Geçen yıl bu zamanlar dünyanın odaklandığı tek bir konu vardı: Atlas Okyanusu’nun 3800 metre derinliğindeki Titanik enkazını görmek için denizin altına yolculuk yapan OceanGate’e ait Titan’la temasın kesilmesi. Bu denizaltı önemliydi, çünkü içindekiler zengindi. OceanGate’in başkanı 61 yaşındaki Stockton Rush, 58 yaşındaki İngiliz kaşif Hamish Harding, 48 yaşındaki milyarder Shahzada Dawood ve 19 yaşındaki oğlu Süleyman Dawood ve 77 yaşındaki Fransız dalgıç Paul-Henry Nargeolet 250 bin dolar karşılığında düzenlenen denizaltı serüveni sonucunda hayatını kaybetti.
Yaşanan trajedi derin deniz keşifleriyle ilgili düzenlemelerin ne kadar yetersiz kaldığını gözler önüne seriyordu. Bu beş kişiyi taşıyan Titan çok basit konum bulma teknolojisine bile sahip değildi. Hiçbir düzenleyici kurumun listesinde değildi Titan, bu da aracın şirketin dilediği gibi tasarlanması anlamına geliyordu.
Sektör kendi içinde kriz moduna geçti. 250 bin dolar gibi bir ücreti ödeyemeyecek kişiler için bu turistik gezilerin yapılıp yapılmaması çok önemli değildi belki ama buna gücü yeten zenginlerde soğuk banyo etkisi yaratmış; daha önce hiç denizaltına binmemiş olanlar böyle bir araca asla binmeyeceklerine yeminler etmişti. Maceranın sınırlarını zorlamayı sevenler bile yaşanan trajedi sonrası bir duraksamıştı.
Oysa derin deniz keşifleri sadece turizmden ibaret değil. Derin denizler asırlar önce batan gemilerin hazineleriyle doldu. Ayrıca değerli birçok cevhere de ev sahipliği yapıyor. 2008’de kurulan Triton Submarines önde gelen denizaltı üreticilerinden ve denizaltındaki dünyayı keşfetmeyi arzulayan zengin müşterilere hizmet veriyor. Şirketin kurucu ortağı ve CEO’su Patrick Lahey, dünyanın en deneyimli denizaltı operatörlerinden biri. Bir denizaltıyla Pasifik’in batısında 35 bin fit derine inmişliği var. Ancak Wall Street Journal’ın haberine göre Titan kazasından sonra Triton da sarsılmış. Müşteri konusunda sorunlar baş göstermeye başlamış. Ama bu şirketlere yeni bir meydan okuma doğdu: Titanik enkazına kadar ulaşabilecek güvenli bir denizaltı inşa etmek. Bu hedefi destekleyen zenginler de var.
Sektörün önde gelenlerin uyarılarına kulak tıkamıştı
OceanGate sektör içinde yıllardır tartışma konusu olan bir şirketti. Lahey, ultra lüks keşif şirketi Eyos’un kurucusu Rob McCallum gibi sektörün önde gelenleri; kazada hayatını kaybeden OceanGate CEO’su Stockton Rush’a Titan konusunda gerekli önlemleri alması için ricada bulunmuştu. Yazılan bir e-postada Rush’a, “Düzenleme altına alınmamış bir teknolojiyi çok agresif bir yerde kullanmak istiyorsunuz. Girişimciliği ve yenilikleri ne kadar takdir etsem de bütün bir sektörü riske atıyorsunuz” denmişti. OceanGate ise kendisini “okyanusların SpaceX’i” olarak görüyordu.
Kazadan sonra ABD Sahil Güvenliği, Ulusal Ulaştırma Güvenliği Kurulu ve Kanada Ulaştırma Güvenliği Kurulu olmak üzere birçok yetkili kurum, neyin yanlış gittiğini öğrenip bunun bir daha yaşanmaması için OceanGate hakkında soruşturma başlattı. Soruşturma henüz tamamlanmış sayılmaz. OceanGate de faaliyetlerini askıya aldı.
Triton ve Hollanda merkezli rakibi U-Boat Worx, denizaltı tasarımlarını OceanGate’inkinden farklılaştırmak zorunda kaldı. Yoksa onların yaşayacağı başka bir kaza sektörün hepten felç olmasına neden olurdu. Şirketler güvenli ve kurallara uygun olarak sertifikalandırılmış araçlarla, sertifikalandırılmamış denizaltılar arasındaki temel farkları ortaya koymaları gerektiğini söylüyor. Triton ve U-Boat Worx, denizaltılarını sertifikalandırmak için üçüncü taraf deniz sertifikasyonu kurumlarını kullanıyor. Eyos denizaltılarını kiraladığında sadece sertifikalandırılmış denizaltılarını kullanıyor. Titan sertifikalandırılmadığı gibi tekrar tekrar denizaltına inmesi sonucu çatlamaya eğilimli karbon fiber gibi malzemelerle inşa edilmişti.
