Vietnam’ın üst düzey güvenlik yetkilisi To Lam çarşamba günü ülkenin yeni başkanı oldu. Hak gruplarının en temel özgürlüklerin sistematik olarak bastırıldığını söylediği, Vietnam’ın istihbarat teşkilatının uluslararası hukuku ihlal etmekle suçlandığı dönemde kolluk kuvvetlerinin ve istihbarat operasyonlarını denetleyen kişi To Lam’dı. Lam Kamu Güvenliği Bakanlığı’nın başında olduğu dönemde Nusret’te yediği altın kaplamalı etle ve Almanya’dan kaçırılan iş insanıyla hatırlanıyor.
Lam’ın selefi Vo Van Thuong, hem ülkenin siyaset kurumunu hem de iş dünyasını sarsan, hükümette de pek çok üst düzey yetkilinin yerinden edilerek yerine yenilerin geldiği yolsuzlukla mücadele kampanyasının ortasında mart ayında istifa etmek zorunda kaldı. Vietnam meclisi, Thuong’un bıraktığı boşluğu Lam’ın doldurmasını kabul etti. Lam’ın devlet başkanlığına yükseleceği geçen hafta Vietnam’ın iktidardaki Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin önerisiyle kesinleşmişti.
Yeni genel sekreter olmaya en güçlü adaylardan
Singapur’daki ISEAS-Yusof Ishak Enstitüsü analistlerinden Nguyen Khac Giang, Vietnam’da devlet başkanlığının çoğunlukla sembolik olduğunu belirtiyor. Ama 66 yaşındaki Lam’ın bu göreve getirilmesi, ülkedeki en önemli pozisyon olarak Komünist Parti genel sekreterliğinin “en güçlü adaylarından biri haline gelmesine” işaret ediyor.
Komünist Parti Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong, 2021’de üçüncü dönemine girdi ancak 80 yaşında olan genel sekreter 2026’da seçimlere bir dönem daha aday olmayabilir. Nasıl ki İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi helikopter kazasında ölmeseydi 85 yaşındaki Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney’in yerine geçecek kişi olmasına kesin gözüyle bakılıyordu, burada da benzer bir durum mevcut. Tabii Vietnam’da yolsuzlukla mücadele konusu çok daha katı bir şekilde ele alınıyor, Lam’ın yapacağı bir hata selefi gibi koltuğundan olmasına yol açabilir.
Genel sekreter Trong, yolsuzluğu Komünist Parti’nin karşı karşıya olduğu en ciddi tehdit olarak görüyor. İşte Lam yolsuzlukla mücadele dönemine öncülük eden kişi oldu. 2016 yılında bakan olmadan önce Kamu Güvenliği Bakanlığı’nda 40 yılı aşkın süre çalışan Lam’ın yükselişi, Vietnam’ın politbüronun 18 üyesinden altısının, aralarında iki eski devlet başkanı ve Vietnam parlamentosu başkanı da var, yolsuzlukla mücadelede görevlerini kaybettiği dönemde gerçekleşti. Lam’ın bu üst düzey siyasetçileri hedef alan soruşturmaların çoğunun arkasında olduğunu belirten Giang bununla birlikte Trong’un yerine geçmesi muhtemel diğer bir kişinin Başbakan Pham Minh Chinh olduğunu belirtiyor.
Asya’nın yeni yıldızı olabilir ama istikrarsızlık hakim
Tedarik zincirlerini Çin’den arındırmak isteyen şirketler için alternatif olmaya çalışan Vietnam’ın siyasi sisteminde yaşanan bu istikrarsızlık yatırımcıları ürküttü. Özellikle akıllı telefon ve bilgisayar gibi yüksek teknolojili ürünlerin imalatı için ülkeye akan yabancı yatırım, Vietnam’ın Hong Kong, Singapur, Güney Kore ve Tayvan gibi hızlı sanayileşme örneği gösteren “Dört Asya Kaplanı”na katılabileceği beklentilerini artırmıştı.
Ancak son dönemde ülkenin başından çok fazla skandal ve belirsizlik geçti. Örneğin bir emlak kraliçesi, ülkenin 2022’deki milli gelirinin yaklaşık yüzde üçünü zimmetine geçirmekle suçlandığı için idam cezasına çarptırıldı. 2022’de yüzde sekiz olan ekonomik büyüme, ihracatın yavaşlamasıyla geçen yıl yüzde 5,1’e geriledi.
Lam’ın Kamu Güvenliği Bakanlığı’nın başına geldiği zamandan beri İnsan Hakları İzleme Örgütü, Uluslararası Af Örgütü ve diğer gözlemci gruplar Vietnam’ın sindirme politikaları izlediğini savunuyor. Örneğin İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne göre 2021 yılında Vietnam mahkemelerinde en az 32 kişi, hükümeti eleştirdiği için birkaç yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Vietnam’da ifade özgürlüğünü savunan bir grup olan The 88 Project’ten Ben Swanton, Tam’ın bakanlığın başında olduğu dönemde toplumun daha fazla kısıtlamayla karşı karşıya kaldığını söylüyor. Yabancı kaynaklardan alınan fona 2021’de geitirilen kısıtlamaların 2023’te artırıldığını söyleyen Swanton, bu dönemde iklim aktivistlerinin hapse atıldığını ve sosyal medyayı sansürleyen yasaların çıkarıldığını söylüyor.
Nusret’te altın kaplamalı et yedi
“To Lam’ın devlet başkanlığına gelmesiyle Vietnam artık tam anlamıyla polis devleti haline geldi” diyen Swanton, baskı ve sansürün daha da artmasını beklediğini söylüyor.
Bu arada hatırlatalım: Vietnam 2021’de Covid-19 sebebiyle karantina altındayken Lam’ın Nusret’in Londra’daki restoranında altın kaplamalı biftek yediğini gösteren bir video ortaya çıkmıştı. Sansür girişimlerine rağmen video viral olmuş, ekonomik düşüşü daha da perçinleyen karantina sebebiyle evlerine tıkılmak zorunda kalan insanlar bir bakanın başka ülkede lükse kaçmasını öfkeyle karşılamıştı. Lam’ın videosunun parodisini yapan Bui Tuan Lam adındaki Vietnamlı bir noodle satıcısı devlet karşıtı propaganda yapmak suçlamasıyla tutuklanıp beş yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
Facebook, ‘#saltbae‘ etiketine getirilen engeli kaldırdı
🔹Vietnam Kamu Güvenliği Bakanı To Lam’ın restoran zincirinin sahibi Nusret Gökçe’nin elinden biftek yediği görüntülerin yayılması ve tepki çekmesinden günler sonra etiket küresel olarak engellenmişti. pic.twitter.com/ecaSHt1FMy
— Ajans Haber (@AjansHaberResmi) November 9, 2021
Yine Lam’ın kamu güvenliğini göğüslediği dönemden bir örnek: 2017 yılında Vietnamlı iş insanı ve eski siyasetçi Trinh Xuan Thanh ve bir arkadaşı Berlin’in göbeğinde zorla bir minibüse bindirilerek kaçırılmıştı. O zaman Alman yetkililer bu durumu “uluslararası hukukta eşi benzeri görülmemiş bir durum” olarak nitelemişti. Vietnam yönetimi, Thanh’ın hakkında çıkarılan tutuklama emrinden bir yıl kadar kaçtıktan sonra Vietnamlı yetkililere teslim olduğunu iddia etmişti. Thanh Vietnam’da yargılandıktan sonra 2018 yılında ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
