Dünyanın 222.2 milyar dolarlık satışlarıyla sekizinci büyük enerji şirketi olan İngiliz British Petroleum’un (BP) CEO’su Bernard Looney’in geçen haftaki ani istifası büyük yankı uyandırmış bulunuyor. İstifaya dair ajans ve gazete haberlerinde “çalışma arkadaşlarıyla kişisel ilişkileri konusundaki iddialar sonrasında istifa ettiği” bilgisi paylaşılmış olmasına karşılık bu ilişkilere dair bir detay yer almamıştı.
Ancak CEO’luk görevine 2020 Şubat ayında getirilen İrlanda asıllı Looney görevi sırasında hep eleştirilerin hedefi oldu. 2022 yılı Mayıs sonunda yoksul bir Batı Afrika ülkesi olan Moritanya’da düzenlenen COP27 konferansına şirketinin büyük yatırım yaptığı Moritanya’nın delegesi olarak katılan beş BP çalışanından biri olan Looney aktivistler tarafından eleştiri bombardımanına tutuldu. BP her ne kadar çalışanlarının imza seremonisi için toplantıda bulunduklarını açıklasa da fosil yakıt üreticisi şirketlerin yöneticilerinin boy göstermesinden memnun olmayan aktivistleri inandırmak mümkün olmadı.
Yıllık kazancı 10 milyon milyon Sterlin idi
2023 Mart ayında Looney’in 2022 yılında 10 milyon sterlinle bir önceki yıla göre yüzde 100’den daha fazla kazandığı açıklandı. Bunun 1.4 milyon Sterlini maaş, 2.4 milyon Sterlini prim olarak verilmişti. Looney geçen yıl bunların üstüne bir de yaklaşık 6 milyon Sterlinlik BP hissesiyle ödüllendirilmişti.
Greenpeace ve Global Witness, İngiltere’de birçok ailenin enerji faturalarını ödeyemediği bir dönemde böylesi yüksek bir ödemenin doğru olup olmadığını tartışmaya açtılar. Global Witness pornografi sitesi OnlyFans’ın reklamı için kullanılan bill boardları kiraladı. Daha önce duvarlarda iç çamaşırlı OnlyFans modellerinin yer aldığı billboardlar bir anda Looney’in çıplak afişleriyle doldu. Bu arada kamyonların yan taraflarına asılan OnlyFans bill boardları da Londra’yı sokak sokak gezdi.
Looney geçen yıl 10 milyon Sterlin kazanmıştı.
Geçen yıl da soruşturulmuştu
Looney hakkında geçen yıl da çalışma arkadaşlarıyla ilişkileri sebebiyle soruşturma başlatılmış, ancak bir süre sonra ortada “şirketin davranış kurallarını ihlal eden bir durum olmadığına” karar verilmişti.
BP’nin istifaya dair açıklamasında “Şirketin güçlü değerleri var ve yönetim kurulu, şirketteki herkesin bu değerlere uygun davranmasını bekliyor. Özellikle tüm liderlerden rol model olarak hareket etmeleri ve başkalarının güvenini kazanacak şekilde sağduyulu davranmaları bekleniyor” denilmişti.
İngiliz Financial Times gazetesinde hafta sonunda konuya ilişkin “Seks, yalanlar ve CEO davranışı hakkında büyülü düşünceler” başlığıyla bir analiz yayımlandı. Gazetenin ABD finans editörü, Genel Yayın Yönetmen Yardımcısı ve köşe yazarı olan kadın gazeteci Brooke Masters imzalı analizde, tacize karşı gelişen #MeToo hareketinin son yıllarda CEO değişimlerinde etkili olduğu, tepe yöneticilerin cinsellikle ilgili olsun ya da olmasın kişisel ilişkilerinin de şirket yönetim kurulları tarafından daha çok mercek altına alındığı belirtildi. Masters analizinde görüşlerini şöyle dile getirdi:
“Şunu baştan açıklığa kavuşturalım. Bernard Looney hakkında hiçbir kişisel sır bilmiyorum ve ideal bir dünyada hiçbirimiz de bilmek istemeyiz. BP CEO’su, iş arkadaşlarıyla olan geçmiş ilişkilerini tam olarak açıklamadığını itiraf ettikten sonra istifa etti. İstifası, petrol şirketinin son iki yıl içinde Looney hakkında ikinci isimsiz şikayeti almasından sonra geldi. Looney’in ayrılışı, büyük küresel şirketlerin tepe cirolarının ardı ardına ikinci kez yüzde 10’un hayli üzerinde arttığı bir döneme denk geldi. Birleşik Krallık’ta FTSE 100 endeksindeki şirketlerden 18’i bu yıl yeni bir CEO göreve getirdi. Bu şimdiden 2000 yılından bu yana en yüksek ikinci görevlendirme dalgası ve yılın bitimine daha üç ay var.
‘Rızaya dayalı ilişkiler de liderleri silip süpürdü’
Değişimin büyük kısmı planlanmış olsa da, 2010’ların sonlarında işyerinde tacize karşı #MeToo protestoları başladığından beri kişisel davranışlar işten atılmalarda (zorunlu ayrılmalarda) daha büyük rol oynadı. Bu hareketin tetiklediği ilk işten atma dalgası Harvey Weinstein, Roger Ailes ve diğerlerine yönelik seri tecavüz ya da taciz iddialarından kaynaklanmış olsa da Intel’in Brian Krzanich’i gibi rızaya dayalı olduğu iddia edilen ilişkilere giren liderleri de de silip süpürdü.