Titan yolcularının öldüğü açıklandıktan sonra Lahey Times of London’a verdiği demeçte Rush’ı “yağmacı” olarak nitelemişti. Lahey ve sektörün diğer önde gelenlerine göre OceanGate’in yaşadığı sorun sektörün sorunlarını temsil etmiyordu. Onlara göre sertifikalandırılmış denizaltılar, tasarım ve malzemelerin titizlikle test edilmesi sayesinde güvenli ulaşım araçları olarak kabul ediliyor.
Son 10 yıldır zenginlerin gözde hobisi
Lahey WSJ’ye verdiği demeçte 2000’li yılların başında tekne fuarlarında kişisel denizaltılar satmaya başladığında kendisiyle dalga geçildiğini anlatıyor. O zamanlar insanların derdi denizaltı almak değildi. Ama bugün yata sahip zenginlerin mutlaka değilse bile sıkça sahip olduğu bir şey. Örneğin multimilyarder finansçı ve yatırım yönetme şirketi Bridgewater’ın kurucusu Ray Dalio, 12 yıl kadar önce denizaltı tutkusuna kapılmış. Fransız subayı Jacques Cousteau’ya hayran olan Dalio, Cousteau’nun ünlü keşif gemisi Calypso’nun modern versiyonuna benzettiği OceaXplorer adındaki 86 metrelik bir araştırma aracına sahip. Dalio’nun denizaltısı, birçok bilimsel keşifte kullanıldı. Bunlar arasında dev bir kalamarın derin denizde ilk videosunun çekilmesi de var.
OceanGate kazasından sonra piyasa büyük ölçüde küçüldü. U-Boat Worx, 2022 yılında yaklaşık 650 bin dolar fiyat etiketine sahip küçük bir denizaltı olan Nemo’yu piyasaya sürmüştü. O zamanlar denizaltıların fiyatları dokuzlu rakamlara ulaştığı için bu fiyata makul gözüyle bakılıyordu. Şirketin amacı bu modelden bir sürü üretip kişisel denizaltı piyasasını büyütmekti. Artık derin denizde bir kere vakit geçirmek için binlerce dolar harcamaya dünden istekli zenginlere değil, bu alanı kendisine hobi edinmiş kişilere de hizmet etmek amaçlanıyordu. Kimse kaza öncesi verdiği siparişi iptal etmemişti belki ama şirketin kısa sürede talebinde gözle görülür bir azalma görülmeye başladı. Şirket kazadan bu yana 85 çalışanından 40’ını işten çıkardı.
Ama kazadan birkaç gün sonra Lahey’in telefonu çaldı. Arayan dünya üzerindeki en derin nokta olduğu bilinen Mariana Çukuru’na ve Uluslararası Uzay İstasyonu’na kadar gitmiş olan emlak yatırımcısı Larry Connor’dı. Lahey’e, “Yapmamız gereken şey Titanik’in olduğu derinliğe kadar inebilecek güvenli bir denizaltı inşa etmek. Dünyaya bunun yapılabileceğini, Titan’ın sadece bir hurdadan ibaret olduğunu göstermek” demiş.
Şimdi Connor ve Lahey, iki kişilik bir araçla Titanik yolculuğuna çıkmayı planlıyor. Bu araç Triton 4000/2 Abyssal Explorer. İsmindeki 4000 dalabileceği derinliği metre cinsinden gösteriyor. Titanik’in derinliği 3800 metreydi.
TRITON 4000/2 ABYSSAL EXPLORER. Fotoğraf: Triton
Şimdi tüylü mamutlarla ilgileniyor, sonra derin denizlere dönecek
Derinleri keşfetmeye hevesli tek kişi Connor ve Lahey değil. Stanford, Harvard ve MIT’ten diplomalara sahip, ABD donanmasında 20 yıl boyunca istihbarat subayı olarak görev yapmış Vescovo’nun da gözü derin denizlerde. Vescovo daha önceleri dünyanın en yüksek dağına tırmanmış, Kuzey ve Güney kutuplarında gitmiş, uzaya çıkmıştı. “Bunları kendimle övünmek için yapmıyorum. Tek isteğim rekor olsa kırılması çok daha kolay pek çok rekor var” diyen Vescovo “Ben teknolojiye inanıyorum. Dünyanın gıda, sağlık, iletişim gibi sorunlarının çoğu siyaset ya da dinle değil teknolojiyle çözüldü. O yüzden eğer benim küçük adımlarım bizi ileriye taşıyacaksa bu gezegende geçireceğim kısacık süreyi en verimli şekilde kullanmış olurum” diye belirtiyor.
Vescovo şimdi yünlü mamutları diriltme projesinde çalışıyor. Projesi tamamlandığında derin denizlere dönmeyi planladığını, hatta bir denizaltı inşa etmeyi hayal ettiğini söylüyor. Vescovo servetinin büyük bir kısmını oluşturan 50 milyon doları son denizaltı seferi için harcamıştı. Ama bundan hiç pişman olmamış, “Her kuruşuna değdi” diyor.
