Türkiye Washington’un Ankara’yı ticareti durdurmaması halinde “sonuçları” olacağı konusunda uyarmasının ardından, askeri kullanım amaçlı ABD mallarının Rusya’ya ihracatını gizlice yasakladı.Financial Times’ın haberinde göre konuyla ilgili doğrudan bilgi sahibi üç kişiye göre Ankara son haftalarda gümrük sistemlerini, Washington ve Batılı müttefiklerinin Moskova’nın Ukrayna’daki savaş çabaları için hayati önemde gördüğü dört düzineden fazla ABD menşeli mal kategorisinin ihracatını engelleyecek şekilde ayarladı.
Bu kişilerden biri Türkiye’nin elektronik gümrük sisteminin, ihracatçıların Rusya’ya “askeri kullanım amaçlı” olarak adlandırılan sevkiyatları yapmalarına artık izin vermediğini söyledi. Konu hakkında bilgi sahibi kişiye göre, AB menşeli benzer mallarda da benzer uygulama decam ediyor.
Siyasi hassasiyetler nedeniyle kamuoyundan gizlenmiş
Batılı müttefiklerin silahlarda kullanıldığını iddia ettiği mikroçipler ve uzaktan kumanda sistemleri gibi sivil alanı da etkileyen mallara yönelik ticaret kısıtlamaları “siyasi hassasiyetler” nedeniyle kamuoyundan gizlendi. Türkiye Ticaret Bakanlığı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in sözcüsü Dmitry Peskov Financial Times’ın yorum taleplerine yanıt vermedi. Ancak Rusya’ya askeri bağlantılı ihracata getirilen sessiz yasaklar, Türkiye’nin savaşın başlarında benimsediği Batı yaptırımlarına karşı can simidi rolünden geri adım atmaya başladığının son işareti olarak örülüyor. ABD’nin Kremlin ile çalışan bankalara yaptırım uygulanmasına ilişkin düzenlemesinin ardından Türk bankaları Rusya ile ilişkilerini ciddi şekilde azaltmıştı.
Türkiye’nin ticaret kısıtlamaları, Putin’in Ukrayna’yı işgalinin üzerinden iki yıldan fazla bir süre geçtikten sonra, ABD’nin Rusya’nın Moskova’nın askeri sistemlerinde kullanılan Batı teknolojisine erişimini engellemeye çalıştığı bir dönemde geldi.
Yüksek öncelikli ürünler listesinde 50 mal bulunuyor
Yasaklanan mallar ABD, İngiltere, AB ve Japonya’nın Rusya’nın silah endüstrisi için ithalatında hayati öneme sahip olarak belirlediği 50 “yüksek öncelikli” batı yapımı ürün listesinde yer alıyor. Bu ürünler arasında Ukrayna’da düşürülen füze ve insansız hava araçlarında yaygın şekilde kullanılan işlemciler ve hafıza kartları gibi gelişmiş elektronik cihazların yanı sıra silah üretiminde kullanılan makine aletleri ve diğer ekipmanlar da yer alıyor. Washington uzun zamandır Türkiye’nin Rusya’nın askeri bağlantılı mallara erişiminde aracı olarak kullanıldığına dair endişeler taşıyor ve bu şüphe iki müttefik arasındaki ilişkileri zedeliyordu.
Biden yönetimi, Erdoğan hükümetine harekete geçmesi için baskı yapmak amacıyla üst düzey yetkilileri Türkiye’ye gönderirken, Türk şirketlere de Rusya ile ticaret yaptıkları için yaptırım uyguluyordu.
Savaşın başlangıcında ihracat 3 milyon dolardı
Türkiye’nin resmi verilerine göre Rusya’ya bu malların savaşın başlarında yani 2021’in Mart’ında aylık 3 milyon dolar olan ihracatı işgalin hızla yaygınlaştığı Aralık 2022’de yaklaşık 38 milyon dolarla rekora ulaşmıştı. Türkiye bu yılın ağustos ayında ise Rusya’ya söz konusu mallardan 4,1 milyon dolarlık ihracat yapmıştı.
Ancak batılı uzmanlar söz konusu malların Rusya’ya ihracatında son dönemde görülen düşüşün yeni ticaret yolunun devreye girmesinden kaynaklandığını düşünüyorlar. Buna göre söz konusu mallar önce Türkiye’den Kazakistan ve Azerbaycan gibi aracı ülkelere gönderiliyor oradan da son durak olan Rusya’ya ulaşıyor.
Amerika’nın hassas teknolojisinin düşman tarafların eline geçmesini engelleme çabalarına öncülük eden ABD Ticaret Bakan Yardımcısı Matthew Axelrod, ağustos ayında Ankara ve İstanbul’da Türk devlet yetkilileri ve yöneticileriyle bir araya gelmişti. Axelrod, o dönemde Türkiye’nin Rusya’ya askeri amaçlı kullanımı olan malların ihracatını durdurmak için adım atmaması halinde “sonuçlarla” karşı karşıya kalacağı uyarısında bulunmuştu.
Rusya’nın en büyük tedarikçisi Çin
ABD’nin çıkarlarına zarar veren ihracatı engelleme konusunda geniş yetkileri bulunan Sanayi ve Güvenlik Bürosu’nda üst düzey yetkili olan Axelrod, Financial Times’a verdiği demeçte “Türk hükümetinin endişelerimizi duyduğuna ve anladığına inanıyoruz. İleride daha fazla işbirliği göreceğimiz konusunda iyimseriz” dedi. Rusya’nın askeri kullanımlı mallar konusundaki en önemli tedarikçisi olarak Temmuz 2024’te 377 milyon dolarlık sevkiyat yapan Çin öne çıkıyor.
Hindistan’ın Rusya’ya ihracatı ise tamamı Çin’de üretilen Apple bilgisayarları ve yapay zeka odaklı veri merkezlerinde kullanılmak üzere tasarlanan üst düzey sunucular da dahil olmak üzere bilgisayar ve bilgi işlem bileşenleri akışındaki hızlı artış nedeniyle aylık 100 milyon dolara ulaştı.
