Hükümetin 1.1 trilyon liralık ek bütçeyi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden geçirmesinin nedenleri yavaş yavaş ortaya çıkıyor. Haziran ayı merkezi bütçe gelişmeleri durumun vahametini ortaya seriyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre 2022 yılı Haziran bütçe giderleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 130 oranında artarak 487,9 milyar TL’ye çıkarken, bütçe gelirleri ise yüzde 48’lik artışla 268 milyar 225 milyon TL oldu. Bunun sonucunda da bütçe haziran ayını 219,6 milyar TL’lik rekor açıkla kapattı. Geçen yılın aynı ayında merkezi yönetimin bütçesi 31 milyar 59 milyon TL açık vermişti.
Açığın yarısı Haziran’da gerçekleşti
Haziran ayı verileri, yılın ilk ilk altı ayında en kötü bütçe performansının haziran ayına ait olduğunu gösteriyor. İlk altı ayda bütçe giderleri 2 trilyon 363 milyar 577 milyon TL, gelirleri ise 1 trilyon 880 milyar 349 milyon TL olarak gerçekleşti. İlk 6 aylık bütçe açığı ise 483 milyar 228 milyon TL olarak gerçekleşti. Hazirandaki bütçe açığı rakamı ilk 6 aylık açığın yüzde 50,1’lik bölümünün haziran ayında gerçekleştiğini gösteriyor.
Bütçe açığının haziran ayında rekor kırmasında deprem harcamalarının, seçim öncesi savurganlığın ve Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) konusundaki düzenlemenin faturası etkili oldu. Temmuz ayında asgari ücret ve memur maaş zammı nedeniyle ciddi oranda artmaya devam etmesi ancak gelirlerin de ÖTV ve KDV zamlarıyla yükselmesi bekleniyor.
Hazine’nin açıklamasına göre haziran ayında faiz dışı bütçe giderleri 450,5 milyar TL ve faiz dışı açık ise 182,3 milyar TL olarak gerçekleşti. Geçen yılın aynı ayında ise faiz dışı açık yalnızca 8 milyar 290 milyon TL idi.
Faiz düşürmek de işe yaramadı
Hükümetin faizleri düşürerek ekonomiyi canlandırma hamlesi işe yaramadığı gibi haziranda merkez bütçeden geçen yılın aynı ayına göre daha fazla faiz ödenmesine neden oldu. 2022’nin haziran ayında 12 milyar 768 milyon TL olan faiz gideri bu yılın aynı ayında yüzde 192’lik artışla tam 37 milyar 375 milyon TL’ye ulaştı.
Ekonomist Doç. Dr., Orhan Karaca aylara göre yıllık bütçe açığının haziran ayında 719 milyar TL’yi bulduğunu belirtiyor. Doç. Dr. Karaca sosyal medya paylaşımında şu görüşü paylaştı:
İrrasyonel ekonomi politikaların bütçeyi getirdiği yer: Aylara göre yıllık bütçe açığı haziran ayında 719 milyar TL’yi bulmuş.👇Bu kadar vergi zammının nedeni işte bu… Bakalım daha neler olacak? pic.twitter.com/0p8m9wYQA7
— Orhan Karaca (@Dr_OrhanKaraca) July 17, 2023
Cari transferler de patladı
Ekonomist İris Cibre haziran ayında cari transferlerin hızla artmaya devam ederek 2022 yılının tümünü yakaladığını söyledi. Cibre sosyal medya mesajında şu görüşleri paylaştı:
Cari Transferler hızla artmaya devam ediyor
Ocak-Haziran döneminde 2022 tüm yıl harcamalarını yakalamış bile ve Harcamalara oranı 44%Cari Transfer Nedir?
Görev Zararları
Hazine Yardımları
Sivil Toplum Kuruluşlarına Yardım
Tarım Destek
Sosyal Transferler
Yurt Dışına yapılan… pic.twitter.com/HVf1D1BrCw— İris Cibre 🐦 (@iriscibre) July 17, 2023
Haziranda bütçe giderlerinin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı ise 2022 yılında yüzde 7,5 iken 2023 yılında yüzde 10,9 oldu. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı ise 2022 yılında yüzde 8 iken 2023 yılında yüzde 11,5’e yükseldi. Bütçe tahminine göre bütçe gelirlerinin Haziran ayı gerçekleşme oranı 2022 yılında yüzde 7,1 iken bir tık düşüşle 2023 yılında yüzde 7 oldu.
2023 yılı Haziran ayı vergi gelirleri tahsilatı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 51,4 oranında artarak 231 milyar 158 milyon TL oldu. Vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise 2022 yılında yüzde 7 iken 2023 yılında yüzde 7,2 olarak gerçekleşti.
Kur Korumalı Mevduatın haziran yükü 20.5 milyar TL
Döviz kurunda seçim sonrası yaşanan artış nedeniyle Kur Korumalı Mevduat’ın (KKM) Hazine’ye maliyeti de artış gösterdi. KKM sahiplerine verilen kur farkı ödemesi TL’nin dolar karşısında yüzde 20 değer kaybettiği haziranda 20 milyar 560 milyon TL oldu. KKM’nin ilk altı ayda bütçeye toplam maliyeti ise 25 milyar TL oldu.
Temmuz başında alınan kararla birlikte bütçe açığını olduğundan küçük göstermek için KKM’lerde TL cinsi işlemler için Hazine’nin uyguladığı desteğin Merkez Bankası’na devredilmesi kararlaştırılmıştı. Öte yandan haziranda bayram nedeniyle emeklilere yapılan ödeme 26,61 milyar TL oldu.