İran’da eski Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazasında ölmesinin ardından düzenlenen 14’üncü dönem cumhurbaşkanı seçimlerinin ikinci turu için oy verme işlemi sürüyor.
Seçimde reformist aday Tebriz Milletvekili ve eski Sağlık Bakanı Mesud Pezeşkiyan ile muhafazakâr aday eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Sekreteri Said Celili yarışıyor. İran lideri Ayetullah Ali Hamaney, oyunu Tahran’da kabullerini gerçekleştirdiği İmam Humeyni Hüseyniyesi’ndeki salonda kurulan sandıkta kullandı.
62 milyon seçmen sandık başında
İçişleri Bakanlığı Seçim Merkezinin verilerine göre, 88 milyon nüfusa sahip ülkede, yaklaşık 62 milyon seçmen, 59 binden fazla merkezde kurulan sandıklarda oy kullanabilecek. Ayrıca 95 ülkede kurulan seçim merkezlerinde ülke dışındaki İran vatandaşları da sandığa gidebilecek. Yerel saatle 08.00’de başlayan oy verme süreci saat 18.00’de sona erecek ancak bu süre ihtiyaç halinde İçişleri Bakanlığına bağlı Seçim Merkezinin kararıyla uzatılabilecek. Seçim sonuçlarına dair ilk verilerin gece yarısı yayımlanması, kesin sonuçların ise yarın sabah saatlerinde açıklanması bekleniyor.
İran’da cumhurbaşkanı 4 yıl görev yapıyor ve üst üste en fazla iki defa seçilebiliyor.
Hamaney halkı sandığa çağırdı
İran’da 14’üncü dönem cumhurbaşkanı seçimlerinin ikinci turu için oyunu kullanan ülke lideri Ayetullah Ali Hamaney, halkı yeni cumhurbaşkanını seçmek için sandığa çağırdı. Hamaney geçtiğimiz günlerde ilk tura katılımın düşük olması nedeniyle serzenişte de bulunmuştu. Oyunu kullandıktan sonra basın mensuplarına açıklama yapan Hamaney, “Halkın seçimlere ilgisinin öncekinden (ilk tur) daha fazla olduğunu duydum. Eğer öyleyse sevindirici” dedi. Hamaney, “Yarın yeni cumhurbaşkanımızı göreceğiz. İnşallah halkımız oy verir ve en iyisini seçer” ifadelerini kullandı.
İran’da özellikle 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin başörtüsü kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle alındığı gözaltında uğradığı şiddet sonucu ölmesi bir dönüm noktası olmuştu. Amini protestolarının infaz ve şiddetle bastırılmasının ardından gençlerin sandığa gitmesi pek beklenmiyordu. Birçok kişi İran’da seçimlere güvenmediği gibi değişim konusunda da umutsuz.
Oy verme süresi üç kez uzatıldı
İran resmi ajansı IRNA’ya göre, İçişleri Bakanlığı Seçim Kurulu Merkezi Sözcüsü Muhsin İslami, oy verme süresine ilişkin açıklamada bulundu.
İslami, yerel saatle 08.00’de başlayan ve 18.00’de sona ermesi öngörülen ancak önce saat 20.00’ye daha sonra 22.00’ye kadar uzatılan oy verme süresinin, ihtiyaç doğrultusunda Seçim Kurulunun kararıyla saat 24.00’e kadar uzatıldığını belirtti.
İran seçim kanunlarına göre, oy verme işlemi için sürenin uzatılması gece 24.00’e kadar devam edebilir ancak bu saatten sonra süre yeniden uzatılamaz.
Ülkede saat 24.00 itibarıyla seçim merkezlerinin kapıları kapatılıyor, o saate kadar merkeze girmiş seçmenler oy kullanmaya devam edebiliyor.
Anketlerde Pezeşkiyan önde
Öte yandan ülkede yapılan anketlerde, Pezeşkiyan öne çıkıyor. Son olarak İranlı Öğrenciler Anket Ajansı (ISPA) tarafından 3 Temmuz’da ülke genelinde 3 bin 660 kişiyle yüz yüze gerçekleştirilen kamuoyu yoklamasında, katılımcıların yüzde 49,5’i reformistlerin adayı Pezeşkiyan’a, yüzde 43,9’u ise eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri muhafazakar aday Celili’ye oy vereceğini belirtti.
Katılımcıların yüzde 4,8’i oy kullanacağını ancak henüz karar veremediğini belirtirken, yüzde 1,8’i ise “boş oy” kullanacağını söyledi.
ISPA’nın ilk tur seçimleri için 26 Haziran’da yaptığı anketin sonuçları, adayların aldığı oy oranları açısından ülkedeki diğer anketler arasında en yakın sonucu vermişti.
