Dünyanın önde gelen ve gelişmekte olan ekonomilerinin oluşturduğu Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti gibi ülkelerin yanı sıra bu yıl İran, Mısır, Etiyopya ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) katılmasıyla giderek güçlenen ve üye sayısı 9’a çıkan BRICS, 2022’nin Şubat ayında başlayan Ukrayna Savaşı’nın ardından Batılı ülkelerin Rusya’ya yönelik yaptırımları nedeniyle son yıllarda daha fazla gündemde.
BRICS ülkelerinin liderleri Rusya’nın Tataristan Cumhuriyeti başkenti Kazan’da bir araya geldikleri zirvenin ardından uluslararası gündemi sarsan önemli kararlar aldı. Zirvenin ardından kabul edilen ‘Kazan Bildirgesi’ dünya genelinde daha adil bir uluslararası düzenin inşasına yönelik güçlü bir mesaj verirken, özellikle Filistin topraklarında yaşanan insanlık dramına dikkat çekildi.
Kazan Bildirgesi BRICS ülkelerinin siyaset, güvenlik, ekonomi, finans ve kültürel alanlarda işbirliğini derinleştirmeye kararlı olduklarını vurguladı. Bildirgede, tek taraflı ekonomik yaptırımların ve özellikle ikincil yaptırımların, uluslararası hukuka aykırı olduğu açık bir şekilde ifade edildi. Ekonomik kısıtlamaların sadece hedef ülkelere değil, aynı zamanda toplumların genel refahına büyük zarar verdiği belirtilirken, bu tür yaptırımların kaldırılması çağrısında bulunuldu. BRICS liderleri, uluslararası sistemin daha adil ve çok kutuplu bir yapıya kavuşması gerektiği konusunda stratejik ortaklıklarını daha da güçlendireceklerini açıkladılar.
Zirvede liderlerin çekildiği aile fotoğrafı. / Fotoğraf: BRICS
Filistin’deki insanlık dramına sert tepkiler
Özellikle İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarında uyguladığı şiddet bildirgenin en dikkat çeken noktalarından biri oldu. BRICS ülkeleri, Gazze Şeridi ve Batı Şeria’da şiddetin giderek arttığını ve insani kriz boyutuna ulaştığını belirterek, İsrail’in askeri operasyonlarını sert bir dille eleştirdi. İsrail’in sivil ölümlere ve yaralanmalara neden olan saldırıları, altyapıyı tahrip etmesi BRICS liderleri tarafından kınandı. Açıklamada “İnsani yardım operasyonlarına, altyapıya ve yardım noktalarına yönelik İsrail saldırılarını şiddetle kınıyoruz” dendi.
Acil ateşkes ve insani yardım çağrısı
BRICS liderleri Gazze’de bir an önce kalıcı ve kapsamlı bir ateşkesin sağlanması gerektiğini vurguladı. Hem İsrail hem de Filistin tarafından yasa dışı olarak alıkonulan tüm rehinelerin ve tutukluların derhal ve ön koşulsuz olarak serbest bırakılması talep edildi. Aynı zamanda Gazze’ye insani yardımın engelsiz ve sürekli bir şekilde ulaştırılması gerektiği vurgulanırken, tüm saldırgan eylemlerin durdurulması çağrısında bulunuldu.
Lübnan’da da durum kötüleşiyor
BRICS bildirgesi Güney Lübnan’daki gerginliğe de dikkat çekerek İsrail’in bu bölgede gerçekleştirdiği askeri operasyonların da kınandığını açıkladı. İsrail’in Lübnan’daki yerleşim alanlarına yönelik saldırılarında sivillerin ölümü ve altyapıya verilen büyük zararlar bildirgede geniş yer buldu. BRICS ülkeleri, düşmanlıkların derhal durdurulması ve Lübnan’ın egemenliği ile toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerektiğini vurguladı.
Lula: Erdoğan’ın söylediği gibi, Gazze dünyanın en büyük çocuk ve kadın mezarlığı haline geldi
Brezilya hükümet sitesindeki açıklamaya göre Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva liderler arasındaki toplantıya çevrimiçi bağlanarak değerlendirmelerde bulundu. “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın BM Genel Kurulu’nda söylediği gibi, Gazze dünyanın en büyük çocuk ve kadın mezarlığı haline geldi” diyen Lula, bu durumun Batı Şeria ve Lübnan’a da yayılmaya başladığını ifade etti.
