Rusya ve Ukrayna Savaşı ile İsrail ve Filistinli örgütler arasında devam eden çatışmalar dünyanın dengesini alt üst etmeye devam ediyor. Üçüncü Dünya Savaşı endişelerinin arttığı son dönemlerde diplomasi arenasının büyük aktörleri de konvansiyonel silahları sınırlayan antlaşmalardan bir bir çekiliyor. Bu da Üçüncü Dünya Savaşı endişeleri kadar nükleer savaş korkusunu da körüklüyor.
Son gündeme gelen anlaşma da Türkiye’nin çekildiğini duyurmasıyla Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması (AKKA) oldu. Türkiye, 1990 yılında Paris’te imzalanan ve soğuk savaş döneminde Avrupa’daki silahlı güçlerin hareket ve malzemelerine kısıtlar öngören NATO ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) imza koyduğu AKKA’dan çekildi.
Uyarlanmış versiyonu 99’da İstanbul’da imzalandı, Rusya 2023’te çekildi
Aslen 1990 yılında Paris’te imzalanan ve Temmuz 1992’de yürürlüğe giren AKKA, NATO ve Varşova Paktı arasında imzalanmıştı. Antlaşma zırhlı muharebe araçları, muharebe tankları, savaş uçakları, toplar ve saldırı helikopterlerini içeren toplam beş konvansiyonel silah kategorisinde sayıca indirimi, karşılıklı bilgi paylaşımını ve her bir kategori için de anlaşmaya taraf olan ülkeleri bağlayacak sınırlamaları içeriyordu. Fakat yakın çevresinde yaşanan istikrasızlıklar ve silahlı çatışmaların yanı sıra NATO’nun coğrafi alanını genişletmeye başlaması, Rus tarafında konvansiyonel üstünlüğün yeniden sağlanması gibi bir ihtiyaç doğurdu. Rusya’nın şikâyet ve taleplerini dikkate alan NATO ülkeleri 1996 ile 1999 arasında AKKA’nın yenilenmesi görüşmelerini sürdürdü. Bunun üzerine bu antlaşmanın uyarlanmış hali Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması 1999 yılında İstanbul’daki AGİT Zirvesinde başta Rusya olmak üzere bazı ülkeler tarafından imzalandı.
Şubat 2022’de Ukrayna’ya savaş ilan eden Rusya, cephede dolaylı olarak da olsa NATO ile savaştığı gerekçesiyle bir dizi uluslararası anlaşmadan çekildi. Bunlardan biri de AKKA’ydı.Rusya Kasım 2023’te resmi olarak AKKA’dan çekildiğini açıklamıştı. Bunun üzerine ABD ve örgüt olarak NATO da yükümlülüklerini askıya aldığını duyurmuştu.
Rusya Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Rusya’nın gece yarısı itibarıyla resmen çekilmesiyle anlaşmanın artık “tarih” olduğu kaydedildi. Açıklamada, “AKKA Antlaşması, Soğuk Savaş’ın sonunda, iş birliğine dayalı yeni bir küresel ve Avrupa güvenliği mimarisinin oluşmasının mümkün göründüğü dönemde imzalanmıştı. Antlaşmanın resmi olarak korunması bile Rusya’nın temel güvenlik çıkarları açısından kabul edilemez hale gelmiştir” denilmişti.
NATO da Rusya’nın ardından AKKA’yı resmen askıya aldığını duyurmuştu. Merkezi Brüksel’de bulunan NATO, “Müttefik taraf devletlerin antlaşmaya uyduğu, Rusya’nın ise uymadığı bir durum sürdürülemez” demişti.
İttifak ayrıca imzacı üyelerinin anlaşmaya katılımlarını dondurduklarını açıklamıştı.
Türkiye tarafları antlaşmaya dönmeye çağırmıştı
Türkiye ise anlaşmadan çekilmeyi ve ABD’nin kararından üzüntü duyduğunu açıklayarak tarafları antlaşmaya dönmeye çağırmıştı. Türkiye de son dönemde artan gerginliğin ardından son hamlesiyle antlaşmadan çekilmiş oldu. İlgili Cumhurbaşkanı Kararı Resmi Gazete’nin 5 Nisan günlü sayısında, 8 Nisan gününden geçerli olmak üzere yayımlandı.
Dışişleri: Anlaşma anlamını yitirdi
Yetkin Report’un Dışişleri Bakanlığı kaynaklarına dayandırdığı haberinde, Türkiye’nin “anlaşmanın anlamını yitirdiği” gerekçesiyle uygulamayı durdurduğu ifade edildi. Dışişleri kaynakları, “daha önce Türkiye uygulamayı durdurduğunu ilan etmişti, bu alınan karar ile resmileşmiş oldu” ifadelerini kullandı.
Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Öncü Keçeli, konu ile ilgili paylaştığı bilgilendirme notunda, konunun “AKKA’nın uygulanmasının askıya alınması” olduğunu belirterek “bunun çekilmek anlamına gelmediğini”, geri alınabilir bir karar olduğunu vurguladı. Keçeli Rusya’nın ise anlaşmadan çekildiğini belirtti. Keçeli, NATO Konseyi tarafından 7 Kasım’da yapılan açıklamayı hatırlatarak, Dışişleri Bakanlığı tarafından da daha önce bilgilendirmede bulunulduğunu ifade etti.
Avrupa Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Anlaşması (AKKA), NATO ve Varşova Paktı ülkeleri arasında askeri dengeyi sağlamak ve Avrupa’daki silahlanmayı kontrol etmek amacıyla 9 Kasım 1990’da imzalanmıştı.
Dünya silahlanıyor
Rusya-Ukrayna savaşı sonrası Avrupa’da birçok ülke Moskova tehdidi nedeniyle silahlanma yatırımlarına ağırlık verdi. Kıtanın silah ithalatı 2019-2023 döneminde 2014-2018 dönemine göre yaklaşık yüzde 94 arttı. En çok savaş uçağı, tank ve denizaltı alınmaya başlandı.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) küresel silah ithalatına ilişkin yayımladığı son araştırmaya göre Avrupa ülkeleri, 2019-2023 arasında, 2014-2018 dönemine kıyasla silah ithalatını neredeyse iki katına çıkardı. Araştırmada, Avrupa ülkelerinin ithalatında görülen artışın büyük ölçüde 2022-2023 yıllarında Ukrayna’ya yapılan silah yardımlarından kaynaklandığı belirtildi. Ukrayna, Avrupa’nın en büyük, dünyanınsa dördüncü büyük silah ithalatçısı oldu. 2019-2023 yılları arasında silah ithalatı azalan Türkiye, küresel silah ithalatçıları arasında 17. sırada yer aldı.
Bunun en büyük nedeni de dünyanın birçok yerinde yükselen gerilimler ve sayıca artan çatışma bölgeleri.
