Bir yandan 37 binin üstünde Filistinlinin öldürüldüğü Gazze Savaşı’na ve şeride saldırılarına tüm tepkilere rağmen devam eden İsrail, diğer yandan Başbakan Binyamin Netanyahu öncülüğündeki koalisyondaki çatırdamalar ve iç siyasetteki kaosla gündeme gelen İsrail… Savaş konusunda Netanyahu hükümeti hemfikir olsa da Haredilerin, diğer adıyla Ultra Ortodoks Yahudilerin askerlik zorunluluğu konusunda fikir birliği yok.
Söz konusu tasarı ülkenin önemli bir kesimini etkiliyor: Harediler, yani Ultra Ortodoks Yahudiler. Ancak Ultra Ortodoks terimi Haredi toplulukları tarafından “aşağılayıcı” olarak görülüyor ve kabul edilmiyor.
1948’de Haredilerin sayısı 40 bindi (nüfusun yüzde 5’i), ancak şimdi bir milyonu aşmış durumda ve nüfusun yaklaşık yüzde 13’ünü oluşturuyorlar. 2030 yılına kadar bu oranın yüzde 16’ya çıkması bekleniyor. İsrail’deki Haredi Yahudilerinin çoğu, Batı Kudüs’teki Meaşerim Mahallesi’nde ve Tel Aviv yakınlarındaki Bney Brak kentinde ikamet ediyor.
Aydınlanma, kültürel etkileşimler, sekülerleşme, çeşitli dini reformlar ve Yahudi ulusal hareketlerinin yükselmesine rağmen, Modern Ortodoks Yahudilikten farklı olarak, Haredi Yahudiliği takipçileri Halaha ve geleneklerine sıkı sıkıya bağlı kalır ve bu nedenle toplumun diğer kesimlerinden bir ölçüde izole olurlar. Ancak birçok Haredi topluluğu gençlerini yüksek eğitim almaya veya kendi işlerini kurmaya teşvik ediyor.
1 Kasım 2022 seçimlerinde zafer kazanan Likud lideri Başbakan Binyamin Netanyahu’nun koalisyonunda, aşırı sağcı partilerin yanı sıra Yahudi şeriatını savunan Ultra Ortodoks ŞAS ve Birleşik Tevrat Yahudiliği partileri de yer alıyor. Laik Yahudilerle pek çok konuda anlaşmazlık yaşayan ve toplumun geri kalanına entegre olmayı reddeden Haredi Yahudilerin çoğu dinlerinin gereklerini yerine getiremeyecekleri gerekçesiyle askerlik yapmayı reddediyor.
İsrail’de kadınlar ve erkekler için üç yıl zorunlu askerlik hizmeti var. Ancak 26 yaşına kadar Yeşiva’da (Tevrat okulu) eğitim görmeleri durumunda askerlikten muaf tutuluyorlar.
Ülkede büyük bir iç siyaset kaosuna neden olan konuya son noktayı yargı koydu. The Times of Israel’in haberine göre İsrail Yüksek Mahkemesi Haredileri ve Netanyahu’yu üzecek kararı verdi. Mahkemenin kararında Haredi erkeklerin zorunlu askerlikten muaf tutulmasının yasal dayanağı olmadığı ve o yaşa gelmiş Haredi erkeklerin askere alınması gerektiğine hükmedildi. Ayrıca askere gitmeyenlerin kamu tarafından finanse edilen sosyal yardım ve eğitim desteğinden yararlanamayacakları belirtildi.
Bu kararın askerlik çağına gelmiş yaklaşık 67 bin Haredi erkeğe toplu mu yoksa kademeli olarak mı uygulanacağı henüz netleşmedi. Haredi erkeklerin askere alınması kararının siyasi ve toplumsal etkilerinin büyük olacağı öngörülüyor.
İsrail’in kurulduğu yıl olan 1948’de Haredilerin sayısı 40 bindi (nüfusun yüzde 5’i), ancak şimdi bir milyonu aşmış durumda ve nüfusun yaklaşık yüzde 13’ünü oluşturuyorlar. / Fotoğraf: AA
Hükümetin Harediler için askerlik muafiyeti süresinin uzatılma talebi reddedilmişti
7 Ekim 2023’te Gazze Şeridi’ne yapılan saldırılardan sonra Haredilerin askerlikten muaf tutulup tutulmaması yeniden gündeme geldi. Yüksek Mahkeme Mart ayında Netanyahu hükümetinin yeni askerlik yasası hazırlanması için istediği ek süre talebini reddetti. Mahkeme ayrıca, şimdiye kadar askerlik şubesine yazılmamış olan ve Tevrat okullarında eğitim gören Haredi öğrencilerine sağlanan devlet fonlarının da kesilmesine karar verdi.
İsrail Meclisi 11 Haziran’da yapılan oylamada Haredilerin zorunlu askerlikten muaf tutulmasına ilişkin yasa tasarısını oy çokluğuyla kabul etti. Tasarının yürürlüğe girmesi için Meclis’in Dışişleri ve Güvenlik Komitesi’nde ikinci ve üçüncü oylamalarda onaylanması bekleniyordu.
Muhalefet partileri Haredilerin askerlikten muaf tutulmasını eleştirirken, Netanyahu hükümetinde yer alan Ultra Ortodoks Yahudileri temsil eden partiler bu tasarıya karşı çıkıyor.
İsrail polisinin zorunlu askerliği protesto eden Haredilere müdahalesi. / Fotoğraf: AA
Netanyahu hükümetinin çıkmazı: Harediler
Netanyahu, Haredilerin zorunlu askerlikten muaf tutulmasına ilişkin yasa tasarısı üzerindeki anlaşmazlıklar nedeniyle koalisyon hükümetinin dağılma riskiyle karşı karşıya. Nüfusun yaklaşık yüzde 12’sini oluşturan Harediler, askerlik yapmayıp hayatlarını Tevrat çalışmalarına adadıklarını belirtiyorlar.
İsrail yasalarına göre 18 yaşını geçmiş herkesin zorunlu askerlik yapması gerekirken Haredilerin muaf tutulması yıllardır tartışma konusu. Laik partiler özellikle Gazze’ye yönelik saldırıların sürdüğü ve kuzeyde Hizbullah ile çatışma riskinin arttığı bir dönemde, dindar Yahudilerin de askerlik yapmasını istiyor.
Netanyahu hükümetinin koalisyon ortakları, ŞAS lideri Arya Deri ve Birleşik Tevrat Yahudiliği lideri Moshe Gafni, dindarların askere alınmasına şiddetle karşı çıkıyor.
Gazze Şeridi’ne yönelik 7 Ekim’den bu yana devam eden saldırılar ve İsrail ordusunun kayıpları Haredilerin askerlik muafiyeti tartışmalarını yeniden alevlendirdi.
2015 yılında Yüksek Mahkeme “eşitlik ilkesine aykırı” olduğu gerekçesiyle Haredilerin askerlikten muaf tutulmasını iptal etmişti. 2017’den bu yana gelen hükümetler ise Haredilerin askere alınması konusunda bir yasa tasarısı üzerinde anlaşma sağlayamadı. İsrail’in Sefarad Başhahamı Yitzhak Yosef dindar Yahudilerin zorunlu askerlik hizmetine tabi tutulmaları halinde ülkeyi terk edeceklerini söylemişti.
