Paralı asker grubu Wagner’in lideri Yevgeni Prigojin, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinde faydalı bir müttefikken hafta sonu Moskova’ya yapılan ‘Adalet Yürüyüşü’nde isyancı haline geldi. Bir günden kısa bir sürede Moskova’ya hızla ilerleyebilen Wagner’in ne olduğu, gücünü nereden aldığı uluslararası arenada da en merak edilen sorular arasında yer aldı.
Financial Times tarafından yapılan araştırma istikrarsız ve savaştan bitap düşmüş Afrika ile Orta Doğu ülkelerin güvenliğini sağlamada etkin bir rol oynayan Wagner’in, hizmetleri karşılığında bu ülkelerin doğal kaynaklarından 250 milyon dolar gelir elde ettiğini ortaya koydu.
Wagner’in arka planı
Prigojin, Putin ile 1990’larda tanıştı. Hırsızlıktan dolayı yaklaşık dokuz yıl hapis yatan Prigojin, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla hapisten çıkarak yemek sektörüne atıldı. Bu dönemde Putin ile yakın bir ilişki kuran Prigojin, 2014 yılında da Wagner’i kurdu. Ne var ki Ukrayna işgaline kadar bu grubun yöneticisi olduğunu defalarca reddetti. Afrika’daki maden işletmeleriyle bağlantısı olduğunu da her seferinde yalanladı.
Bünyesinde 25 binden fazla askerin olduğu bilinen Wagner, 2014 yılında Kırım’ın ilhakına yardım etti. Bir buçuk yıldır devam eden Ukrayna savaşının en kanlı çatışmalarının yaşandığı Bahmut’ta kontrolü ele geçirerek başarı kazanan grubun asker kaynağının bir kısmını da hapishanelerden çıkarılan mahkumlar oluşturuyor. Batı, Wagner’i yıllardır Afrika ve Orta Doğu’daki cinayet, işkence ve tecavüz gibi insan hakları ihlalleriyle suçluyor.
Forbes’ta yer alan habere göre, grubun hem Rusya hem de aktif olduğu Afrika/Orta Doğu ülkelerinden sağladığı finansal kazançlar ise şöyle:
Suriye
ABD’nin haber ajansı Associated Press ve ABD Hazine Bakanlığı, Wagner’in 2018’de Putin’in müttefiki Beşar Esad’a ülkedeki muhalif gruplar ve terör örgütü IŞİD ile mücadelesinde yardım ettiğini belirtiyor. Bunun sonucunda da IŞİD’den kurtarılan petrol ve gaz sahalarından elde edilen kazancın yüzde 25’inin Prigojin ile bağlantılı Evro Polis gibi petrol şirketlerine verildiği söyleniyor.
Financial Times, ABD’nin yaptırımına uğrayan Evro Polis’in her şeye rağmen Suriye’de sadece 2020 yılında 134 milyon dolar brüt satış kârı ve 90 milyon dolar gelir elde ettiğini ortaya çıkardı.
Orta Afrika Cumhuriyeti
Wagner birlikleri, isyancıların saldırılarını püskürtmekte zorlanan Faustin-Archange Touadéra rejimini desteklemek üzere 2018 yılında Orta Afrika Cumhuriyeti’ne gitmişti. Bunun karşılığında Wagner ile bağlantılı firmaların, Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki altın ve elmas madenciliğinin yanı sıra ormancılık hakları üzerinde büyük bir kontrole sahip olduğu belirtiliyor.
Tahminler değişkenlik gösterse de Wagner’in bu ülkeden elde ettiği gelirin büyük olduğu ortada. Politico’nun bu yılın başlarında ele geçirdiği diplomatik yazışmada Wagner’in madencilikten elde ettiği kârın 1 milyar dolara yakın olabileceği öne sürülürken; CBS, Wagner’e bağlı ormancılık işletmelerinin 1 milyar dolar gelir elde ettiğini, bir altın madeninin de 2,7 milyar dolara kadar gelir getirme ihtimali olduğunu iddia etti.
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Siyasi İşlerinden Sorumlu Müsteşarı Victoria Nuland, bu yılın başlarında kongreye verdiği demeçte Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali gibi ülkelerdeki altın madenciliğinin ‘Wagner’in Ukrayna’daki savaşını doğrudan finanse ettiğini’ söylemişti.
Sudan
Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’ne göre Prigojin, kontrolünün Prigojin’de olduğu iddia edilen M Invest adındaki bir şirket aracılığıyla Sudan’daki altın madenciliği haklarını amaçlayan girişimlerde bulundu. Ülkenin devrik lideri Ömer el Beşir döneminde, Sudan hükümeti, altın madenciliği haklarının yüzde 30’unu M Invest’in bir yan kuruluşuna devretmişti.
New York Times’ın haberine göre el Beşir, artık iktidarda olmasa da M Invest’in yan kuruluşu Sudan’da altın işletme tesisine sahip. CNN’in iddiasına göreyse Ruslar 2021’de Sudan’dan çıkarılan 1,9 milyar dolarlık altının kaçakçılığından büyük ölçüde sorumlu. Tabii Prigojin, bu madencilik şirketiyle bağı olduğunu reddediyor.
Rusya
Birleşik Krallık hükümetinin yakın zamandaki bir raporuna göre Prigojin, Rusya’da zenginleşmeye yiyecek içecek sektörüyle başladı. Putin’in özel yemek davetlerini organize etmesinden dolayı ‘Putin’in aşçısı’ lakabını alan Prigojin’in Rusya’daki yemek ve catering ihalelerinden de yüklü miktarlarda gelir elde ettiği belirtiliyor.
ABD hükümetinin desteklediği Current Time’ın haberine göre, Prigojin’in yönettiği şirketler 2011’den 2019’da kadar sadece yemek sektöründe en az 3 milyar dolarlık ihale aldı.
Batı endişeli
ABD ve Batı, Wagner’in doğal kaynaklar açısından zengin ülkelerde sahip olduğu güçten dolayı duyduğu endişeyi buldukları her fırsatta dile getiriyor. Wall Street Journal’ın haberine göre ABD, grubun aktif olduğu Libya’da petrole erişme ihtimalinden kaygı duyuyor. ABD’nin sızdırılan gizli belgeleri, Wagner’in çeteleri çökertmek için Haiti hükümetiyle işbirliği yapmakla ilgilendiğini de gözler önüne serdi.
