Ukrayna parlamentosu Moskova Patrikhanesi ile bağlantılı Ortodoks kiliselerinin (UOC) yasaklanmasıyla ilgili yasa tasarısını meclisten geçirdikten sonra geriye Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin imzası kaldı. Bu imza da atıldıktan sonra Ukrayna’da artık yalnızca Fener Rum Patriği’ne bağlı kiliselerin (OCU) faaliyetine izin verilecek. Ukraynalı siyasetçiler bu kararı alırken Moskova’ya bağlı kiliselerin savaşta Rusya tarafını tuttuğunu iddia ederken UOC destekçileri kararın inanç özgürlüğüne aykırı olduğunu savundu. Uzmanlar Zelenski’nin tepkilere rağmen kararı imzalayacağından emin. Zaten dün attığı bir tweette Fener Rum Patriği Bartholomeos’a değinmesi de bunun işareti.
Zelenski sosyal medya hesabından yayınladığı tweette Bartholomeos ile telefonda görüştüğünü duyurdu. Tweette esas dikkat ve tepki çeken Zelenski’nin Bartholemeos’tan “ekümenik patrik” olarak söz etmesiydi. Hıristiyanlığın Ortodoksluk kolu hem Rusya hem de Ukrayna’da en yaygın mezhep. İstanbul’daki Ortodoks Patrik ‘ekümenik’ yani ‘evrensel’ olma iddiasında ama dünyadaki Ortodoksların tamamı üstünde etkili değil. Daha önce Moskova’daki patrikhane çeşitli anlaşmazlıklarla İstanbul’dan kopmuş, kendisini bağımsız ilan etmişti. Benzer sorunlar başka ülkelerdeki Ortodoks kiliseleriyle de yaşanıyor ama İstanbul’daki patrik de kendi etki alanını genişletmeye, dini otoritesini hatırlatmaya çalışıyor.
I had a call with Ecumenical Patriarch Bartholomew I. I expressed my gratitude for His All-Holiness’ prayers for Ukraine and his unwavering support for our nation.
We positively assessed our ongoing cooperation, including the recent productive visit of the Ukrainian delegation… pic.twitter.com/9CXCoWAlrB
— Volodymyr Zelenskyy / Володимир Зеленський (@ZelenskyyUa) August 21, 2024
Barış zirvesinde de kriz çıkmıştı
Bunun son örneğini İsviçre’nin 15-16 Haziran tarihlerinde düzenlediği Ukrayna Barış Zirvesi’nde görmek mümkündü. Bartholomeos zirveye Türkiye Dışişleri heyetinden ayrı olarak katılmış ve ortak sonuç bildirisine imza atmıştı. Türkiye’nin tanımadığı “ekümenik” sıfatıyla atılan imzaya Dışişleri itiraz etmişti. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Öncü Keçeli Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın konuyla ilgili olarak Fener Rum Patriği Bartholomeos‘la görüştüğünü söylemişti.
Türk hükümetinin ekümenik unvanına karşı çıkmasının sebebi bunun patrikhaneye Türkiye sınırları dışında siyasi ve dini bir yetki tanıyacak olması. Fener Rum Patrikhanesi’nin statüsü Lozan Anlaşması’nda belirlenmişti. Anlaşmaya göre patrikhane Türkiye’de dini bir azınlık kurumu olarak kabul edilmişti ama ötesinde bir yetkiye sahip olması Türkiye’nin laikliğine aykırı olacaktı. Patrikhanenin ruhban yetiştirdiği Heybeliada Ruhban Okulu 1971’de dönemin hükümeti tarafından kapatılmıştı. Okulun yeniden açılması talebi de bu krizde sürekli tartışma konusu oldu. Türkiye’nin okulun yeniden açılmasına izin vermemesinin nedeni aynıydı: Bu adımın patrikhanenin uluslararası etkisini artıracağı düşünülüyordu.
