Ölümüyle tüm dünyanın gözünün Rusya’ya dönmesine neden olan Devlet Başkanı Vladimir Putin’in en tanınan rakibi Aleksey Navalni’yle ilgili tartışma devam ediyor. Şüpheli ölümüne ilişkin Kremlin’den tatmin edici açıklama gelmeyen Navalni için mezar bulunamazken bir de esir takası iddiası ortaya atıldı. Batılı bir yetkili uluslararası medyaya Ukrayna ve Rusya arasındaki esir takası görüşmelerinde Navalni’nin de adının geçtiği, bu nedenle serbest bırakılmaması için öldürüldüğü belirtildi. 16 şubatta şüpheli şekilde ölen Navalni’nin naaşını hiçbir cenaze evinin kabul etmediği de söylendi.
Navalni’ye mezar bulunamıyor
Muhalif siyasetçinin cenazesi Cumartesi günü yani ölümünden tam dokuz gün sonra Kuzey Kutbu’ndaki Salekhard kentinde ailesine teslim edildi.
Moskova’da yapılması beklenen cenaze töreni ile ilgili belirsizlik de sürüyor. Navalni’nin sözcüsü Kira Yarmış ekibinin bu hafta sonuna kadar halka açık veda töreni yapılabilecek bir yer aradığını söyledi.
Yarmış X’te yaptığı bir paylaşımda “Dünden beri Aleksey’e veda edebileceğimiz bir yer arıyorduk. Çoğu özel ve kamu cenaze kurumlarını ve cenaze evlerini aradık. Bazı yerler çok meşgul olduklarını söyledi, bazı yerler ise ‘Navalni’ ismini duyunca reddetti. Cenaze evlerinin bizimle çalışmasının yasak olduğu dahi söylendi” dedi.
Since yesterday we have been looking for a place where we can organize a farewell event for Alexey. We have called most of the private and public funeral agencies, commercial venues and funeral halls.
Some of them say the place is fully booked. Some refuse when we mention the…
— Кира Ярмыш (@Kira_Yarmysh) February 27, 2024
‘Serbest bırakılsın istenmediği için öldürüldü’
Bu iddianın ardından bütün manşetler yeniden 16 Şubat’ta ölen Navalni ile doldu. İngiltere merkezli haber ajansı Reuters Rusya ve Ukrayna arasındaki esir takası görüşmelerine yakın bir kaynağa dayandırdığı haberinde Navalni’nin takasta serbest bırakılması istenmediği için öldürüldüğünü yazdı.
Reuters’a göre bu iddiayı gündeme getiren kişi Navalni’ye yakın isimlerden Maria Pevçik. Rusya’da yaşamayan ancak nerede olduğu da güvenlik gerekçeleriyle haberde belirtilmeyen Pevçik iddiasını kanıtlayacak bir kanıt göstermiş değil. Kremlin de gazetecilerin bu iddialara ilişkin talep ettiği açıklamayı kimseyi şaşırtmayarak yapmamayı tercih etti. YouTube’da konuşan Pevçik, Navalni ve adı açıklanmayan iki ABD vatandaşının, Almanya’da hapiste bulunan Rus istihbaratçısı Vadim Krasikov ile takas edilmesinin görüşüldüğünü iddia ederek, Navalni öldüğü sırada görüşmelerin son aşamasında olduğunu iddia etti. Navalni’nin kurduğu Yolsuzlukla Mücadele Vakfı’nın yönetim kurulu başkanlığını yürüten Pevçik “Aleksey Navalni şu anda, tam da bugün bu koltukta oturuyor olabilirdi. Bu lafın gelişi söylediğim bir şey değil, bu olabilirdi ve olmalıydı” dedi.
‘Putin onun öldürülmesini emretti’
Pevçik’e göre Navalni’nin bu şubat ayı içinde serbest bırakılması öngörülüyordu. Esir takasıyla ilgili konuşan Pevçik Putin’e Berlin’de işlediği bir cinayet nedeniyle tutuklu bulunan Krasikov’a karşılık iki ABD vatandaşı ve Navalni’nin takasının önerildiğini söyledi. Pevçik’e göre bu öneri Şubat ayı başında Rusya Devlet Başkanına iletildi. Navalni’nin eşi Yulia Navalnaya sosyal medya platformu X’te yaptığı açıklamada Pevçik’in iddialarına değindi ve bunun Putin’in kocasını neden öldürdüğünü gösterdiğini söyledi.
Navalnaya “Ve bu suçu tam olarak kimin ve nasıl işlediğini kesinlikle öğreneceğiz” diye yazdı. Batılı bir yetkili Reuters’a yaptığı açıklamada Navalni’nin de dahil olacağı bir takas için resmi bir teklif yapılmadığını ancak Rusya, ABD ve Almanya arasında ilk görüşmelerin yapıldığını söyledi.