Lula, Ukrayna’daki gerilimin tırmanmasının önlenmesi ve barış müzakerelerinin başlatılmasının hayati önem taşıdığını belirtti. “Küresel etkileri olabilecek iki savaşla karşı karşıyayız” değerlendirmesinde bulunan Lula, ortak çıkarlar doğrultusunda birlikte çalışma zamanı olduğunu söyledi.
Brezilya’nın G20 dönem başkanlığına verdikleri destek için diğer üye ülkelere teşekkür eden Lula, kendilerine verilen desteğin, eşitsizliklerin azaltılmasına yönelik girişimlerin ilerletilmesi açısından önem taşıdığını belirtti.
İklim krizi nedeniyle karşı karşıya olunan sorunlara da dikkati çeken ve BRICS’in iklim değişikliğiyle mücadelede kilit bir aktör olduğunu söyleyen Lula, “Dünyamız tektir ve geleceği kolektif eyleme bağlıdır” dedi. Lula, BRICS ülkelerinin, son yıllarda küresel ekonomik büyümenin önemli kısmından sorumlu olduğunu ve dünyada bulunan nadir toprak elementlerinin çoğunu barındırdığını kaydetti.
Ayrıca Brezilya’nın BRICS ülkelerine ihracatının 2003 ile 2023 yılları arasında 12 kat arttığını aktaran Brezilya lideri “BRICS, şu anda Brezilya’nın ithalatının neredeyse üçte birini oluşturuyor” diye konuştu.
Şi ve Modi beş yıl sonra bir arada
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile Hindistan Başbakanı Narendra Modi iki ülke arasındaki sınır ihtilafının yol açtığı gerilimli dönemin ardından ilk kez bir araya geldi. İki ülke liderleri, Modi’nin 2019’da Çin’e yaptığı ziyaretten bu yana görüşmüyordu. Himalayalar’daki ihtilaflı sınır hattında 2020’de iki ülke askerleri arasında çatışmaya dönüşen gerginlik nedeniyle taraflar lider diplomasisini uzun süredir askıya almıştı. Çin Devlet Başkanı, Eylül 2023’te Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’de düzenlenen G20 Zirvesi’ne katılmamıştı.
Çin Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre Şi, görüşmede “Çin ve Hindistan’ın birbirilerinin kalkınma özlemlerine ulaşma çabasını kolaylaştırması” çağrısında bulundu. İki tarafın iletişim ve işbirliğini güçlendirmesi, aralarındaki farklılıkları ve anlaşmazlıkları uygun şekilde yönetmesi gerektiğinin altını çizen Şi “Aynı zamanda tarafların uluslararası sorumluluklarını yerine getirerek gelişmekte olan ülkelerin gücü ve birliğini artırma konusunda örnek olması, çok kutupluluğa ve uluslararası ilişkilerde demokratikleşmeye katkı sağlaması önem taşıyor” dedi.
Başbakan Modi ise X sosyal medya hesabından görüşmeye ilişkin yaptığı paylaşımda “Hindistan-Çin ilişkileri, iki ülke halkları için olduğu kadar bölgesel ve küresel barış ile istikrar açısından da önemli. Karşılıklı güven, karşılıklı saygı ve karşılıklı duyarlılık ikili ilişkilerimize rehberlik edecek” diye yazdı.
Hindistan Dışişleri Bakanlığı’nın görüşmeye ilişkin açıklamasında ise Başbakan Modi’nin Yeni Delhi ve Pekin arasında Himalayalar’daki ihtilaflı sınır bölgesinde askeri devriye faaliyetlerinin düzenlenmesi konusunda varılan anlaşmayı memnuniyetle karşıladığı belirtildi. İki liderin ülkeleri arasındaki sınır anlaşmazlıklarına ilişkin, özel temsilcilerin adil, makul ve karşılıklı olarak kabul edilebilir bir çözüm aramak üzere erken tarihte bir araya gelmesinde mutabık kaldığı aktarılan açıklamada, ikili ilişkilerin istikrara kavuşturulması için iki ülkenin Dışişleri Bakanlığı ve diğer yetkililer düzeyindeki diyalog mekanizmalarının da kullanılacağına işaret edildi.
