Azerbaycan’ın hafta başında Dağlık Karabağ’da başlattığı operasyon sonucunda silahlı Ermeni birlikleri bölgeden çekilirken, ayrılıkçı liderler, İngiliz haber ajansı Reuters’a verdiği demeçte bölgede yaşamını devam ettiren 120 bin etnik Ermeni’nin Azerbaycan’ın bir parçası olarak yaşamak istemediğini ve ‘etnik temizlik ihtimali’nden korktukları için Ermenistan’a gideceğini söyledi. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan da Karabağ Ermenilerinin bölgeden ayrılma ihtimalinin yüksek olduğunu belirterek, Ermenistan’ın bu Ermenileri kabul etmeye hazır olduğunu açıkladı.
İki ülke arasında şimdiye kadar iki savaşa sahne olan Dağlık Karabağ, 1990’lardaki ilk savaşta pek çok Azeri’nin bölgeden zorla çıkarılması ve Hocalı Katliamı ile sonuçlanacak şekilde Ermenilerin lehine biterken, 44 gün süren ikinci savaşı Azerbaycan kazanmıştı. Şu anda uluslararası arenada Dağlık Karabağ Azerbaycan toprağı olarak kabul ediliyor, bölgede yaklaşık 120 bin Ermeni yaşıyor.
Son zamanlarda hem Bakü hem de Erivan birbirini sınıra asker yığmakla suçluyordu. Bunun öncesinde Azerbaycan’ın ‘bölgeden silah geçişi’ sağlandığı gerekçesiyle Laçin Koridoru’nu kapatması, bölgeye giden insani yardımları aksattığından son dönemlerde yine gündeme gelmişti. Tansiyonu yükselten diğer bir konu da ayrılıkçı Ermenilerin yasa dışı bir şekilde kendi yöneticilerini seçmesi olmuştu. Azerbaycan operasyona başlamasına sebep olarak aynı gün iki farklı yerde mayınların patlaması ve altı kişinin hayatını kaybetmesini göstermiş, bu mayın patlamalarından Ermenistan’ı sorumlu tutmuştu.
24 saat süren operasyon sonucunda 20 Eylül’de ateşkes ilan edildi. Azerbaycan, bölgedeki Ermeni halkın haklarını güvence altına alacağını ve bölgeyi bütünleştireceğini söylese de Ermeniler, olası bir baskıdan endişelendiklerini dile getiriyor.
Ermeniler bölgeden ayrılmayı düşünüyor
Ermeniler operasyon sırasında 200’den fazla kişinin öldüğünü, 400’den fazla kişinin ise yaralandığını iddia ediyor. Bölgede 2 bin barış gücü askeri barındıran Rusya, ateşkes şartları uyarınca düne kadar altı zırhlı araç, 800’den fazla silah, tanksavar ve taşınabilir hava savunma sistemi dahil olmak üzere 22 bin mühimmatın teslim edildiğini açıkladı.
Yapılan yasa dışı seçimde Ermeniler tarafından lider seçilen Samvel Shahramanyan’ın danışmanı David Babayan Reuters’a, “Halkımız Azerbaycan’ın bir parçası olarak yaşamak istemiyor. Yüzde 99.9’U tarihi topraklarımızdan ayrılmayı tercih ediyor. Zavallı halkımızın kaderi, Ermeni halkı ve medeni dünya için bir utanç ve rezalet olarak tarihe geçecek. Kaderimizden sorumlu olanlar bir gün Tanrı önünde günahlarının bedelini vermek zorunda kalacaklar” dedi.
Etnik Ermeni savaşçıların silahlarını bırakmaya başladıklarını söyleyen Babayan, etnik Ermenilerin Karabağ’ı Ermenistan’a bağlayan Laçin Koridoru’ndan ne zaman geçeceğinin belli olmadığını belirtti. Paşinyan ise ulusa sesleniş konuşmasında bölgeye insani yardımların bir kısmının ulaştığını belirtse de Karabağ Ermenilerinin ‘etnik temizlik tehlikesiyle’ karşı karşı olduğunu iddia etti.
Bölgede aktif bulunan Rus barış gücü ise çatışmaların yoğunlaştığı Hankendi’de devriye gezdiğini belirterek, Azeri güçlerin Ermenilere karşı herhangi bir baskı uygulamadığını bildirdi.
Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC) X üzerinden yaptığı açıklamada, konvoyun buğday unu, tuz, kuru maya ve ayçiçek yağı da dahil olmak üzere 70 ton insani yardım malzemesinden oluştuğunu açıkladı. ICRC, bu yardımın Laçin Koridoru üzerinden bölgeye taşındığını belirtti.
