Batı ülkeleriyle Çin arasındaki teknoloji savaşında yeni aşamaya geçildi. Amerikan The Wall Street Journal gazetesinin haberine göre Çinli şirketler batılı teknoloji yeteneklerine maaşlarının üç katına varan iş teklifleri yapıyor. İş teklifleri o kadar fazla ki bazı Batılı istihbarat servisleri konuyu soruşturmaya başladı.
Aslında her şey Amerika’da Joe Biden yönetiminin Çin’e yüksek teknoloji transferini kısıtlamasıyla başladı. Çin’e satılması yasaklanan şeylerin başında gelişmiş mikroçip tasarımı yapmak için kullanılan bir yazılım ve bu yazılımla birlikte çalışan bir özel makina geliyordu.
Söz konusu yazılımı dünyada biri Amerikalı, diğeri Hollandalı iki firma üretiyor. Bu yazılımla birlikte çalışan ve çip basmakta kullanılan gelişmiş litograf makinesini de aynı şekilde biri Amerikan diğeri Hollanma menşeli iki firma üretiyor.
Hollandalı ASML Holding’in uzun yıllarda geliştirdiği bu litograf makinesi son derece hassas ve önemli. Bu makine insan saç telinin 10 binde biri kalınlığında yüzeylere baskı yapabiliyor. Makinenin en gelişmiş versiyonunun fiyatı da dudak uçuklatıcı: Tam 380 milyon dolar.
Çin’i geride bırakabilir
Çin’in bu gelişmiş yazılımlara ve araçlara erişememesi bu ülkenin ileri seviyede mikroçip üretmesinin önünde en büyük engel. Çin kendi bilimsel ve mühendislik kapasitesiyle en sonunda bu yazılımı da makineyi de yapma yeteneğine sahip. ama bunun için Batılı şirketler gibi uzun yıllar boyunca çalışmak ve tecrübe ve bilgi biriktirmek zorunda. Oysa başta Huawei olmak üzere bazı Çinli şirketlerin dünya çapında rekabet avantajlarını koruyabilmek için bu kadar zamanı yok. Onlar mümkünse yarın bu en gelişmiş çipleri tasarlayabilmek ve üretebilmek istiyor.
Örneğin Hollandalı ASML’nin gelişmiş litograf baskı makinesinin içinde Almanya’daki ünlü optik araç gereç şirketi Zeiss tarafından üretilen son derece hassas ve devasa boyutta bir ayna var. Bu aynayı yapan mühendis ve diğer çalışanlar geçtiğimiz aylarda Huawei tarafından tutulduğunu gizlemeyen yetenek avcısı şirketler tarafından iş görüşmelerine davet edildi ve onlara bugünkü maaşlarının üç katını aşan yeni maaşlarla iş teklif edildi.
Bu yoğun iş teklifleri o kadar dikkat çekiciydi ki Almanya’nın istihbarat servisleri konuyu araştırmaya başladı.
Batıdan ve Tayvan ile Güney Kore’den teknoloji mühendisleri transfer eden Çinli şirketlerin başını Huawei çekiyor.
Tayvan’da transfer yasağı var
Başta Huawei olmak üzere Çinli şirketler sadece Avrupa’dan eleman ve teknoloji üretme bilgisi transfer etmeye çalışmıyor; onlar için daha yakında hedefler de var. Bunların başında Tayvan geliyor. Çinli şirketler bazen kendilerini gizleyerek bazen de gizlemeyerek ABD’deki Silikon Vadisinde de eleman transferi için uğraşıyor, bazı elemanları almayı da başarıyor.
Avrupa ve Amerika’da çalışanların iş değiştirmesine aslında yasal bir engel yok. Ama her yer Avrupa ve Amerika gibi değil.
Örneğin Tayvan’ın zaten Çin’den gelen iş tekliflerini engellemek için çok ciddi ve büyük önlemleri var ama buna rağmen son aylarda en az 8 Çinli firma Tayvan’daki teknoloji çalışanlarına iş teklif etmiş.
