İran, Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e düzenlediği Aksa Tufanı Operasyonu ardından İsrail ile başlayan savaşta, odaklanılan ülkelerden biriydi. Bunun nedeni de, Direniş Ekseni olarak bilinen İran, Lübnan Hizbullahı, Suriye, Iraklı Şii örgütler ve Yemen’deki Husi hareketi ittifakının lideri konumunda olmasıydı. İsrail’in Aksa Tufanı’na misilleme olarak başlattığı işgal, 35 binden fazla can alırken Direniş Ekseni üyeleri de 7 Ekim’den bu yana Filistinli Direniş Örgütleriyle aynı safta savaşmaya devam ediyor. İttifaka silah ve eğitim sağladığı bilinen İran da haliyle öne çıkıyor. İşte bu sebeple İsrail’in Gazze’de başlayan işgalinin İran üzerinden bölgesel bir savaşa dönmesi endişesi başından bu yana en çok konuşulan konulardan olmuştu. İsrail’in İran’ın Şam’daki büyükelçiliğini hedef almasıyla başlayan gerilim Tahran’ın da Nisan ortasında İsrail’e doğru 300’den fazla insansız hava aracı ve füze fırlatmasıyla tavan yapmıştı. İsrail’in sonrasında verdiği cevap da tansiyonu tırmandırsa da korkulan yaşanmamıştı. Bu sebeple İran haliyle biraz gündemin gerisinde kaldı taa ki 19 Mayıs’a kadar.
19 Mayıs’ta İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ve beraberindeki heyet, baraj açılışı için gittikleri Azerbaycan’dan dönüş yolundaydı. Kötü hava koşullarına bağlı aşırı sis, İran için bir devrin sonunun getirdi. Şimdiyse o bir devrin sonunun geçmiş bir dönemin dejavusu olup olmayacağı tartışılıyor. Dejavuyu yaşatma ihtimaliyle öne çıkan o isim de İran eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad.
‘Yeniden aday olabilirim’
İran’da daha önce adaylığı Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edilen eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, 28 Haziran’da yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olabilmek için şartları değerlendirdiğini söyledi. Ahmedinejad, kendisinin aday olmasını isteyerek evinin önüne gelen destekçilerine hitap ettiği bir görüntüde, “Şartları değerlendiriyorum ve bugün hangi eylemin ülkenin, halkın ve bugünkü İran’ın çıkarına olduğunu ölçüyorum” dedi. Ülkenin şartlarının hassas olduğunu belirten Ahmedinejad, “Sizlerin de buyurduğunuz üzere değerlendiriyorum ve sonucu sizlere açıklayacağım” ifadelerini kullandı.
Reisi ile yarışında da veto yemişti
Ülkede 2005-2013 yılları arasında iki dönem görev yapan muhafazakar siyasetçi Ahmedinejad, 2017’de eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye karşı aday olmak istemiş ancak adaylığı reddedilmişti. Ahmedinejad’ın, 2021’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de 19 Mayıs’ta helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’ye karşı aday olma talebi yine Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edilmişti.
Reisi sonrasında seçim süreci nasıl ilerleyecek?
İran’ın geçtiğimiz günlerde bir helikopter kazasında hayatını kaybeden eski Cumhurbaşkanı Reisi’nin ardından alınan kararla seçimler 28 Haziran’da yapılacak. Reisi’nin 19 Mayıs’ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinden sonra Anayasa’ya göre, İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in onayıyla Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir vekaleten cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmişti. İran Anayasası’na göre, mevcut cumhurbaşkanının hayatını kaybetmesi durumunda yeni cumhurbaşkanının en fazla 50 gün içinde seçilmesi amacıyla Meclis Başkanı, Yargı Erki Başkanı ve Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı’ndan oluşan kurulun gerekli düzenlemeleri yapması gerekiyor. Bu doğrultuda yasama, yürütme ve yargı başkanları arasında 20 Mayıs’ta yapılan olağanüstü görüşmede Cumhurbaşkanlığı Seçimi’nin 28 Haziran’da gerçekleştirilmesi kararı alınmıştı. İran’da cumhurbaşkanları, Anayasayı Koruyucular Konseyinin onayladığı adaylar arasından halk tarafından seçiliyor.
Helikopter kazası
Cumhurbaşkanı Reisi, 19 Mayıs’ta İran-Azerbaycan sınırında baraj açılışı törenine katıldı. Reisi, beraberindeki Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ve bazı yetkililerle dönüşte helikopter kazası geçirdi. İran’ın talebi üzerine Türkiye, arama kurtarma faaliyetlerinde Akıncı insansız hava aracını (İHA) görevlendirdi. Akıncı İHA’nın tespit ettiği helikopter enkazının koordinatları İran makamlarıyla paylaşıldı. Belirlenen noktaya ulaşan İranlı ekipler, kazadan kurtulan olmadığını bildirilmişti.
Reisi’nin hayatını kaybettiğinin kesinleşmesinin ardından Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir, geçici cumhurbaşkanı olarak görevlendirilirken, Dışişleri Bakan Yardımcısı olan Ali Bakıri Keni, Abdullahiyan’ın yerine geçici Dışişleri Bakanı olarak atandı.
Ölümü, suikast mı kaza mı diye çok konuşulan olay, haliyle ABD yapımı helikopteri de gündemin birinci sırasında yerleştirmişti.
Bell 212
Grafik: AA
Reisi ve beraberindeki heyeti taşırken düşen helikopter Bell 212, İran İslam Devrimi’nden yani 1979 yılından önce İran’a ABD tarafından tedarik edilenler arasında yer alıyor. Bell 212’nin üretimine ilk olarak ABD’nin Texas eyaletine bağlı Fort Worth’da başlandı. Üretime daha sonra 1988’de fabrikasının Quebec’e bağlı Mirabel kentine taşınmasıyla Kanada’da devam edildi. Son, Bell 212 helikopteri 1998’de imal edildikten sonra üretimi durduruldu.
İlk uçuşunu 1968’de yapan helikopter, askeri maksatlarla üretilmiş olsa da sağlamlığı ve kullanım kolaylığı nedeniyle sivil taşımacılıkta da hizmet veriyor. Bell 212, 1 pilot ve 14 yolcu olmak üzere 15 koltuğa kadar yolcu taşıyabilme kapasitesine sahip. Helikopter, yangın söndürme, kargo ve silahlı keşif gibi görevlerde de kullanılabiliyor. Kazaya uğrayan helikopterin de modifiye edilerek 15 yolcu taşıyabilir hale getirildiği belirtiliyor.
Kazaya ilişkin ön rapor açıklanmıştı
İran Genelkurmay Başkanlığı, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin bulunduğu helikopterin kaza yapmasına ilişkin ön raporu yayımlanmıştı. Ön raporda, kaza yapan helikopterin parçalarında kurşun veya benzeri harici cisim izine rastlanmadığı, düşüş sonrasında helikopterde yangın çıktığı, bölgenin engebeli, havanın soğuk ve sisli olmasının arama kurtarma çalışmalarının uzamasına neden olduğu belirtilmişti. Paylaşılan ön değerlendirme raporunda, helikopterin önceden belirlenen rotada yoluna devam ederek uçuş rotasını değiştirmediği, pilotun ise kazadan bir buçuk dakika önce diğer iki helikopterin pilotlarıyla iletişime geçtiği belirtilmişti. Raporda, kontrol kulesinin uçuş ekibiyle yaptığı görüşmelerde şüpheli herhangi bir durumla karşılaşılmadığı aktarılmıştı.
