ABD Başkanı Joe Biden, G20 zirvesinin ardından iki günlüğüne ziyaret ettiği Vietnam’dan olumlu sonuçlar alarak döndü. Çin’in yakın müttefiki olan Vietnam’a düzenlediği bu ziyaretin ‘soğuk savaş’ başlatmaya çalışmakla ilgili olmadığını belirten Biden, bu gezinin aksine ‘ABD’nin Asya genelinde ilişkiler kurarak küresel istikrarı sağlama çabasının bir parçası’ olduğunu söyledi. Hanoi’de düzenlediği basın toplantısında konuşan Biden, “Mesele Çin’i kontrol altına almak değil. Mesele istikrarlı bir üsse sahip olmak” dedi.
Biden’ın ziyaretinin en dikkat çekici noktası Vietnam’ın ABD’yi en yüksek diplomatik statüsü olan ‘kapsamlı stratejik ortak’ statüsüne yükseltmesi oldu. İki lider ‘ikili ilişkilerin temel dayanakları olarak ekonomi, ticaret ve yatırım alanında işbirliğinin ve teknoloji odaklı kapsayıcı ekonomik büyümenin önemini yeniden teyit eden’ geniş kapsamlı bir ortak bildiri yayınladı. Böylece ABD; Çin, Rusya, Hindistan ve Güney Kore ile aynı kategoriye girmiş oldu. Bu, ABD’li diplomatların yıllardır istediği bir hamleydi. Bu ayrıca iki ülkenin Vietnam Savaşı’nın ‘acılarını’ geçmişte bırakarak ilişkilerini geliştirmeye hevesli olduğu anlamına geliyor.
ABD, Vietnam savaşı sonrası ülkeye uyguladığı ambargoyu ancak 1994 yılında kaldırmıştı. Neredeyse 20 yıl sonra da ekonomik ilişkilerin önünü açacak bir hamleyle 2013’te kapsamlı bir ortaklık kurulmuş, bu işbirliği, ABD ile Çin arasındaki ilişkilerin bozulmaya başlaması ve Vietnam’ın ABD’li tüketicilere büyük miktarlarda ihracat yapmasıyla derinleşmişti. Patlamamış mayınların her yıl insanları öldürdüğü ya da sakat bıraktığı Vietnam’da savaşın mirasını unutmak mümkün olmasa gerek ancak ortak ekonomik ve jeopolitik çıkarlar öyle ya da böyle iki ülkeyi birbirine daha da yakınlaştırdı.
Çin korkusu iki ülkeyi yakınlaştırdı
Tarafların artırdığı bu ortaklık, Çin’in etkisine karşı koymak için Asya genelinde başlatılan daha büyük bir bir çabanın sadece bir yansıması. Biden, konuşmasında her iki tarafın da bu dostluktan faydalanacağını söyledi. Vietnam’ın bir dereceye kadar bağımsızlığını korumak istediğini belirten Biden, ABD’li şirketlerin ise Çin fabrikalarından yapılan ithalata alternatif aradığını söyledi.
Öte yandan her iki lider de Çin’in ekonomik ve jeopolitik yükselişinin ülkelerinin genişleyen ortaklığına nasıl katkıda bulunduğunu üstüne basa basa dile getirmedi. Halbuki Beijing’in artan nüfuzu olmasa bu iki ülkenin birbirine kucak açmasını açıklamak zor olurdu.
The Guardian’a konuşan Singapur’daki ISEAS-Yusof Ishak Enstitüsü’nde analist olan Nguyen Khac Giang, Vietnam’ın komşusunun bu gelişmede kilit rol oynadığına işaret ederek, “Çin’in etkisi göz ardı edilemez. Vietnam, Beijing ile iletişim hatlarını korumakla birlikte Asya’da Çin’in bölgesel hırslarına meydan okumaya hazır birkaç ülke arasında yer alıyor” diyor.
Biden, basın toplantısında, “Bence çok fazla soğuk savaş terimleriyle düşünüyoruz. Mesele o değil. Mesele dünyanın her yerinde ekonomik büyümeyi ve istikrarı sağlamak. Biz de bunu yapmaya çalışıyoruz. İstikrarı korumak için dünya çapında ittifakları güçlendirme fırsatına sahibiz. Bu gezinin amacı da bu” dedi.
