Suriye’de Esad rejiminin yıkılmasıyla iç savaş sırasında işlenen suçlar da gün yüzüne çıkmaya başladı. Bunlardan biri Sednaya hapishanesindeki mahkumların insanlığa aykırı koşullara tabi tutulmasıydı. Şimdiyse Şam sokaklarında toplu mezarların ve insan kalıntılarının bulunduğu iddia ediliyor.
13 yıl süren iç savaşta Esad rejiminin yol açtığı katliamların ardından Şam’ın Tadamon bölgesinde kemiklere rastlandı. Tadamon’daki katliamların yakın zamana kadar sürdüğü söyleniyor. Bölge sakinleri Esad’a bağlı güvenlik güçlerinin sık sık Tadamon’a geldiğin, silah seslerinin çok sık duyulduğunu ve hemen ardından yanık et kokusunun geldiğini anlatıyor.
Savaşın bitmesinin ardından bölgeye akın eden muhabirler Tadamon’da çöplere, yanmış plastiklere ve kirli giysilere sarılmış kemik yığınları buldular. Çocuklar kaburga ve uyluk kemiği gibi görünen bu kemiklerle oynuyordu.
Yıllarca seslerini çıkaramamışlar
Tadamonlu yaşlı bir adam olan Muhammed el Dera, her yıl Suriye ordusuna ait araçların 2013’teki Tadamon katliamının meydana geldiği yere paralel küçük bir sokağa “bağlanmış insanlar” getirdiğini gördüğünü anlatıyor. Dera “Geceleri sesler duyardınız. Her kurşun birine isabet ediyordu. Burası tüm cesetlerin mezarlığıydı” diye anlatıyor.
Bölgece tamirci dükkanı işleten Halid Huriya da 2019’da mahalleye döndükten sonra sık sık silah sesleri duyduğunu ve yanık et kokusu aldığını anlatıyor: “Burası infaz sokağı olarak bilinirdi. Bu sokağa giren herkes kayıp sayılırdı.” Huriya’nın iddiasına göre güvenlik güçleri toplu mezar kazmalarına yardım etsinler diye bölge sakinlerinden sürekli yardım istiyordu.
Tadamon sakinleri Esad yönetiminin baskıları nedeniyle seslerini çıkarmaya cesaret edemediklerini söylüyor. İsmini vermeyen bir bölge sakini “Hiçbir şey söyleyemezdik. Aksi takdirde evlerimizi yakar ya da evlatlarımızı öldürürlerdi. Çok çirkindi” diyor.
Ya çoktan boşaltıldıysa?
Toplu mezar olarak görülen yeri İnsan Hakları İzleme Örgütü araştırmacıları uydu görüntüleri aracılığıyla tespit etti. Bölgede henüz tam bir inceleme yapılmamış olsa da grup şimdiden cinayet izlerine rastlamaya başladı. İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Suriye araştırmacısı Hiba Zayadin “Toplu mezarı çevreleyen bölgede insan kalıntıları, kemikler, kafatası parçaları, parmaklar, kaburgalar bulduk. Bu da burada bildiğimizden çok daha fazlasının yaşandığını gösteriyor” diyor.
Tadamon 2022 yılında ortaya çıkan bir videoyla bilinir oldu. Bu videoda askeri üniformaya sahip bir kişi, gözleri bağlı insanları büyük bir hendeğe doğru götürüyor, onlara koşmalarını söylüyor ve sonra da ateş ediyordu. Aslında videonun ait olduğu yıl 2013’tü ama cinayetler yakın zamana kadar sürmüş. ABD Dışişleri Bakanlığı, Tadamon’da en az 41 sivilin ölümüne neden olduğu iddiası üstüne Suriyeli bir güvenlik yetkilisiyle yakın ailesine geçen yıl seyahat yasağı getirdi. Bakanlık Tadamon’daki olayları “katliam” olarak niteledi.
Esad’ın kendine muhaliflerin başlattığı protestoları bastırmak için uyguladığı orantısız şiddet, bir noktada bölgesel güçlerin de içine çekildiği büyük çaplı bir savaşa dönüşmüştü. İç savaşın başladığı 2011’den bu yana yüz binlerce Suriyelinin öldüğü tahmin ediliyor.
Esad’sa insan haklarını ihlal ettiğini defalarca reddetti. Muhalifleri de terörist olarak niteledi. Ama şimdi hem bölge sakinleri hem de hak grupları bölgenin kordon altına alınıp incelenmesini istiyor. Ne var ki Zayadin toplu mezarın Esad güçleri tarafından çoktan boşaltılmış olma riskine değiniyor. Bazıları bu yılın başlarında Esad güçlerinin bazı kemikleri çıkardığını gördüklerini söylüyor. Bu da kanıtların ortadan kaldırılması anlamına geliyor.