Batı ile müzakereden yana reformcu Pezeşkiyan
69 yaşındaki Mesud Pezeşkiyan 5 kez Tebriz milletvekili seçildi. Mart 2024’teki meclis seçimlerinde 95 bin oyla Tebriz’den birinci sırada meclise girdi. 2021 yılında da Cumhurbaşkanı Adayı oldu ancak adaylığı AKK tarafından reddedilmişti. Pezeşkiyan bu seçimde AKK’den onay alan tek reformcu aday oldu. Eski Cumhurbaşkanları Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif gibi isimlerin desteğini alan Pezeşkiyan, seçim kampanyalarında, ülkedeki etnik ve mezhebi ayrımcılık ile zorunlu başörtüsü, internete erişim gibi sorunlara vurgu yaptı.
Cumhurbaşkanı seçilmesi durumunda şeffaf olacağı, rantçılık ve adam kayırmacılığıyla mücadele edeceği sözünü veren Pezişkiyan nükleer meselenin çözümü ve yaptırımların kaldırılması için başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere Batılı ülkelerle müzakere yolunu seçeceğini belirtti. Hasan Ruhani ve Cevad Zarif’in Pezeşkiyan’ı yoğun bir şekilde desteklemesi, muhafazakar cenahta “3’üncü Ruhani hükümetine hayır” şeklinde karşı propaganda yapılmasına sebep oldu.
Kendisi partili bir reformist olmayan Pezeşkiyan tartışma programlarında somut projelerden bahsetmedi, genelde Devrim Rehberi Ali Hameney’in çizmiş olduğu çerçeveyi merkeze alarak bir yönetim sergileyeceğini dile getirdi. Ekonomi ve toplumsal meseleler hakkında sorulan sorulara uzmanlarına soracağız şeklinde cevaplar verdi. Sık sık dini metinlere referans vermesi de oldukça dikkat çekti. Kampanya boyunca eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in meydanlarda olması Pezeşkiyan’ın kazanması durumunda dış politikayı Zarif’e teslim edeceği yorumlarını da beraberinde getirdi. Ayrıca katıldığı bir tartışma programına Zarif ile birlikte çıkması da bu iddiayı doğrular nitelikteydi.
Uzlaşmaz ve Batı karşıtı Celili
Muhafazakâr cenahın adayı Said Celili ise rakibinin tam tersi bir profil çiziyor. Uzlaşmaz sert tutumu ile ön plana çıkan, devrim ilkelerine bağlı, dış politikada batı karşıtı olan Celili, aynı zamanda İran-Irak Savaşı gazisidir. Celili, İlk kez Cumhurbaşkanı adayı olarak girdiği 2013 seçimlerinde yaklaşık yüzde 11 oy aldı. 2021 Cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki adaylığından ise İbrahim Reisi’nin lehine çekildi. Celili, Nükleer Anlaşma’ya muhalif olmasıyla ve başta ABD olmak üzere Batılı ülkelerle müzakereye yönelik mesafeli tutumuyla biliniyor.
İran siyaset yelpazesinde muhafazakârların içindeki radikal tabanı temsil eden Celili’nin ikinci tura kalma şansı olmadığı düşünülüyordu. Bu nedenle muhafazakâr kesimin önemli isimleri ve basın yayın organları Kalibaf lehine çekilmesi yönünde son güne kadar kendisine baskı yaptı ancak Celili bu baskılara boyun eğmeyerek seçimden çekilmedi ve beklenenin üzerinde bir oy alarak seçimlerin ikinci turuna katılmaya hak kazandı.
Gelinen bu noktada Said Celili diğer Muhafazakâr aday Kalibaf’a verilen 3 milyon 383 bin 340 oyun tamamını veya büyük bir çoğunluğunu alırsa seçimin galibi olabilir. Ancak bu pek de mümkün değil çünkü her ne kadar Kalibaf ve diğer Muhafazakâr adaylar ikinci turda Said Celili’yi destekleyeceklerine dair açıklama yapsalar da bütün oyları fire vermeden taşımaları mümkün görünmüyor.
İlk turda katılım yüzde 40 olmuştu
İran’da 28 Haziran’da yapılan 14’üncü dönem cumhurbaşkanı seçiminde adaylardan hiçbiri yüzde 50’yi geçemeyince seçimi önde tamamlayan reformist aday Mesud Pezeşkiyan ile muhafazakar aday Said Celili, 5 Temmuz’daki ikinci tura kalmıştı. Yüzde 40 ile ülke tarihindeki en düşük katılımlı cumhurbaşkanı seçimi olan birinci turda Pezeşkiyan oyların yüzde 42,5’ini alırken, Celili’nin oyu yüzde 38,6 olmuştu.
