ABD’li dron girişimleri, Rusya’ya karşı direnişinde Ukrayna ordusuna yardımcı olabilecek en iyi dronlarını yolladı. Böylelikle start-uplar savaşta test edilmiş araçlarının satışlarının artacağını umuyordu. Örneğin Baykar da savaşta TB-2 Bayraktar İHA’larını Ukrayna’ya gönderdi ve bu savaş araçlarının Rusya’ya karşı etkili olması nedeniyle şirketin müşterilerinde artış yaşandı.
Ancak ABD’li start-uplar istediklerini elde edemedi. California merkezli Skydio şirketini ele alalım. Ukrayna’ya en güvendiği dronlarından yüzlercesini gönderdi. Ama sonuç dronların rotalarından çıkması oldu. Üstüne bir de araçlarla temas kesildi. Şirket şimdilerde yeni bir dron filosu oluşturmak için kolları sıvadı.
Ukrayna yüzünü Çin’e çevirdi
Dron şirketlerinin yöneticileri, ön saflarda savaşan Ukraynalı askerler, Kiev yönetimi ve hatta ABD’nin eski ordu görevlilileri Amerikan yapımı dronların pahalı, arızalanmaya hazır ve tamiri zor araçlar olduğunu söylüyor. Wall Street Journal’ın haberine göre Batı’da aradığını bulamayan Ukrayna son zamanlrda dron ihtiyacını karşılamak için daha ucuz olan Çin mallarına yöneldi ki bu da ilginç bir durum yaratıyor.
Çin şimdiye kadar Ukrayna savaşında Batı yaptırımlarına katılmayan ülkelerin başında geliyor. Batı yaptırımlarına katılmadığı gibi Rusya’yla ticaretini artırarak Moskova’nın üçüncü yılına giren savaşa tüm yaptırımlara rağmen devam edebilmesini sağladı. Ayrıca Çin Ukrayna’daki durumu “savaş” olarak nitelemeyen birkaç ülkeden de biri.
Rusya ve Ukrayna arasında arabulucu olmaya talip olduğunu her fırsattan söyleyen Çin, şimdilerde Ukrayna’ya SZ DJI Technology gibi şirketlere ait dronları tedarik ediyor. Ukrayna için bu alışveriş ABD ile yapılandan çok daha uygun maliyetli. Ukrayna ordusu ayda yaklaşık 10 bin dron kullanıyor. Çin dronları, ABD dronlarından on binlerce dolar daha ucuz kalıyor. Kiev, dron ihtiyacını Washington’dan karşılamak istese bu fiyat farkından dolayı yeterli miktarda drona ulaşması mümkün değil.
Ayrıca Ukrayna Çin’den aldığı dron parçalarıyla kendi yerli dron sektörünü geliştirdi. Ukrayna’daki fabrikalar patlayıcı da taşıyanilen yüz binlerce küçük ama ucuz dron üretiyor. Kiev St. Petersburg gibi daha içte kalan uzak mesafelere gidebilen daha büyük dronlar da üretiyor.
Pentagon için sorun
ABD’li start-upların başarılı olamaması Ukrayna’dan ziyade Pentagon için bir sorun teşkil ediyor. Yapay zeka destekli hava araçları üretmeye çalışan girişimlere şimdiye kadar büyük meblağlarda yatırım yapıldı. Veri firması Pitchbook’a göre Amerika merkezli 300 dron şirketi son iki yılda toplamda yaklaşık 2.5 milyar dolarlık bir sermaye fonu topladı. Bu şirketler büyük askeri dronlardan ziyade daha hızlı inşa edilebilen ve daha ucuz olan ticari dronlara odaklandı.
Ne var ki Ukrayna savaşı bu dronların dayanıksız olduğunu, Rusya’nın sinyal bozma ve GPS’i kesme teknolojisinin üstesinden gelemediğini gösterdi. Hadi bunlar bir kenarda dursun, bazen bu araçların havalanamadığı, görevlerini tamamlayamadığı ve geri dönemediği de biliniyor. Ayrıca şirketlerin beyan ettikleri mesafelere kadar gidemiyor, kayda değer miktarda yük taşıyamıyor.
ABD’li dron şirketlerinin savunması ise Ukrayna’daki elektronik savaşı tahmin edememeleri yönünde. Skydio’nun dronları 2019 yılında, ABD ordusunun belirlediği iletişim standartlarına uygun tasarlanmıştı. Diğer bazı start-upların yöneticileri ise ABD’nin dron parçaları ve testler için birtakım kısıtlamaları olduğunu söylüyor. Ancak bu kısıtlamalar günlük güncellemeler ve geliştirmeler yapılmasının gerektiği durumlarda bir sorun teşkil ediyor.
Pentagon’un 2020 yılında start-upların ABD ordusuna silah satmasına olanak tanıyan programı, söz konusu şirketlerin hükümet izni olmadan yazılımlarına güncelleme getirmesine izin vermiyor. Bu da düzenlemelere uygun olarak geliştirilen dronları siber saldırılara ve her gün biraz daha gelişen elektronik savaş yöntemlerine karşı savunmasız kılıyor. Ukrayna’nın Dijital Dönüşüm Bakan Yardımcısı Georgii Dubınskyi WSJ’ye “Bugün uçan yarın uçamıyor. Gelişen teknolojiye çabucak adapte olmalıyız. Bu savaşta inovasyon süresi çok kısa” diyor.
ABD’nin Çin’e uyguladığı yaptırımlar da dron sektörüne darbe vuruyor
Hakkını yememek lazım, ABD dronları belki sıcak çatışmada başarı elde edemedi ama Ukrayna Başsavcılığı, Skydio dronlarının elde ettiği görüntülerin Rusya’nın işlediği savaş suçlarıyla ilgili soruşturmaya katkı sağladı. Seattle merkezli Brinc’in 60 dronu da arama kurtarma çalışmalarında kullanıldı.
Ukrayna ordusunun dron konusunda birinci tercihi olan DJI, hava araçlarının savaşta kullanılmasını kısıtlamaya çalıştığını ancak dronlar satıldıktan sonra nasıl kullanıldığını kontrol edemediklerini belirtiyor. Şirketten yapılan açıklamada, “DJI ürünlerinin dünyanın herhangi bir yerinde zarar verme amacıyla kullanılmasını kınamaktadır” deniyor.
ABD ise DJI’yi Beijing yönetiminin “gözetleme aracı” olmakla suçluyor. Şirket bu suçlamayı reddetse de Pentagon kendi ordusunda DJI dronlarının kullanılmasını yasakladı. Ayrıca Amerikan Kongresi’nin de yeni bir kararla DJI ürünlerinin ABD’de satılmasını yasaklamaya hazırlanıyor. DJI’ye göreyse bu yasak, rekabeti ortadan kaldırmaya çalışan Amerikalı dron şirketlerinin lobi faaliyetlerinden kaynaklanıyor.
Ancak ABD’nin Çin’e getirdiği yasaklar biraz da kendisini ısırıyor. Çünkü Çin menşeili dron parçalarının yasaklanması, küçük dronların yapımını hem daha maliyetli hem de daha zor bir hale getiriyor.