Benzer şekilde Güney Kore’nin de teknoloji transferine yol açacak şekilde eleman transferini yasaklayan yasaları var. Kore’de örneğin eski bir Samsung Elektronik yöneticisinin bu şirkete ait bir mikro çip fabrikasının planlarını yasa dışı yollarla ele geçirip Çin’de aynı fabrikayı kurmak üzere çalışmaya başlaması dava konusu oldu, bu yönetici yargılanıyor.
ASML’nin ürettiği bu makine bir litograf baskı makinesi. Fiyatı dudak uçuklatıcı: Tam 380 milyon dolar.
ASML’nin litograf baskı makinesi
Aslında Batılı ülkelere göre Çin’in hedef aldığı en önemli şirket Hollanda merkezli ASML. Teknoloji sektörleri dışında kimsenin adını bilmediği bu şirket gerçekten de kendi alanında dünyanın en önemli şirketi. ASML’nin EUV diye bilinen litograf baskı makineleri dünyanın en gelişmiş çiplerini üretmek isteyenler için en önemli araç. Bu aracın Çin’e satışının yasaklanması Çin’in mikroçip alanında gelişimini durdurmuş durumda.
Huawei bu yasağın geldiği 2021 yılından bu yana ASML’den ondan fazla kritik elemanı transfer etmiş durumda. Ayrıca yine bundan 10 yıl kadar önce ASML’den ayrılmış ama şirketin yazılımı hakkında bilgi sahibi bir grup çalışan Çin’e gidip ASML’ye rakip olacak bir şirketi kurmuş durumda.
Çin özellikle yapay zeka alanında geri kalmak istemiyor ve bunun için de gerçekten yüksek kapasiteli mikro işlemcilere ihtiyacı var. Ama bu işlemcilerin en iyisini bir Amerikan şirketi olan Nvidia üretiyor ve bu şirketin üretimi de esasen dünyadan yükselen yapay zeka işlemcisi talebine yetişemiyor.
Çip olmazsa Çin yapay zekası gelişemez
Çin’in benzer seviyede yapay zeka geliştirebilmesi için bu işlemcilere ihtiyacı var ve ABD’nin uyguladığı yasak Çin’i kendi mikro işlemcilerini geliştirmeye zorluyor. Bu da mevcut kısıtlamalar altında kolay değil.
O yüzden Çinli şirketler bir kestirmeye başvurup Batıda bu teknolojileri geliştiren mühendisleri ve diğer teknoloji yeteneklerini işe almaya çalışıyor.
Bir çarpıcı örnek Amerika’dan. California merkezli mikro işlemci şirketi FemtoMetrix’in yöneticisinin Amerikan Kongresinde verdiği bir ifade alarm zillerini çaldırdı. Şirket yöneticisi, şirketlerinin bir dizi endüstriyel sırrının çalındığını ve bir grup çalışanın işten ayrılıp Çin’de kendilerine bir şirket kurduğunu açıkladı.
Tayvan Çin’in burnunun dibinde bir ada ülkesi ve bu ülke dünyanın en büyük çip fabrikasına ev sahipliği yapıyor. TSMC adlı bu şirket, dünyanın dört bir yanında onlarca farklı marka için çip üretiyor. Çiplerin tasarımı bu şirkete ait değil ama bu çapta üretim bilgisi de son derece önemli.
Bazen tek kişi bile belirleyici
TSMC, özellikle 2015’ten beri maruz kaldıkları endüstriyel casusluk ve hırsızlıkların arttığını söylüyor, eleman transferlerinde de Çinli şirketlerin çok yüksek ücretler önerdiğini anlatıyor.
Bazen tek bir eleman bile son derece kritik olabiliyor.
Aslında Tayvanlı TSMC’nin Çin’de de çok büyük bir üretim tesisi var. Ama Çin de kendi şirketlerini ve fabrikalarını kurmaya devam ediyor. Birkaç yıl önce TSMC’nin ve Samsung’un önde gelen mühendislerinden biri olan Liang Mong Song, Çin’in en büyük çip üreticisi olan Semiconductor Manufacturing International’a geçti. Huawei’nin geçen yıl ilan ettiği ileri düzey akıllı telefon mikroişlemci tasarımında ve seri üretiminde onun büyük rol oynadığı bütün endüstri tarafından genel kabul görmüş bir gerçek.