Hükümet iç piyasada hızla yükselen fiyatları dizginlemek amacıyla kısa bir süre önce Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) primi kesintisi getirdiği zeytinyağı ihracatını bu kez tümden yasakladı. Adının açıklanmasını istemeyen bir zeytinyağı ihracatçısına göre Ticaret Bakanlığı ihracatçı birliklerine sözlü olarak 1 Ağustos’tan 31 Ekim 2023’e kadar dökme ve varilli zeytinyağı ihracatının yasaklandığını bildirdi. Karar ile ilgili resmi yazının daha sonra gönderileceği belirtildi. İhracatçıların dökme ve varilli yağ ihracat beyannamelerinin kabul edilmediği öğrenildi. kabul edilmiyor.
Zeytinyağı ihracatının yasaklanmasına ilişkin kararın Tareks belgeleri alınmış, araçları yüklenmiş olan ihracatı da kapsamasının yabancı alıcılarla sorun çıkmasına neden olabileceği ifade ediliyor. Avrupa pazarlarındaki alıcıların yağın teslimine güvenerek teslim almadıkları malı satmış olabileceklerini ifade eden ihracatçılar “Bu tür kararlar Avrupa pazarlarında Türkiye’yi güvenilmez bir iş ortağı olarak gösterecektir” dediler. İç piyasadaki fiyatları dizginlemek için alınan bu kararın orta ve uzun vadede fiyatların daha da artmasıyla sonuçlanabileceği ve Türkiye’nin bu yıl 140 bin tona ulaşan ihracatında pazar kaybına neden olabileceği öne sürülüyor.
‘İlave tedbirleri yürürlüğe koyduk’
Ticaret Bakanlığı, dökme ve varilli zeytinyağı ihracatına getirdiği yasakla ilgili günün ilerleyen saatlerinde basın açıklaması yaptı. Açıklamada iç ve dış piyasalarla ilgili değerlendirme yapıldıktan sonra: “Dünyada azalan zeytinyağı rekoltesinin sebep olduğu artan dış talep ve dünya fiyatları sebebiyle önemli ölçüde yükselen dökme ve varilli zeytinyağı ihracatının yurt içi tüketici fiyatlarına olumsuz etkisinin devam ettiği kaydedilmiştir. Bakanlığımızca bu şartlar altında yeniden değerlendirme yapılarak, önümüzdeki zeytinyağı hasat döneminin başlangıcına (1 Kasım 2023) kadar, dökme veya varilli zeytinyağı ihracatına yönelik ilave tedbirler yürürlüğe konulmuştur.” denildi.
İhracat da, fiyatlar da arttı
Dökme ve varilli zeytinyağı ihracatındaki hızlı yükselişin, yurt içi fiyatlara da yansıdığı, zeytinyağı perakende fiyatlarında iç piyasada görülen artışın son bir yıllık dönemde genel fiyat artışının oldukça üzerinde seyrettiği belirtilen Ticaret Bakanlığı açıklamasında şu görüşlere yer verildi:
“ Dünya zeytinyağı üretimindeki azalmaya paralel olarak dünya zeytinyağı fiyatları da artış göstermekte olup, Haziran 2023 itibariyle üretici/borsa fiyatları bir önceki yılın aynı dönemine göre Türkiye’de yüzde 102, İspanya’da yüzde 84, İtalya’da yüzde 58 ve Yunanistan’da yüzde 72 oranında artmıştır. Avrupa Birliği’nin yüksek gümrük vergilerinden dolayı, ülkemizin Avrupa Birliği üyesi ülkelere olan katma değerli ve nihai tüketiciye yönelik ambalajlı zeytinyağı ihracatı çok düşük miktarda yapılabilmektedir. Ancak özellikle İtalya ve İspanya, ülkemizden ithal ettikleri dökme ve varilli zeytinyağını işleyerek yeniden üçüncü ülkelere pazarlamaktadır. İçinde bulunulan 2022/23 sezonu Kasım-Temmuz döneminde, dökme ve varilli ihracatımızın bir önceki sezonun aynı dönemine göre İspanya’ya 21 kat, İtalya’ya ise 44 kat artış gösterdiği görülmektedir.”
İhracata 3 yılda 3 kez yasak getirildi
Zeytinyağı ihracatına son 3 yılda 3 kez yasak ve bir kez de fon getirildi. Bundan 22 yıl önce o zamanki adıyla Dış Ticaret Müsteşarlığı 25 Aralık 2001 tarihinde aldığı kararla dökme zeytinyağı ihracatını 31 Ekim 2002 tarihine kadar yasaklamıştı. 2021 yılında bir kez daha dökme zeytinyağı İhracatına yasak getirildi.
Son olarak Tarım ve Orman Bakanlığı’nın talebi üzerine gıda arz güvenliğini sağlama gerekçesiyle 2022 Mart ayında dökme zeytinyağı ihracatına yasak getirildi. Bu yasak 7 Temmuz 2022 tarihinde kaldırıldı. Dün getirilen yasakla, dökme ve varilli zeytinyağı ihracatına son 3 yılda 3. kez yasak getirilmiş oldu.
Fon kesintisi getirilmişti
Hükümet zeytinyağı ihracatına kısıtlamalar getireceğinin ilk işaretini temmuz ayında dökme ve varil zeytinyağını, ihracatında Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) primi kesintisi yapılacak mallar listesine yeniden ekleyip ihracata fon kesintisi getirerek vermişti. Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararıyla zeytinyağından ihracatta kilogram başına 20 euro cent DFİF kesintisi yapılmaya başlanmıştı. Zeytinyağında fon kesintisi 1997’de Necmettin Erbakan’ın başbakanlığı döneminde kaldırılmıştı.
Ticaret Bakanlığı ziyareti işe yaramıştı
Edinilen bilgiye göre ağırlıklı olarak iç piyasaya satış yapan şirketlerin temsilcileri fon kesintisi kararından önceki hafta zeytinyağı konusundaki sıkıntıları görüşmek üzere Ticaret Bakanlığı’nı ziyaret etmişlerdi. Ziyarette ‘aşırı ihracat’ nedeniyle iç piyasada fiyatların şiştiği ve bu nedenle de ihracatın makul düzeyde yapılması için düzenleme gerektiği dile getirilmişti. Şirketlerin yakınması kaynak arayışında olan hükümetin de iç piyasada fiyatları düşürme gerekçesiyle bir hafta içinde 26 yıl önce terk edilmiş uygulamaya geri dönmesine neden olmuştu.