Operasyon boyunca pasif bir tavır takındığı için Erivan’daki Ermeniler tarafından protesto edilen Paşinyan, “Dağlık Karabağ Ermenileri için gerçekçi yaşam koşulları ve etnik temizliğe karşı etkili koruma mekanizmaları oluşturulmazsa, halkın anavatanlarından sürülmeyi tek çıkış yolu olarak görme olasılığı artacaktır” diyerek, Ermenistan’ın ‘Karabağlı kardeşlerini sevgiyle karşılayacağını’ vurguladı. Paşinyan, cuma günü en az 40 bin kişiye yer tahsis edildiğini söylemişti.
Ermeniler panik halinde
Telegram üzerinden The Guardian’a konuşan bir Hankendi sakini, “Her şeyimizi kaybettik. Şu anda sadece çocuklarım için yeterli su ve yiyeceği nereden bulacağımı düşünüyorum. Yollara çıkmanın güvenli olduğunu düşündüğümüz zaman Ermenistan’a giderken ihtiyaç duyacağımız şeyleri topladım. Şu anda hiçbir çıkış yolu yok” dedi.
Hankendi’deki eski insan hakları ombudsmanı Artak Beglaryan; yakıt, elektrik, su ve özellikle gıda olmak üzere tüm ihtiyaçların ‘tükenmek üzere’ olduğunu söyleyerek, “Şu anda açlık ciddi bir sorun. Binlerce insan var. Belki 15 bin ya da 20 bin kişi köyünden sürüldü. Çoğunluk Hankendi’deki bodrumlarda ve sokaklarda yaşıyor. Onlara yiyecek tedarik etmekte ciddi sorun yaşıyoruz” diye belirtti.
Şu anda ABD Kongre Heyeti’ne başkanlık etmek üzere Ermenistan’da bulunan ABD Senatörü Gary Peters, Laçin Koridoru’ndaki ablukayı ABD’nin Ermenistan Büyükelçisi Kristina Kvien ve Ermenistan’ın Syunik vilayeti Valisi Robert Ghukasyan ile birlikte incelediğini söyledi. Peters, cumartesi günü gazetecilere verdiği demeçte, “Sevdikleri ve aileleri için çok endişeli pek çok kişiyle konuştum. Yakınlarının aylardır süren abluka, gıda, tıbbi malzeme, benzin ve mazot sıkıntısı nedeniyle acı çektiğinin farkındalar. Duyduğuma göre durum çok vahim ve ben çok endişeliyim” dedi.
İlk tahliyeler başladı
Öte yandan açıklamalardan saatler sonra ilk birkaç yüz Karabağlı Ermeni, Ermenistan topraklarına geçiş yaptı. Böylelikle yaklaşık bir yıl sonra ilk kez Dağlık Karabağ’dan Ermenistan’a sivil geçiş yapılmış oldu. Ermenilerin seçtiği yöneticiler, tahliye edilenleri tartışmalı bölgeden Ermenistan sınırına kadar Rus barış gücü askerlerinin eşlik edeceğini bildirdi. Bununla birlikte Paşinyan, Rusya’nın öne çıktığı Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) güvenlik bloğunu eleştirerek, söz konusu örgütün şiddetin büyümesini önlemede etkisiz kaldığını savundu.
Paşinyan’ın bu sözleri son zamanlardaki Batı yanlısı tutumu sebebiyle ilginç. Son zamanlarda KGAÖ’nün askeri tatbikatlarına katılmayı reddeden Ermenistan, örgütün tatbikatlarını Ermenistan sınırları içerisinde yapmasına da karşı çıkıyor. Ayrıca geçen haftalarda ABD ile tatbikat yapan Ermenistan’ın lideri Paşinyan, temmuz ayında İtalyan gazetesine verdiği demeçte Rusya’nın Ukrayna savaşı sebebiyle bölgeyi savunmak için yetersiz kaldığını iddia etmişti.
Kitlesel göçün yaşanacağı bir senaryoda petrol ve doğalgaz boru hatlarının kesiştiği bölgedeki hassas güç dengesi değişebilir. Bazı analistler, Azerbaycan’ın başarıya ulaşan operasyonunun, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından beri sürüncemede kalan ihtilaflardan birini kesin bir sona ulaştıracağını düşünüyor. Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, ‘bağımsız etnik Ermeni Karabağ’ fikrini tarihe gömdüğünü ve bölgeyi Azerbaycan’ın bir parçası olarak ‘cennete’ çevireceğini söylüyor.
