25 Nisan 1974. Portekiz’de 40 yıllık diktatörlüğü sona erdirmek için on binler sokakta. Onlardan biri de Celeste Caeiro. Elinde kırmızı karanfiller. Bu karanfilleri askerlere dağıtan, bu şekilde kan akmadan gerçekleşen Karanfil Devrimi’ne adını veren o oldu. Ve Caeiro cuma günü Lizbon’da 91 yaşında öldü.
Torunu Carolina Caeiro Fontela Portekiz resmi haber ajansı Lusa’ya Celeste’in hastanede öldüğünü söyledi, yaşlı kadının bir süredir kalp ve akciğer sorunları yaşadığını açıkladı.
40 yaşında bekar bir anne olan Caeiro Lizbon’da Sir adlı restoranda vestiyer görevlisi olarak çalışıyordu. Bir nisan sabahı işe geldiğinde kendisini yoğun bir mesainin beklediğini düşünüyordu. Sonuçta restoranın birinci yıldönümüydü ve patronu her masaya kırmızı ve beyaz karanfiller konmasını istemişti. Ancak Caeiro’nun beklediği yoğunluk restoranın içinde değil, dışındaydı.
Karanfiller restorandan gelmişti
Ancak patron o sabah yönetimin sansüründen kaçarak gizli yayın yapan radyo istasyonunu dinlemiş, Caeiro restorana geldiğinde ortalığın karışık olduğunu, restoranın o gün kapalı olacağını söylemişti. Kadının ellerine karanfilleri tutuşturmuş, “Bunlar ziyan olsun istemiyoruz” demişti.
Caeiro eve dönüş yolunda tankların ve askerlerin kendisine doğru ilerlediğini gördü. Lizbon sakinleri de askerleri karşılamak üzere Portekiz bayraklarıyla dışarı çıkıyordu. Silahlı Kuvvetler Hareketi denen bir grup muhalif genç subay dönemin diktatör lideri Marcelo Caetano ve sadık generallerini devirmeye kararlıydı.
Askerlerin başlıca şikayeti Portekiz sömürgesi beş Afrika ülkesinin üçünde bağımsızlık hareketinin başarılı olması ve çoğu yoksul ailelerden gelen Portekizli erkeklerin askar olup bu kıtadaki çatışmalarda hayatını kaybetmesiydi. Bu huzursuzluk ortamı Portekiz’in bütçesinin yaklaşık yüzde 40’ına mal olmuş, bu da halkı zor durumda bırakmıştı.
Bazen bir karanfildir değişimi başlatan
Şimdi gelelim Portekiz’deki ayaklanmanın neden Karanfil Devrimi olduğuna…
Ayaklanmanın coşkusuyla genç bir asker Caeiro’dan sigara istedi. Ancak Caeiro sigara içmiyordu. Bunun yerine askerin tüfeğinin namlusuna kırmızı bir karanfil sıkıştırdı. Kısa süre sonra diğer askerler de karanfil istemeye başladı. Çok geçmeden askerlerin tüfeklerinin namluları karanfille doldu. O gün gizli polis devrimi destekleyen dört sivili öldürse de ayaklanma neredeyse kansız sonlandı. Askerlerin namlularına takılan karanfil de sembol oldu.
Dışarıda bunlar olurken Caetona ve generalleri Cumhuriyetçi Ulusal Muhafızların karargahında saklanıyordu. Tanklar binaya girdikten sonra teslim oldular. Sokaktaki kalabalık “Özgürlük!” diye bağırırken…
Ayaklanmanın ardından geçici Portekiz hükümeti kuruldu, Afrika sömürgelerindeki özgürlük savaşçılarıyla müzakereler başladı. Müzakereler sonucunda da Angola, Mozambik, Gine Bissau, Sao Tome ve Doğu Timor bağımsızlık ilan etti.
Karanfil Devrimi 1976 yılında Portekiz’de ilk demokratik seçimlerin yapılmasını sağladı, merkez soldan Mario Soares başbakan seçildi. Bugün Avrupa Birliği üyesi olan ülkeyi merkez sağ yönetiyor. Ancak aşırı sağcı Chega partisi bu yılki seçimlerde yükselişe geçti. Bu da Karanfil devrimi kuşağı için derin bir endişe kaynağı.
Devrimden sonra hayatı nasıl oldu?
Peki darbeden sonra Caeiro’nun yüzü güldü mü? Darbeden 14 yıl sonra kızı Helena ile yaşadığı tek göz ev yakınlarda bir mağazada çıkan yangının tüm sokağa yayılmasıyla yandı kül oldu. Helena 2018’de haftalık Expresso dergisine “Üstümüzdekilerle çıkabildik dışarı, başka hiçbir şey yoktu. Komşunun kedisini kurtarabildik sadece” dedi.
Anne kız bir yıl boyunca Chelas’ta pansiyonumsu bir evde yaşadı. Sonra belediye o ve kızının her 25 Nisan’da Karanfil Devrimi kutlanan Özgürlük Meydanı’na yakın bir ev kiralamasına yardım etti. Sonraki yıllarını Lizbon’un kuzeyinde kızı ve torunuyla küçük bir emekli maaşıyla geçirdi.
Hükümetler Caeiro’nun devrimdeki rolünü hiçbir zaman resmen doğrulamadı. Ancak o hep “Karanfillerin leydisi”ydi. Portekiz ordusu nihayet cumartesi günü Caeiro’yu andığı bir açıklama yayınlayıp onun “Portekiz’i sonsuza dek değiştiren bir hareketin sembolü” olduğunu doğruladı. Açıklamada şöyle dendi: “Onun hareketi bize büyük dönüşümleri çoğu zaman küçük adımların başlattığını gösterdi.”
Caeiro hastaydı, ama bu yıl devrimin 50’nci yılı vesilesiyle anma törenlerine katıldı. Bu kez karanfilleri tekerlekli sandalyesinde taşıyarak…
