İngiltere neredeyse beş yıl aradan sonra ilk genel seçimini yarın (perşembe) gerçekleştirecek. Kamuoyu yoklamaları Başbakan Rishi Sunak’ın Muhafazakar Partisi’nin 14 yıllık iktidarı boyunca verdiği sözleri yerine getiremediği için cezalandırılacağını gösteriyor.
Merkez sağ Muhafazakarlar, küresel mali krizin en derin olduğu dönemde iktidara geldi ve o zamandan bu yana üç seçim daha kazandı. Ancak bu yıllara durgun bir ekonomi, gerileyen kamu hizmetleri ve bir dizi skandal damgasını vurdu ve yaygın olarak bilinen adıyla Muhafazakarlar, soldan ve sağdan eleştirmenler için kolay hedef haline geldi.
Sol eğilimli İşçi Partisi kampanyasını tek bir kelimeye odakladıktan sonra çoğu kamuoyu yoklamasında açık ara önde: “Değişim.”
Ancak Muhafazakarlar da başka zorluklarla karşı karşıya. Yeni Reform Partisi (Reform UK), Muhafazakar liderliği göçü kontrol edememekle eleştirdikten sonra Muhafazakarların sağ kanadından oy çekmeye başladı.
Süreç nasıl işleyecek?
Birleşik Krallık genelinde halk, her yerel seçim bölgesi için bir tane olmak üzere Avam Kamarası’nın 650 üyesinin tamamını seçecek. Ön seçim ya da ikinci tur yok, sadece 4 Temmuz’da tek tur oylama yapılacak.
İngiltere’de “ilk turda kazanan” oylama sistemi kullanılıyor; bu da her seçim bölgesinde birinci olan adayın, oyların %50’sini almasa bile seçileceği anlamına geliyor. Bu sistem, genel olarak en büyük iki parti olan Muhafazakarlar ve İşçi Partisi’nin hâkimiyetini pekiştirmiştir, zira daha küçük partilerin belirli bölgelerde yoğun bir desteğe sahip olmadıkları sürece sandalye kazanmaları zor.
Avam Kamarası’nda tek başına ya da başka bir partinin desteğiyle çoğunluğu elde eden parti bir sonraki hükümeti kuracak ve lideri başbakan olacaktır. Bu da sonuçların, son 14 yıldır merkez sağ Muhafazakarlar tarafından yönetilen hükümetin siyasi yönünü belirleyeceği anlamına geliyor. Merkez sol İşçi Partisi’nin en güçlü konumda olduğu düşünülüyor.
İngiltere’nin Hindistan kökenli Başbakanı Rishi Sunak. / Fotoğraf: AA
Kimler yarışıyor?
Ekim 2022’den bu yana başbakanlık görevini yürüten eski Hazine şefi Sunak, partisini seçime götürüyor. Sunak’ın başlıca rakibi, İngiltere’nin eski savcılık müdürü ve Nisan 2020’den bu yana İşçi Partisi lideri olan Keir Starmer.
Ancak bazıları güçlü bölgesel desteğe sahip olan diğer partiler, genel çoğunluğu kazanamazsa bir koalisyon hükümeti kurmak için çok önemli olabilir. İskoçya’nın bağımsızlığı için kampanya yürüten İskoç Ulusal Partisi, Liberal Demokratlar ve İngiltere ile Kuzey İrlanda arasındaki bağları korumayı amaçlayan Demokratik Birlikçi Parti şu anda Muhafazakarlar ve İşçi Partisi’nden sonra Parlamento’daki en büyük üç parti konumunda. Pek çok gözlemci, Brexit kampanyası yürüten Nigel Farage’ın liderliğini yaptığı yeni Reform Partisi’nin Muhafazakarlardan oy alabileceğini öne sürüyor.
Muhafazakarlar neden baskı altında?
Muhafazakarlar, 2010 yılında iktidara geldiklerinden bu yana birbiri ardına zorluklarla karşılaştı. Önce İngiltere’nin borcunu artıran ve Muhafazakarların bütçeyi dengelemek için yıllarca kemer sıkma politikaları uygulamasına neden olan küresel mali krizin etkileri yaşandı. Ardından İngiltere’yi Avrupa Birliği’nden çıkardılar, Batı Avrupa’daki en ölümcül Covid-19 salgınlarından biriyle mücadele ettiler ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından enflasyonun yükseldiğini gördüler.
