29 Kasım’da hayatını kaybeden eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’ın ölümü bütün dünyada yankı uyandırdı. Tarihin en ünlü diplomatlarından biri olan Kissinger bazıları için bir barış figürüyken büyük bir kesim için dünyadaki birçok savaşın sorumlusu ya da fikir babası.
21. yüzyılın başlarındaki Afganistan ve Irak savaşlarının da mimarı olarak bilinen Kissinger’ın ölümünün ardından birçok lider taziye mesajı için adeta sıraya girdi. Eski ABD Başkanı George W. Bush ülkesinin “dış ilişkiler konusunda en güvenilir ve farklı seslerden birini kaybettiğini” söyledi.
Henry Kissinger was hailed as a peacemaker by many, but his legacy in Cambodia was one of bombs, death and chaos https://t.co/QV5PxuYk5t
— BBC News (World) (@BBCWorld) December 3, 2023
Eski İngiltere Başbakanı Tony Blair da Kissenger’ı “özgür dünyaya duyduğu gerçek sevgi ve onu koruma ihtiyacıyla motive olan bir diplomasi sanatçısı” olarak tanımladı. İngiltere’nin en tartışmalı siyasi figürlerinden eski Başbakan Boris Johnson ise Kissinger’ı “diplomasi, strateji ve barış yapıcılığının devi” olarak nitelendirdi.
Kamboçya’da İkinci Dünya Savaşı’ndaki kadar bomba patladı
Ancak Kamboçya’da Henry Kissinger’ı tanımlarken pek çok kişinin kullandığı terim “barış yapıcı” değil. Vietnam Savaşı sırasında Kissinger ve dönemin ABD Başkanı Richard Nixon ülkenin doğusundaki Vietkong güçlerini temizlemek amacıyla tarafsız Kamboçya’nın gizlice bombalanması kararı aldı.
ABD 1965-1973 yılları arasında Kamboçya’ya toplamda iki milyon tondan fazla bomba attı. Kıyaslayacak olursak Müttefikler Hiroşima ve Nagazaki’yi vuran bombalar dahil tüm İkinci Dünya Savaşı boyunca iki milyon tondan biraz fazla bomba atmıştı.
Kissinger ise bombardımanın Kamboçya’yı değil Kamboçya içindeki Vietnam ordusunu hedef aldığını savundu. BBC ABD’li diplomatın ölümünün ardından Kamboçya halkının nabzını tuttu. 76 yaşındaki Vorng Chhut Vietnam sınırına yakın Svay Rieng eyaletindeki köyüne bombalar düşmeye başladığında Henry Kissinger adını hiç duymamıştı. Vorng “Hiçbir şey kalmamıştı, bambu ağacı bile. İnsanlar kaçtı, köyde kalanlar öldü. Çok sayıda insan hayatını kaybetti. Hepsinin adını sayamam. Cesetler şişmişti ve ortalık sakinleştiğinde insanlar gelip cesetleri gömüyordu” dedi.
Rapor: Tarihte en ağır bombalanan ülke olabilir
2006 yılında Yale Üniversitesi’ninhazırladığı “Bombs Over Cambodia (Kamboçya Üzerindeki Bombalar)” adlı raporda “Kamboçya’nın tarihte en ağır şekilde bombalanan ülke olabileceği” belirtilmişti.
Pentagon’un 1973 yılında yayınladığı bir raporda “Kissinger’ın 1969 ve 1970 yıllarında Kamboçya’ya yapılan 3 bin 875 bombardımanın her birini onayladığı” ve “bunları basından gizleme yöntemleri belirlediği” kaydedildi. Hatta kurt diplomatın yardımcısına “Bu bir emirdir ve yapılacaktır. Uçan her şey, hareket eden her şey (hedefinizdir). Anladınız mı?” dediği aktarıldı.
Bu bombaların öldürdüğü insan sayısı tam olarak bilinmese de 50 bin ila 150 bin arasında tahminler var. Şöhreti en kötü olanlardan biriyse en az 137 Kamboçyalının öldüğü ve 268’inin de yaralandığı küçük Neak Luong kasabasının kazara bombalanmasıydı.
