Dağlık Karabağ’ın beş ay önce tamamen Azerbaycan’ın kontrolüne geçmesiyle iki ülke arasında 30 yıldır çatışma sebebi olan bir konu sonuca ulaştı. Bu düğümün çözülmesi barış süreci için katalizör görevi gördü. İki ülke arasında önce esir takası yapıldı sonra Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ilki Rusya, ikincisi Almanya olmak üzere iki kez yan yana geldi. Şimdi liderler değil ama dışişleri bakanlığı heyetleri yan yana geldi. Hem de Almanya’nın başkenti Berlin’de.
Bu kez Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan’dı bir araya gelen. Aliyev-Paşinyan ikilisinden sonra Bayramov ve Mirzoyan’ın bir kez daha Berlin’de görüşmesi dikkat çekti. Çünkü Azerbaycan tarafı şimdiye kadar Batı’yı Ermenistan’ın tarafında tutmakla suçluyor, barış sürecinin kimsenin arabuluculuğuyla olmadan sonuçlanacağını söylüyordu.
Azerbaycan’ın Avrupa konusundaki düşünceleri çok temelsiz değil. AB Komisyonu’nun uluslararası işbirliğinden sorumlu üyesi Juta Urpilainen, Avrupa Konseyi’nde yaptığı açıklamada AB’nin Ermenistan’la ilişkilerini tüm boyutlarıyla derinleştirmeye kararlı olduğunu söyledi. AB ile Ermenistan arasındaki ilişkiler hiç bu kadar birbirine yakın olmamıştı. Genellikle Rusya’ya yakın olan Ermenistan’ın Ukrayna savaşından bu yana Rusya’dan beklediği güvenlik desteğini görememesi Ermenistan’ı ABD ve Avrupa’ya doğru itti. Dağlık Karabağ olayı ise Ermenistan-Rusya ilişkilerinin dibi gördüğü nokta oldu.
Berlin’deki görüşmeler devam ettiği sırada Aliyev Alman Ekonomisi Doğu Komitesi Direktörü Michael Harms başkanlığındaki heyetini kabul etti ve Azerbaycan’ın Ermenistan’a saldırmak gibi bir planı olmadığını, böyle düşünceleri ortaya Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve AB Dış İlişkiler Şefi Josep Borrell’in attığını söyledi.
Almanya’da art arda görüşmeler
Azerbaycan’ın dışarıdan müdahalelere düşmanca yaklaşımı devam etse de kasım ayında Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock kasım ayında her iki ülkeyi de ziyaret etti. Almanya Başbakanı Olaf Scholz bu ay Münih Güvenlik Konferansı çerçevesinde Aliyev ve Paşinyan’ın görüşmesinde kısa süreliğine de olsa boy gösterdi. Ermenistan ve Azerbaycan arasında önceki görüşmelere Fransa, Almanya ve Avrupa Birliği aracılık ediyordu ancak bu masadan geriye sadece Almanya’nın kaldığı görülüyor. Görüşmeye Almanya Dışişleri Bakanlığı ev sahipliği yaptı. Baerbock üçlü toplantıya ev sahipliği yapmadan önce her iki mevkidaşıyla da ayrı ayrı görüştü.
Ülkesinin barış sürecini desteklemeye kararlı ve bir anlaşmaya varılması için daha fazla görüşmeye arabuluculuk yapmaya hazır olduğunu vurgulayan Baerbock, “Şu anda gördüğümüz, her iki ülkenin de geçmişi geride bırakmak ve halkları için kalıcı bir barış için çalışmak üzere attığı cesur adımlardır. Buradaki görüşmeler, iki hafta önce Münih Güvenlik Konferansı marjında gerçekleştirilen verimli tartışmaların devamı niteliğindedir” diye konuştu.
Bu arada yakın zamanda iki lider yan yana gelmiş olsa da her iki ülke de patlamaya hazır bomba gibi. Ay başında sınırda çıkan çatışmada bir Azerbaycan askeri yaralanırken dört Ermeni askeri de öldü. Aliyev iki gün önce Ermenistan’a ültimatom vererek “Ermenistan için tek yol Azerbaycan’ın tüm koşullarını kabul etmektir. Yeni ittifak arayışında olan Ermenistan tek seçeneğinin Azerbaycan’ın tüm koşullarını kabul etmek ve toprak iddialarından vazgeçmek olduğunu anlamalıdır” dedi.
Masada neler var?
Ermeni gazeteciler Aliyev’in bu sözlerinin ardından Berlin’deki toplantıyla ilgili umutlarının kırıldığını ifade etti. Ermeni eleştirmenler bunun aslında iki taraflı bir görüşme olması gerekirken hemen iki gün öncesinde Aliyev’in “dayatmacı” gördükleri tavrının görüşmelerin hiç de beklendiği gibi geçmeyeceğini gösterdiğini söylediler. Ermenistan Azerbaycan’ın dile getirdiği tüm talepleri kabul ederse ne olur? Talepler arasında sekiz köyün Azerbaycan’da kalması, Zengezur Koridoru’nun açılması, savaş tazminatlarının ödenmesi, silah alımının durdurulması ve Karabağ sorunun bitirilmesi gibi konular yer alıyor.
Liderler arasındaki anlaşmazlık noktalarından biri Laçın ve Zengezur Koridoru. Laçın Koridoru Dağlık Karabağ’ı Ermenistan’a bağlayan tek koridor. Zengezur ise Azerbaycan’ı Nahçıvan’a bağlayacak. Ancak Azerbaycan Ermeni ayrılıkçılar Azerbaycan ile çatışmak üzere Laçın’dan silah geçiriyor gerekçesiyle Laçın Koridoru’nu 2022’de kapattı. Zengezur Koridoru ise henüz açılmış değil ve Ermenistan’dan onay bekleniyor. Paşinyan ise Zengezur’a karşılık Laçın koridorunun açılmasını istiyor. Azerbaycan ise bir süredir Zergezur koridoru yerine Nahçıvan’la Azerbaycan’ı İran üstünden bağlayacak başka bir koridorun planlaması içinde.
İki ülke aralık ayında ortak bildiri yayınlayarak barış anlaşmasına varmak istediklerini duyurdu. Şimdiye kadar bunun için yedi taslak çıkardılar. Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Özel Görevler Temsilcisi Elçin Emirbeyov aralık ayındaki açıklamasında taslak anlaşmadaki beş ilke arasında “birbirlerinin toprak bütünlüğüne, egemenliğine ve uluslararası alanda tanınan sınırların dokunulmazlığına karşılıklı saygı, hem bugün hem de gelecekte karşılıklı toprak iddiasında bulunmama, güç kullanma ya da güç kullanma tehdidinde bulunma gibi Birleşmiş Milletler tüzüğüne aykırı eylemleri reddetme, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki net sınırın belirlenmesi” olduğunu söylüyor. İki ülke arasında sınırlar hiçbir zaman net biçimde belirlenmemişti.
Ama sınırların belirlenmesi karmaşık bir konu ve daha sonraki aşamalarda çözülmek üzere ileri bir tarihe ertelenebilir. Azerbaycan anlaşma için uyuşmazlık çözüm mekanizması kurulmasını istiyor. Emirbeyov “Bizim tercihimiz barış anlaşmasının yapılmasıdır. Aramızdaki tüm bu yanlış anlamaları ya da yorum farklılıklarını ele almak üzere ikili bir komisyon oluşturulmasına yönelik bir madde eklenmelidir belki de” diyor.