Gazetecilerin bir sorusu üzerine Biden gazetecilere, Hindistan’dayken Çin Başbakanı Li Qiang ile görüştüğünü söyledi. Bu temas, Biden’ın Çinli mevkidaşı Şi Cinping ile geçen yıl Endonezya’daki G20 zirvesindeki görüşmesinden bu yana ABD’li ve Çinli yetkililer arasındaki en üst düzey etkileşim oldu. Biden, Li ile istikrar konusunu ele aldıklarını dile getirerek, “Hiç kavgacı bir tavrı yoktu” dedi.
Biden ülkeye varışının ardından Vietnam’ın önde gelen siyasetçileriyle görüşmelere başladı. Yeni ortaklığı memnuniyetle karşılayan Biden, Vietnam Komünist Parti Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong ile parti merkezinde bir araya geldi. Biden, “Ülkelerimiz arasında savaştan normalleşmeye ve bu yeni yüksek statüye uzanan 50 yıllık bir ilerlemeyi görebiliyoruz” dedi.
Biden, savaşa hiç gitmemiş olmasına rağmen kendisini ‘Vietnam kuşağının’ bir parçası olarak da tanımladı. Başkana o dönem beş kez askerliği erteleme imkanı verilmiş, astım hastası olduğu için askerlik hizmetinden muaf tutulmuş.
Çin’in bu işbirliğine tepkisi ne olacak?
Global Times, Biden’ın ziyaretini ‘sembolik bir hamle’ olarak değerlendirse de Giang, Çin’in tepkisinin uzun vadede karışık olabileceğine inanıyor. Giang, “Çin’in tepkilerinin itidalli olmasını bekliyorum. Özellikle Hanoi’nin bu hareketin Beijing’i ‘kuşatmakla’ ilgili olmadığını vurgulamasından dolayı. Ancak buz dağının altında Çin, Güney Çin Denizi’ndeki agresif manevralarını artırma ya da Hanoi’ye uyarı olarak ekonomik nüfuzunu kullanma eğiliminde olabilir” dedi.
Washington DC’deki CSIS’te yardımcı araştırmacı olan Dr. Huong Le Thu ise, “Çin, Biden’ın ziyareti öncesinde Güneydoğu Asya ülkelerini dış müdahalelere karşı uyaran bir dille tazyikli su kullanarak tepkisini gösteriyordu zaten. Bunların hiçbiri Çin’in kitabında yeni şeyler değil. Ancak Vietnamlılar Çin’in tavrının farkında ve ABD ile ortaklığa devam ederken buna da dikkat edecek” değerlendirmesinde bulundu.
‘Uluslararası toplumun sorumlu üyesi’ olarak tanımladığı Vietnam, hak ihlalleriyle tartışılıyor
Biden ayrıca Vietnam’ı ‘dost, güvenilir ortak ve uluslararası toplumun sorumlu bir üyesi’ olarak da nitelendirdi. Trong da yeni işbirliği anlaşmasını uygulamak için çok çalışacaklarının sözünü vererek, “Ancak o zaman bu işbirliğinin başarı olduğunu söyleyebiliriz” dedi.
Halbuki Vietnam Güneydoğu Asya’daki en otoriter ülkelerden biri olmaya devam ediyor. Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong’un hükümeti, son yıllarda muhalefet ve aktivistlere sert bir baskı uyguluyor. Vietnam’daki insan hakları sorunlarına odaklanan ABD merkezli kâr amacı gütmeyen 88 Project’in eş yöneticisi Ben Swanton, ABD ile Vietnam arasındaki yakın ilişkilerin, Vietnam’ın kendi vatandaşlarına yönelik hak ihlallerinde büyük bir artışın yaşanmasıyla aynı döneme denk geldiğini söylüyor.
Swanton NYT’ye, “Biden’ın tek partinin aktivistlere, muhalefete ve sivil topluma yönelik acımasız bir baskı uygulayan Vietnam ile diplomatik bağları geliştirmeyi seçmesi çok çirkin. Biden, ‘kurallara dayalı bir uluslararası düzeni’ teşvik etmek ve özgürlüğü savunmakla ilgili söylemlerine rağmen bir kez daha korkunç hak ihlallerine sahip otokratlarla yakınlaşıyor” dedi.
Vietnam ziyaretinde 2024 başkanlık seçimlerine damga vuran yaş meselesinden de bahsedildi. Trong, “Bir gün bile yaşlanmamışsınız ve eskisinden bile iyi göründüğünüzü söyleyebilirim” dedi. İki lider en son sekiz yıl önce Washington’da bir araya gelmişti. Tabii o zamanlar Biden Obama’nın başkan yardımcılığını yapıyordu.
Yoğun programı 80 yaşındaki Biden’ı yormuş olacak ki basın toplantısını sona erdirirken, “Ben yatağa gidiyorum” dedi.