‘Ölüm Tarlaları’ filmine konu oldu
New York Times’ta Sydney Schanberg tarafından kaleme alınan ve daha sonra “Ölüm Tarlaları” adlı filmin de konusu olan bir haberde karısı ve 10 çocuğu öldürülen Keo Chan adlı bir adamın hayat hikayesi yer alıyor. Bir kesitinde “Tüm ailem öldü!” diye haykıran Keo elini üzerine yığıldığı tahta sıraya vuruyor ve “Bütün ailem öldü! Fotoğrafımı çekin, fotoğrafımı çekin! Amerikalılar beni görsün!” diyor. Bir başka kesitte ise başka biri kasabada patlamamış bir bombayı gösterip “Siz Amerikalılar bunu ne zaman kaldıracaksınız?” diye soruyor.
Patlamamış Amerikan bombaları Kamboçya kırsalını darmadağın etti ve onlarca yıl boyunca insanları sakat bıraktı ve ölümlerine neden oldu.
Bombaların sonucu: Kızıl Kmerler
Pek çok kişi Nixon ve Kissinger’ın hareketinin bir başka sonucunun da 20. yüzyılın en kötü soykırımlarından birine zemin hazırlaması olduğunu söylüyor. Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler 1975 ila 1979 yılları arasında yaklaşık 1.7 milyon insanı öldürdü. Bu o dönemki nüfusun neredeyse dörtte biri.
O tarihten önce ülkede komünistlere çok az halk desteği vardı ancak Amerikan bombaları düştükçe saflar sıklaştı. CIA’nin operasyon direktörü 1973 yılında Kızıl Kmer güçlerinin Amerikan B-52 saldırılarının verdiği zararı ana propaganda teması olarak “başarıyla” kullandığını söyledi.
2009 yılında rejim döneminde işlenen suçlardan yargılanan ilk Kızıl Kmer yetkilisi mahkemeye şöyle dedi: “Richard Nixon ve Henry Kissinger Kızıl Kmerlere altın tepside fırsat sundu.”
Kissinger reddetti, muhabir yalanladı
Kamboçya’nın bombalanmasıyla ilgili eleştirilere her zaman karşı çıkan Kissinger ise 1973’teki bir demecinde “Şunu açıkça belirtmek isterim ki bu, Kamboçya’nın bombalanması değil Kamboçya’daki Kuzey Vietnamlıların bombalanmasıydı” demişti. 90 yaşında yaptığı bir başka açıklamada da bombaların yalnızca “Vietnam sınırının beş mil içinde kalan ve esasen nüfusun olmadığı” bölgelere atıldığını iddia etmişti.
🟡 Carpet-bombed Cambodia indiscriminately hitting civilian-populated areas and killing hundreds of thousands of Cambodians. Official numbers cannot be verified. Kissinger also claimed they were unpopulated areas. pic.twitter.com/BnPVh5ZK1k
— red. (@redstreamnet) November 30, 2023
1973’te bombalamaları haberleştiren Amerikalı gazeteci Elizabeth Becker durumun böyle olmadığını söyledi.
BBC’ye konuşan Becker Kissinger’a verdiği yanıtta “Önce bombardımandan kaçan mültecilerle röportaj yapıyor, sonra bombardımana başlıyordunuz. Bufalo cesetleri görüyordunuz, yanmış evler görüyordunuz, pirinç tarlalarının içinin boşaltıldığını görüyordunuz” dedi ve ekledi:
“Yıkımı görüyordunuz ve şöyle düşünüyordunuz: Bu modern hava kuvvetleri neden kırsal kesimi bu kadar çok bombalıyordu? O günlerde Kamboçyalı çiftçiler motorlu araç görmeye bile alışık değildi, bana sürekli ‘Neden gökten ateş yağıyor’ derlerdi.”
78 yaşındaki Pen Yai ise bombardıman başlamadan önce Kamboçya içinde Vietkong ile işbirliği yaptığını, babası ve kayınbiraderi de dahil olmak üzere çok sayıda sivilin Amerikan bombalarıyla öldürüldüğünü söyledi: “Çok korkmuştum ve uyuyamıyordum. Her yerde insanlar ölüyordu. Sadece koştuk ve öldürülen insanları tanımaya çalıştık. Başka hiçbir şey yapamadık” dedi.
Hâl böyleyken birçok dünya lideri Vietnam savaşının sona erdirilmesindeki rolü nedeniyle 1973 Nobel Barış Ödülü alan ve sonra ABD’nin en yüksek sivil ödülü Özgürlük Madalyası’na layık görülen Kissinger’a övgüler sıralayıp taziye mesajı iletti.
