönemde altını çıkartmak için 3 milyar 464 milyon dolar harcayacak. Taşıma ve rafinaj maliyeti 19 milyon dolar olacak. Tüm yaratılan bu çevre felaketine karşılık Türkiye’de devlete yalnızca 353 milyon dolar royalty ödenecek.
588 milyon dolarlık sermaye maliyetinin de dahil edilmesiyle birlikte üretim dönemindeki toplam giderler 4 milyar 425 milyon dolar seviyesinde gerçekleşecek. Yani şirketin vergi öncesi kârı 2 milyar 729 milyon dolar gibi devasa bir rakama ulaşacak.
Nevada’da ödeyeceği vergi İliç’tekinin iki katı
Anagold 174 milyon dolar civarında Kurumlar Vergisi’ni ödedikten sonra 2022-2043 yılları arasında net kâr olarak cebine 2 milyar 555 milyon dolar atacak.
Anagold bu arada ödediği vergi oranı bakımından da çok avantajlı. Raporda yer alan nakit akış tablosuna göre şirket 2022-2043 yılları arasında 2 milyar 729 milyon dolar vergi öncesi kâr edeceğini tahmin ederken, bu rakam üzerinden -teknik deyimle- 174 milyon dolar vergi karşılığı ayırıyor. Yani elde edeceği kâr üzerinden yüzde 6.38 oranında vergi ödeyeceğini hesaplıyor. Anagold’un ödemeyi planladığı verginin oranı Türkiye’de ücret geliri veya kârı vergilenen mükelleflere göre ‘fevkaladenin fevkinde’.
Raporda yüzde 6.38’lik efektif vergi oranının hükümetin sağladığı teşvikler sayesinde gerçekleştiği belirtilirken, madende kullanılan makine ve ekipmanın büyük kısmının da yüzde 18’lik KDV’den muaf olduğunun altı çiziliyor.
Öte yandan aynı alanda faaliyet gösteren ve hisseleri Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nda (TMSF) olan ‘yerli ve milli’ altın madenciliği şirketi Koza Altın’ın 2021 yılında efektif vergi oranı yüzde 25 olmuş. Yani kolları bağlanıp “bak başının çaresine bak” denmiş.
SSR Mining’in ABD’nin Nevada eyaletinde Marigold adlı bir maden sahasından çıkartacağı altın karşılığı ödeneceği royalty oranı yüzde 8,71. Yani İliç’tekinin neredeyse iki katı. Türkiye Cumhuriyeti, İleç’ten Nevada’daki kadar royalty alsaydı cebine 353 milyon dolar yerine 623 milyon dolar olacaktı.
OreWin’in raporuna göre SSR, Marigold’dan 1 milyar 315 milyon dolar vergi öncesi kâr edip, 148 milyon dolar vergi ödeyecek. Yani efektif vergi oranı yüzde 11.25. Ciddi bir gelir kaybı da vergi kaleminden oluyor.
Türkiye’de vergisini ödemedi, vergi affına girdi
DW Türkçe’den Pelin Ünker 14 Aralık’ta yaptığı haberde madenin sahibi olan SSR Mining’in Türkiye’de önceki dönemlerden kalan 8,6 milyon dolar vergi borcu olduğunu hatırlatırken şirketin 12 Mart 2023’te yürürlüğe giren yasa uyarınca yaptığı vergi affı anlaşması uyarınca 7,2 milyon ABD doları tutarında vergi, faiz ve cezayı sıfırladığını, 8,6 milyon yerine 1,4 milyon dolar nakit ödeme yaptığını beyan ettiğini ortaya çıkarmıştı.
Borsada 1,3 milyar dolar kaybetti
Bu arada SSR Madencilik şirketinin hisseleri olayın ardından büyük düşüş yaşadı. New York ve Toronto Borsası’nda işlem gören SSR hisseleri dün itibarıyla yüzde 50’den fazla değer kaybetti. Hisse senetlerinin değer kaybı, şirketin piyasa değerinde 1.3 milyar dolarlık bir düşüşe neden oldu.