Açıklamada Modi ve Şi’nin, ülkeleri arasındaki istikrarlı, öngörülebilir ve dostane ilişkilerin bölgesel ve küresel barış ile refah için olumlu etkileri olacağını belirttikleri ve ikili ilişkilerin gelişmesinin gerektiğinin altını çizdikleri kaydedildi.
Taraflar, 22 Ekim’de iki ülke arasındaki geçici hududu oluşturan Fiili Kontrol Hattı’nın (LAC) Ladakh bölgesinde karşılıklı devriye faaliyetlerinin düzenlenmesi konusunda anlaşmaya vardıklarını duyurmuştu.
Sisi-Pezeşkiyan görüşmesi
Mısır Cumhurbaşkanlığından yapılan yazılı açıklamaya göre zirve için Kazan’da bulunan Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah Sisi, İranlı mevkidaşı Mesud Pezeşkiyan’la bir araya geldi. Görüşmede Mısır ile İran arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine yönelik ortak çabaların önemini vurgulayan iki lider, bölgedeki son gelişmelere ilişkin görüş alışverişinde bulundu.
Mısır Cumhurbaşkanı Sisi “bölgesel gerilimi azaltma ve gerilimi tırmandıracak her türlü adımdan kaçınma” çağrısı yaptı. Artan gerilimin bölge güvenlik ve istikrarını olumsuz etkileyecek sonuçlar doğuracağı ve tüm bölgeyi tehlikeli çatışmalara sürükleyeceği konusunda uyaran Sisi, ülkesinin Gazze ve Lübnan’da ateşkese ulaşmaya yönelik yoğun çabalarını sürdürdüğünü belirtti.
Mısır Cumhurbaşkanı uluslararası toplumun tüm tarafları bölgede sükunetin yeniden sağlanmasını amaçlayan çabalara olumlu yaklaşmaya teşvik etmesini istedi.
Güney Afrika: BRICS küresel barış için daha etkili bir araç olmalı
Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa da konuşmasıyla zirvede önemli etki yaratan liderler arasındaydı. Gazze ve Ortadoğu’da yaşanan çatışmaların büyük bir endişe kaynağı olduğunu vurgulayan Ramaphosa, “Derhal yürürlüğe girecek bir ateşkesin sağlanması ve Filistinlilerin kendi kaderini tayin etme hakkının tanınması konusunda ısrarcı olmaya devam etmeliyiz.” dedi.
Ramaphosa, başta Filistin olmak üzere dünya genelinde yaşanan çatışmaların sona erdirilmesinde BRICS’in potansiyel rolüne dikkati çekerek “BRICS’in küresel barışın ve küresel ilerlemenin sağlanması için ekonomi ve diğer alanlarda, her düzeyde daha etkili bir araç haline gelmesi sağlanmalıdır” diye konuştu. BRICS ülkeler topluluğunun ‘Küresel Güney’in yörüngesini değiştirme kapasitesine sahip olduğuna dikkati çeken Ramaphosa, “BRICS ailesinin birlikte çalışarak Küresel Güney’in temel zorluklarını ele almada önemli bir rolü vardır” ifadelerini kullandı.
Ramaphosa BRICS bünyesindeki Yeni Kalkınma Bankası’nın (NDB) BRICS topluluğun kalkınmasında oynadığı role dikkati çekerek “Yeni Kalkınma Bankası, BRICS grubunun değerine dair en güzel örneklerden biri, çünkü Küresel Güney ülkelerinin büyümesini ve kalkınmasını destekliyor” dedi. Dünya ülkelerinin çoğu gibi Güney Afrika’nın da çok kutuplu bir dünyada tedarik zincirlerinin, ticaretin, turizmin, dış etkilerden uzak finansal akışın sorunsuz bir şekilde işlemesini istediğini belirten Güney Afrika lideri “Bunun için ekonomik ortaklığımızın tam potansiyelini gerçekleştirmeli, sadece bazıları için değil herkes için sürdürülebilir kalkınmayı sağlamalıyız” diye konuştu.
