10 yıl önce dünyanın en kalabalık 10 ülkesinden yalnızca biri 70 yaş ve üstündeki bir lidere ev sahipliği yapıyordu; Hindistan. Bugün ise siyaset sahnesine 70 yaş ve üstü siyasetçilerin hükmettiğini söylemek çok yanlış olmaz. Dünyanın en kalabalık 10 ülkesinden sekizinin lideri 70 yaşın üstünde. Yani dünya nüfusunun en az yarısı 70’li ve 80’li yaşlardaki insanların elinde.
Şubat 2014’e dönelim. 26 Şubat’ta 70’inci yaş gününü kutlayan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan daha 60 yaşındaydı. Beyaz Saray’da ise o zamanlar 52 yaşında olan Barack Obama vardı. Çin lideri Şi Cinping ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de 60’lı yaşlarının başlarındaydı. Meksika’da ise Enrique Peña Nieto vardı, 47 yaşındaydı. Şimdi ise Beyaz Saray’da 81 yaşındaki Joe Biden (ki önümüzdeki seçimlere de başkan olmaya aday), Meksika’da ise 71’ine merdiven dayamış Andrés Manuel López Obrador var.
Peki Z kuşağının “boomer” olarak nitelendirdiği yaş grubu içindeki devlet başkanlarının sayısındaki artışın ardında ne var? Amerikan gazetesi Wall Street Journal bu sorunun cevabının peşine düştü ve “bunun pek çok nedeni olduğunu” yazdı.
WSJ’nin yazısına göre nedenlerden ilki “otokrat liderlerin iktidar üstünde hakimiyetini artırması.” Şi 2022’de 69 yaşında Komünist Parti başkanı olarak üçüncü dönemine başlayarak normları yıktı. Rusya’da 47 yaşında iktidara çıkan Putin yaklaşık 25 yıldır yerinde oturuyor, yakın zamanda koltuğundan kalkmak gibi bir niyeti olmadığı da ortada. Zaten yönetimine direnen muhaliflerin sonu ya hapis, ya sürgün ya da Aleksey Navalni örneğinde de gördüğümüz üzere ölüm oldu.
İkinci neden seçim kampanyalarının giderek daha yüksek maliyetli olması. Bu da bağışçı ağı çok daha köklü olan siyasetçilere avantaj sağlıyor. Hindistan’da 73 yaşındaki Başbakan Narendra Modi bu yıl üçüncü dönemine göz kırpıyor. Bangladeş’te geçen ayki seçimleri 76 yaşındaki Şeyh Hasina beşinci kez kazanarak görevdeki 16’ncı yılını doldurdu. Endonezya’da şubat ayı ortasında düzenlenen seçimde 62 yaşındaki Joko Widodo’nun yerini 72 yaşındaki Prabowo Subianto aldı. Halbuki Widodo 2014 seçimleriyle devlet başkanlığına geldiğinde dünyanın nüfus bakımından en büyük üçüncü demokrasisine umut aşılamıştı.
Uzmanlar savaşların, gıda ve enerji krizinin hakim olduğu bir dünyada demokratik olsun olmasın yeni parti ve siyasetçilerin doğmamasının “iç karartıcı” olduğunu söylüyor.
ABD’nin yaşlı aday çıkmazı
Pew Araştırma Merkezi’nin 2023’te yaptığı bir ankette ABD’deki seçmenlerin büyük çoğunluğu 70 yaşın altında başkan tercih edeceğini söylüyor. Ne var ki seçmenlerin kasım ayında oy pusulasında göreceği isimler muhtemelen 81 yaşındaki Biden ile 77 yaşındaki eski Başkan Donald Trump olacak. Seçmenlerin ileri yaşla ilgili en büyük endişesi sağlık sorunlarının devlet işlerinin yürütülmesine engel olacağını düşünmesi.
Daha üç hafta önce bir savcı Biden’ın önceki yıllarda evinde ve özel ofisinde bulunan gizli belgeler için yargılanamayacağına karar verdi. Çünkü savcı Biden’ın yaşı dolayısıyla jüri üyelerine “fazla iyi niyetli, sempatik ve hafızası zayıf yaşlı bir adam” görüneceğini düşünüyor. Soruşturma belgesinde Biden’ın başkan yardımcılığının ne zaman bittiğini hatırlamadığı belirtiliyor. Bu haberin üstüne Mısır lideri Abdülfettah es-Sisi’ye de (Sisi de 69 yaşında, yeni cumhurbaşkanlığı dönemi sona erince 70’li yaşlarının ortasında olacak) “Meksika cumhurbaşkanı” demişti. Trump’ın da Biden’dan kalır yanı yok. Cumhuriyetçi rakibi Nikki Haley’yi eski Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi ile karıştırdı.