Bununla birlikte iki yıl önce ortaya çıkan bir haberde Cumhurbaşkanlığı ofisinden İstanbul Rum Patrikhanesi’ne gönderilen bir davetiyede “Ekümenik” ifadesinin yer aldığı ortaya çıkmıştı. 26 Kasım 2020 tarihli bu davetiye Prof. Dr. Elçin Macar’ın İmroz’dan İstanbul’a Patrik Bartholomeos kitabında yer almıştı. Mektupta “Sayın Ekümenik Patrik I. Bartholomeos, Rum Ortodoksları Patriği” diye hitap ediliyordu. Habere göre davette Bartholomeos’un isim kartlığına “Ekümenik Patrik” ifadesi eklenmişti.
Zelenski kilise yasasını gündeme getirmiş
Zelenski dünkü tweetinin devamında Ukrayna heyetinin “Ekümenik Patrikhane” dediği Fener Rum Patrikhanesi’ne yaptığı ve “verimli” geçen son ziyaretten bahsettiklerini söyledi. Ukraynalı lider “Ayrıca Ukrayna Kiliseler ve Dini Örgütler Konseyi tarafından desteklenen yeni manevi bağımsızlık yasasının önemini vurguladım ve bağımsız bir milletin aynı zamanda manevi olarak da bağımsız olması gerektiğini vurguladım. Devletimizin Ukrayna’da Ortodoksluğu güçlendirme ve kiliseler arası açık diyaloğu teşvik etme konusundaki kararlılığını yineledim” dedi.
Hürriyet’te 20 Ağustos’ta yayınlanan tam sayfa ilanda Moskova yanlısı Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin ‘danışmanı’ olarak niteleyen Kanadalı avukat Robert Amsterdam Fener Rum Patriği Bartholomeos’u uyararak Ukrayna’dan gelen kilise yetkilileriyle görüşmemesini istememişti. Amsterdam Ukrayna’dan gelen heyetin UOC’yi, yani Moskova yanlısı Ortodoks Kilisesi’ni “yok ederken” Fener Rum Patriği’nin desteğini almayı amaçladıklarını iddia etmişti. Kanadalı avukat da yazıya “Ekümenik Patrik” diye başlamış, yazının başında aslında daha önce Bartholomeos’a bir mektup yazdığını, bunun onun devamı olduğunu belirtmişti. Yani bundan önce özel bir mektup yazılmış, ikinci mektubun herkesin göreceği şekilde yayınlanmasına karar verilmişti. Kanadalı avukat bu mektupta gözdağı verircesine Türkiye ile yakın ilişkilerinden şöyle bahsetmişti: “Türkiye devletinin çıkarlarını, Fethullah Gülen’in ihtilal faaliyetlerine karşı savunma konusundaki çalışmalarım nedeniyle Cumhurbaşkanlığı ile derin bağlantılarım bulunmaktadır.”
Ankara’dan henüz ses yok, Türk Ortodoks Kilisesi eleştirdi
Ankara’dan Zelenski’nin yorumuyla ilgili henüz açıklama gelmedi. Ama Fener Rum Patriği’nden farklı kökenlere sahip ve Türk milliyetçisi olan Türk Ortodoks Kilisesi Zelenski’nin açıklamasına tepki gösteren ilk kurum oldu. Türk Ortodoks Kilisesi’nin Basın Sözcüsü Selçuk Erenerol “Hain içeriden olunca kapı kilit tutmaz. Oturduğunuz koltukları bahşeden Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’ün ‘hıyanet yuvası’ olarak adlandırdığı yeri yüce Türk hukukun üstünde tutarsanız ne yurtta ne de cihanda sulh olmaz. Liyakatsizlik değil; kasıttır bu” dedi.
Bir diğer sert tepki de Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ’dan geldi. Özdağ, Zelenski’nin Türkiye’nin içişlerine karıştığını belirterek “Ukrayna’yı ateşe atan bu profesyonel komedyen, Ortodoks dünyasını dizayn ediyor, fıkra bu kadar” dedi. Zelenskiy’i Türkiye’nin egemenliğine açıkça saldırmakla suçlayan Özdağ bu söylemlerin Türkiye-Ukrayna ilişkilerine de zarar verdiğini söyledi.