Я вам говорила, что мы знаем, из-за чего конкретно Путин убил Алексея. Вот ответ на этот вопрос. И обязательно узнаем и то, кто именно и как именно исполнил это преступление. https://t.co/0TTeR4Jgei
— Yulia Navalnaya (@yulia_navalnaya) February 26, 2024
Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov Financial Times’ın aktardığına göre Navalni’nin esir takası anlaşmasıyla bırakılacağı yönündeki görüşmelerden haberdar olmadığını söyledi. Reuters’a konuşan iki Rus kaynak da Navalni’nin de dahil olduğu bir esir takası görüşmesi yapıldığını, hatta prensipte anlaşıldığını iddia etti.
Navalni ve iki ABD vatandaşı karşılığında serbest bırakılması teklif edilen Vadim Krasikov 2019 yılında Berlin’de sürgündeki bir Çeçen-Gürcü muhalifi öldürmekten suçlu bulunduktan sonra Almanya’da ömür boyu hapse mahkum edilmişti. Putin bu ay ABD’li gazeteci Tucker Carlson’a verdiği bir röportajda vatansever olarak tanımladığı Krasikov’u geri almak istediğinin sinyalini vermişti. Alman hükümeti de söz konusu anlaşmaya dair yorum yapmayı reddetti.
‘Takas görüşmelerinden bir gün sonra öldü’
Rusya tarafından “yabancı ajan” olarak tanımlanan ve yetkililer tarafından aşırılık yanlısı bir örgüte dahil olmakla suçlanan iddiaların sahibi Pevçik 15 Şubat akşamı takas görüşmelerinin son aşamaya geldiğini teyit ettiğini öne sürdü. Navalni’nin bir gün sonra öldürüldüğünü çünkü Putin’in onun özgür kalması düşüncesine tahammül edemediğini iddia etti. Putin’in neden Navalni’yi takas etmeyi reddetmediğini ise açıklamadı.
‘Takas önerisini Putin’e Abramoviç iletti’
Pevçik Navalni’nin takas edilmesi fikrini Putin’e ileten kişinin işadamı Roman Abramoviç olduğunu da iddia etti. İddialarıyla gündeme gelen Pevçik, Navalni ile takas edilmek istenen iki ABD vatandaşının ismini vermedi ancak ABD, Wall Street Journal muhabiri Evan Gerşkoviç ve eski ABD deniz piyadesi Paul Whelan’ı iade etmeye çalıştığını söyledi. Rusya her iki ismi de casuslukla suçluyor.
Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan bir Rus kaynak Reuters’a esir takasının Şubat ayı ortasında yapılmasının planlandığını ve hem Navalni’nin hem de eşinin bunu kabul ettiğini söyledi. Kaynak ayrıca Abramoviç’in de görüşmelere dahil olduğunu söyledi. Reuters “Başlangıçta plan sadece Gerşkoviç’i içeren bir takası öngörüyordu ve Abramoviç bunu Putin ile görüşmüştü. Putin’in onu takas etmeye hazır olduğu tek kişi Krasikov’du. Ancak Almanlar kategorik olarak buna karşıydı çünkü bu bir ABD sorunuydu. Navalni bu plan dahilinde ortaya çıkınca Almanlar da kabul etti” dedi.
Haberde konuşan kaynağın iddialarına göre Almanya Başbakanı Olaf, Scholz 9 Şubat’ta ABD’ye gittiğinde her şey nihayet onaylanmıştı. Kaynak takasın ne zaman ve nerede olacağına dair ayrıntıların konuşulduğunu dahi iddia etti. Kremlin’e yakın bir kaynak, Rusya ve Batı’nın Navalni ve Gerşkoviç’i içeren bir takas konusunda prensipte anlaştığını, ancak anlaşmanın ayrıntılarının belirlenmediğini ifade etti. Reuters’a konuşan Rus kaynaklara göre Navalni’nin ölümüyle her şey başa döndü ve masada şu an takasa dair hiçbir şey yok.
Navalni’nin ölümü hakkında yorum yapmayan Putin, bu ay yaptığı açıklamada Gerşkoviç ile ilgili olarak Rus ve ABD istihbarat kurumları arasında görüşmelerin sürdüğünü söylemiş, ancak genellikle kamuoyu önünde adını anmadığı Navalni’den hiç bahsetmemişti.
Navalni, 20 gün boyunca ortadan kaybolmuş ardından da Kutup Kurdu denilen ceza kolonisine sürüldüğü ortaya çıkmıştı. Sürüldüğü Kutup Kurdu ceza kolonisinde ölen 47 yaşındaki Navalni’nin ölüm belgesinde “doğal nedenlerden” hayatını kaybettiği yazıyordu. Kaldığı ceza kolonisi yetkilileri Navalni’nin hapishane bahçesinde yürüdüğü sırada “kendini kötü hissettiğini” söylediğini ardından da düşerek öldüğünü açıkladı. Putin’in en ünlü muhalifinin destekçileri, ailesi ve Batılı devletler bu açıklamayı reddederek Navalni’nin cinayete kurban gittiğini ifade ettiler. En son G7 ülkeleri de Moskova’ya bu ölümü tüm berraklığıyla açıklığa kavuşturma çağrısında bulundu. Kremlin ise Navalni’nin ölümü konusunda hala sessiz.