Şirketlerin işyerindeki davranış biçimlerine nasıl yaklaştıklarını yeniden düşünmelerinin başka nedenleri de bulunuyor. Pandeminin de bunda payı var ve giderek artan sayıda genç çalışan artık kişisel ve mesleki inançların daha fazla uyumlu hale getirilmesini savunuyor.
Birçok işveren artık cinsel ilişkilerden sataşma ve zorbalığa kadar her konuda iş yeri dışındaki olaylarda bile çok daha katı kurallara sahip bulunuyor. Bu değişim, cinsel olsun ya da olmasın, kötü yönetilen işyeri ilişkilerinin insanları susturan ve üretkenliği azaltan bir kayırma kültürü yaratabileceği gerçeğini kabul ediyor.
Bu durum en tepeye kadar uzanıyor. Conference Board’a göre, geçen yıl ABD’nin en büyük 3.000 şirketi arasında zorunlu CEO ayrılmalarının yarısı kişisel suiistimallerden kaynaklandı. Bu oran 2017 yılında yüzde 14’tü.
‘İşvereniniz kişisel hayatına ne kadar girebilmeli?’
Bu değişim bazı endişelere neden oldu. New York Üniversitesi iş etiği profesörü Alison Taylor, “İşvereniniz kişisel hayatınıza ne kadar girebilmeli ve kontrol edebilmeli?” diye soruyor. “Hepimiz yıllarca [kötü davranışları] tolere ettik ama bu düzeltme pek çok soruyu da beraberinde getiriyor.”
Farklı sektörlerden iki üst düzey yönetici bana Looney’in görevden alınmasının bir gün pişman olacağımız yeni bir Anglo-Amerikan püritenlik dalgasından kaynaklandığını düşündüklerini söyledi. Onlara göre BP’yi enerji dönüşümüne liderlik edecek şekilde konumlandıran yetenekli bir CEO aktif bir kişisel yaşamı nedeniyle devrilmemeliydi.
Ancak bu görüş bir noktayı gözden kaçırıyor. Looney işini seks yüzünden değil yalanları yüzünden kaybetti. İşten ayrılmasına neden olan soruşturma, şirketin kendisiyle iş yerindeki kişisel ilişkileri hakkında en az üçüncü kez konuştuğu anlamına geliyordu. Yatırımcılar FT’ye, konunun atandığı 2019’da gündeme geldiğini söylediler.
İlk soruşturma geçen yıl gelen bir şikâyet üzerine açılmıştı. Yönetim kurulu, tüm iş yaşamını BP’de geçiren ve bu sürenin neredeyse tamamında bekar olan CEO’nun şirket politikasını ihlal etmediği sonucuna vardı. Ayrıntıları bilmeden bunun doğru bir karar olup olmadığına karar vermek zor. Ancak BP yönetim kurulu akıllıca bir şey yaptı: Looney’den başka bir ilişkisi ya da açıklaması gereken başka bir konu olmadığına dair yazılı resmi güvence istedi.
Ayrıntılı bir başka şikayet geldiğinde de Looney’in işi bitti. Yönetim Kurulu konunun güvenle ilgili olduğunu ve bir dahaki sefer olmayacağını zaten açıkça belirtmişti. Şirket, Looney’in ayrılışını duyurduğu açıklamasında “Önceki açıklamalarında tam olarak şeffaf olmadığını kabul ediyor” dedi.
Looney’in işi ne zaman bitti?
Bir insanın bu denli çabuk sorgulanabilecekken neden her şeyi açıklandığına dair bir beyanı imzaladığını anlamak zor. Ancak Looney sınırlı açıklama yolunu deneyen ilk CEO değil. McDonald’s’ın CEO’su Steve Easterbrook, 2019 yılında “yakın zamanda rızaya dayalı bir ilişki” yaşadığını kabul edip gizlilik talebinde bulunduktan sonra 40 milyon dolara varan bir tazminat paketiyle çekip gitmişti.
Bir yıl sonra, Fast-food zinciri, bir yıl sonra üç cinsel ilişki daha yaşadığını, yönetim kuruluna yalan söylediğini, iş telefonundan müstehcen görüntüleri sildiğini ve işin içindeki kişilerden birine hisse bağışı için onay verdiğini onayladığını iddia edere eski CEO’suna dava açtı. Easterbrook 105 milyon dolardan fazla nakit ve hisse senedini iade etmeyi kabul etti ve yatırımcılara yalan söylediği için de idari para cezası ödedi.
‘İşe almadan karakter hakkında konuşmak iyidir’
Belki de CEO’luk görevinin doğası, bazı kişileri hem neleri yapmaya hakları olduğu hem de nelerden paçayı sıyıracakları konusunda sihirli düşüncelere açık hale getiriyor. Derinden güdülenmiş ve etrafı kendi kararlarına saygı duyanlarla çevrili bu kişiler, sıradan kuralların kendileri için geçerli olmadığına inanmaya başlayabilir.
Şirketlere etik konularda danışmanlık hizmeti veren Roger Steare, “İyi karar alma sosyal bir faaliyettir, ancak sistem CEO’ları tanrılaştırır ve muhalefeti bastırmak için tasarlanmıştır” diyor. Steare, yönetim kurullarının terfi ettirdikleri kişilerin ahlaki karakterlerine bakmak ve potansiyel CEO’ların kişisel baskıya nasıl tepki verdiklerini test etmek için daha fazla zaman harcamaları gerektiğini savunuyor.
Rakamlara ve stratejiye odaklanmaya daha alışkın olan yönetim kurulları ve yöneticiler böyle bir değişimi rahatsız edici bulabilir. Ancak işe almadan önce karakter hakkında konuşmak, sonrasında seks hakkında konuşmaktan daha iyidir.