Haley 75 yaşın üzerindeki politikacılara zorunlu zihinsel yeterlilik testi yapılmasını isterken geçen yıl Michigan’ın Cumhuriyetçi Temsilcisi John James 75 yaş ve üstü siyasetçilerin Amerikan Kongresi’ne ya da başkanlığa aday gösterilmesini engelleyecek anayasa değişikliği önermişti. Ancak James’in önerisi karşılık bulmadı. Bununla birlikte Biden çarşamba günü Walter Reed Ulusal Askeri Sağlık Merkezi’nde fiziksel muayeneden geçti. 20 doktordan oluşan ekip Biden’ın seçime katılmasının önünde engel olmadığına karar verdi. Ama birçokları muayenenin yeterli olmadığını söyleyip akıl sağlığının kontrolden geçirilmediğine dikkat çekti.
Türkiye’de geçen yılki seçimlerden sonra meclise girebilen partilerin milletvekilleri arasında yüksek yaşın 71’in üstünde olduğu görülüyor. Türkiye’nin bir şansı en genç vekil sayısının 20’li yaşlara inmiş olması. Ancak parti bazında bakacak olursak MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli 76, geçen yılki seçimlere başkanlığını koyan CHP’nin eski Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu 75 yaşında. Gelecek Partisi’nin Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu ise 65 yaşında.
Mayıstaki seçimlerden hemen sonra çıkarılan grafik. Grafik: AA
WSJ ABD ve Avrupa arasında nüfus ve siyaset yaşı arasındaki tezatlıklara da değiniyor. Avrupa daha yaşlı bir nüfusa sahipken 39 yaşındayken Fransa’nın en genç cumhurbaşkanı olan Emmanuel Macron Rusya’nın işgaline karşı Ukrayna’yı savaşta tutmaya devam eden 46 yaşındaki Volodimir Zelenski ve 45 yaşında İtalya’nın ilk kadın başbakanı olan Giorgia Meloni gibi örneklere sahipken ABD nüfusu çok daha genç ama siyasetçileri yaşlı.
Yaşlı liderler gençleri ne kadar anlayabilir?
Yaşlı liderler hem Ukrayna hem de Gazze’de savaş halinin hakim olduğu hem de ABD ve Çin arasındaki güç rekabetinin dünya düzenini değiştirdiği bir dönemde yaşlarının tecrübe açısından avantaj olduğunu savunuyor. Destekçileri de dünya diplomasinin beş boyutlu satrancı oynayabilecek deneyime ihtiyaç duyduğunu savunuyor.
Ama unutmamak gerekiyor ki dünyanın karşı karşıya olduğu tek sorun savaşlar değil, iklim krizi her gün biraz daha hissettiğimiz bir sorun. Ayrıca yapay zekanın yarattığı tehlike teknolojinin hızlı gelişimi nedeniyle kestirilmesi çok daha zor bir hale geliyor. Her ikisi de bugünün sorunu, dolayısıyla çoğu kişi bilgisayarın yaygın kullanılmadığı dönemde yaşamış, iklim krizini gençliğinde o kadar hissetmemiş siyasetçilerin ülkelerine liderlik edip edemeyeceğini sorguluyor.
WSJ’nin haberine göre siyaset bilimcilerin endişesi gençlerin büyükanneleriyle dedelerinin kuşağından siyasetçilere mahkum olduğunu düşünüp siyasetten iyice kopması. Siyaset bilimi profesörü Aksel Sundström bunun “yabancılaşma döngüsü” olduğunu, yaşlı adayların genç seçmenlerin katılımının düşmesine neden olduğunu, bunun da siyasetçileri gençlerin sorunlarından ziyade sandığa gidecek orta yaşa odaklanmaya iteceğini belirtiyor.
Japonya ve Almanya’da yapılan araştırmalar belediye başkanlarının görece genç olduğu şehirlerde gençlerin sorunlarına çok daha fazla dikkat edildiğini gösteriyor. Tabii yaş farkını kapatmaya çalışanlar da var, onların hakkını yememek gerekiyor. Seçim dönemini hatırlıyorsunuzdur, Kılıçdaroğlu gençlerin daha çok vakit geçirdiği Twitter, TikTok gibi sosyal medya platformlarında aktif paylaşımlar yaptı. İkinci Dünya Savaşı döneminde doğan Biden bu ay TikTok’a katıldı.
Pensilvanya Eyalet Üniversitesi’nde siyastbilimi profesörü olan Kevin Munger gençlerin daha fazla boomer lider için kemerleri bağlaması gerektiğini söylüyor: “10 ila 15 yıl içinde siyasetten çekildiklerinde durum farklılaşacak, ama önce çekilmeleri gerekiyor.”