Koşullar ne olursa olsun, birçok seçmen, kanalizasyon sızıntıları ve güvenilmez tren hizmetlerinden hayat pahalılığı krizi, suç ve Manş Denizi’ni şişme botlarla geçen göçmen akınına kadar Britanya’nın karşı karşıya olduğu bir dizi sorundan Muhafazakarları sorumlu tutuyor.
Bunun da ötesinde, parti, hükümet ofislerindeki kilitli partiler de dahil olmak üzere, hükümet bakanlarının tekrarlanan etik ihlalleri nedeniyle lekelendi. Skandallar, eski Başbakan Boris Johnson’ı milletvekillerine yalan söylediği ortaya çıktıktan sonra görevinden ve nihayetinde Parlamento’dan uzaklaştırdı. Halefi Liz Truss, ekonomi politikalarının ekonomiyi çökertmesinin ardından sadece 45 gün görevde kalabildi.
Ana muhalefetteki İşçi Partisi’nin lideri Keir Starmer. / Fotoğraf: AA
Ekonomi ve göç meselesi
İngiltere yüksek enflasyon ve yavaş ekonomik büyüme ile mücadele etti ve bunlar birleşerek çoğu insanın daha yoksul hissetmesine neden oldu. Muhafazakarlar Ekim 2022’de yüzde 11,1 ile zirve yapan enflasyonu kontrol altına almayı başardı ancak büyümenin yavaş kalması hükümetin ekonomi politikaları hakkında soru işaretleri yaratıyor.
Göçmenlik konusu da önemli bir tartışma noktası. Binlerce sığınmacı ve ekonomik göçmen, son yıllarda dayanıksız şişme botlarla Manş Denizi’ni geçerek hükümetin İngiltere’nin sınırları üzerindeki kontrolünü kaybettiği eleştirilerini tetikledi. Muhafazakarların tekneleri durdurmak için öne sürdüğü politika, bu göçmenlerin bir kısmını Ruanda’ya sınır dışı etme planı. Eleştirmenler bu planın uluslararası hukuku ihlal ettiğini, insanlık dışı olduğunu ve savaş, huzursuzluk ve kıtlıktan kaçan insanları durdurmak için hiçbir şey yapmayacağını söylüyor.
Bu seçim, Birleşik Krallık’ın gelecekteki siyasi yönünü belirleyecek ve halkın mevcut hükümetin performansına dair görüşlerini net bir şekilde ortaya koyacak.
Sağlık hizmetleri
İngiltere’nin herkese ücretsiz sağlık hizmeti veren Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS), diş bakımından kanser tedavisine kadar her şey için uzun bekleme listeleriyle boğuşuyor. Gazeteler, bir ambulans için saatlerce, bir hastane yatağı için ise daha da uzun süre beklemek zorunda kalan ağır hastaların hikayeleriyle dolu.
Çevre
Sunak, bir dizi çevre taahhüdünden geri adım atarak benzinli ve dizel motorlu binek araçların satışına son verme tarihini erteledi ve Kuzey Denizi’nde yeni petrol sondajına izin verdi. Eleştirmenler, dünyanın iklim değişikliğiyle mücadele etmeye çalıştığı bir dönemde bunların yanlış politikalar olduğunu söylüyor.
Seçim neden şimdi yapılıyor?
Sunak, altı hafta önce seçimleri beklenenden en az üç ay önce, 4 Temmuz’a alarak uzmanları ve kendi milletvekillerinin çoğunu şaşırttı. Çoğu gözlemci oylamanın sonbaharda yapılacağını düşünürken Sunak, olumlu ekonomik haberlerin seçmenleri Muhafazakar politikaların işe yaramaya başladığına ikna etmesine yardımcı olacağını umarak yaz seçimi üzerine kumar oynadı.
Bu karar o kadar şaşırtıcı oldu ki Muhafazakarlar’ın başını derde soktu. Parti üyeleri ve hükümet yetkililerini korumakla görevli polis memurlarının yaz seçimleri için bahis oynadıkları, içeriden bilgi sahibi oldukları ve Sunak’ın partisinin İşçi Partisi’nden daha güvenilir olduğunu iddia etme kabiliyetine zarar verdikleri iddiaları ortaya çıktı.
Parlamento döneminin aralık ortasında sona erecek olması nedeniyle yorumcular aylardır seçimin zamanlaması konusunda spekülasyon yapıyordu. Her parlamento beş yıllığına seçilse de, başbakan siyasi açıdan en avantajlı olduğu zamanda seçim çağrısı yapabilir.
Bu seçim Birleşik Krallık’ın gelecekteki siyasi yönünü belirleyecek ve halkın mevcut hükümetin performansına dair görüşlerini net bir şekilde ortaya koyacak.
