Çin’de bir türlü toparlanamayan emlak piyasası ve ekonomik belirsizlikler insanları servetlerini yurtdışında park edecek daha güvenli yerler bulmaya iterken, Çinliler yetkililerin burnunun dibinde milyarlarca doları yasadışı yollarla ülke dışına çıkarıyor. Aslında servetlerin Çin dışına çıkarılması o kadar da kolay değil: Ülkede bireysel döviz alımlarını yılda 50 bin dolarla sınırlayan sıkı sermaye kontrolleri uygulanıyor. Yasayı ihlal edenler büyük para cezalarına, hatta hapis cezalarına çarptırılabiliyor.
Buna rağmen ekonomistlere ve Wall Street Journal’ın veri analizine göre, son birkaç yıldaki para çıkışı, daha önceki bir emlak krizinin o zamanlar dolar bazında Çin’den en büyük sermaye kaçışını tetiklediği 2015 ve 2016’da meydana gelen çıkışları gölgede bırakıyor gibi görünüyor. Wall Street Journal’ın yaptığı hesaplama, haziran sonuna kadar olan dört çeyrekte Çin’den 254 milyar dolar kadar para çıkmış olabileceğini gösteriyor. Bu, neredeyse on yıl öncesine kıyasla çok daha büyük bir meblağ.
Çıkan paranın bir kısmı muhtemelen daha yüksek mevduat oranlarından ve yurtdışındaki yatırım fırsatlarından yararlanmak için Çin’e geri getirilmek yerine yurtdışında saklanan ihracat gelirlerini içeriyor.
Yine de bu eğilim Çinli politika yapıcılar için endişe verici. Yetkililerin para birimini sıkı bir şekilde yönetmeye odaklandığı bir dönemde para birimi üzerinde baskı artırıyor ancak ekonomiyi teşviklerle sarsmaya yönelik son girişimler yuan ve Çin borsalarını canlandırıyor, bu da insanları şimdilik Çin’de daha fazla para tutmaya ikna edebilir. Bu durum aynı zamanda parasını dışarı çıkarabilecek kaynak ve imkana sahip olanlar arasında Çin’in ekonomik gidişatına duyulan güvenin azaldığının da altını çiziyor.
Riskli yöntemler kullanıyorlar
İnsanlar hükümetin kısıtlamalarını aşmak için değerli eşyalarını denizaşırı ülkelere göndermek ya da ithalat için fazla ödeme yapmak gibi çeşitli denenmiş ama riskli yöntemler kullanıyor. Diğerleri ise kripto para yüklü bilgisayar sabit disklerini nakit paraya dönüştürmek üzere başka yargı bölgelerine taşımak gibi daha yeni yöntemleri tercih ediyorlar.
Göçün ardında Covid-19 salgını, hükümetin özel sektör üzerindeki baskıları ve Çin’in hareketli günlerinin geride kaldığına dair yaygın korkular yatıyor.
Uluslararası Para Fonu’na (IMF) göre ekonomik büyümenin on yılın sonunda yüzde 5’ten yüzde 3’e düşmesi bekleniyor. Barclays’e göre, Çin’in destansı emlak erimesi 2021’den bu yana tahmini 18 trilyon dolarlık hane halkı servetini yakmış durumda.
Pekin’in yeni mali harcama vaatlerini içeren son teşvik önlemlerinin bu yıl büyümeyi bir miktar artırması muhtemel olsa da, bunların kalıcı bir ekonomik dönüşü tetikleyip tetiklemeyeceğini söylemek için henüz çok erken. Daha uzun vadede, ülke yaşlanan ve küçülen işgücünün yarattığı korkutucu bir meydan okumayla karşı karşıya ve ticaretten güvenlik ve teknolojiye kadar çeşitli konularda ABD liderliğindeki Batı ile çatışmaya girmiş durumda.
Hükümet yetkilileri kuralları ihlal ederken yakaladıkları kişileri örnek göstermeye çalışıyor. Eylül ayında devlet televizyonu CCTV tarafından bildirilen bir vakada Pekin polisi, kripto para ticareti yaparak 112 milyon dolara eşdeğer 800 milyon yuanın denizaşırı ülkelere taşınmasına yardımcı olan bir grubu yakaladı.
Devlet medyası Xinhua’nın bildirdiğine göre, mayıs ayında yaşanan bir başka vakada, görünüşte bir seyahat acentesinde çalışan ancak Pekin’den yasadışı döviz bozdurma işi yapan bir kişi söz konusuydu.
Çin devlet döviz idaresi, sermaye kontrollerini ihlal ettikleri için cezalandırdığı kişilerin kayıtlarını yayınlıyor. SAFE’nin web sitesinde nisan ayında yayınlanan 10 benzer örnekten biri olan kayıtlara göre, Zhejiang’dan Liu soyadlı bir kişi Ocak 2022 ile geçen yılın mart ayları arasında toplam 3 milyon dolardan fazla 48 yasadışı döviz işlemi gerçekleştirdi. Cezalar, ilgili paranın yarısından fazlasını bulan para cezalarını içeriyor ve cezai suçlamalara yol açabiliyor.
Araştırma şirketi Exante Data’da kıdemli stratejist olan ve bu olguyu inceleyen Martin Lynge Rasmussen, sermaye kaçışının tüm önlemlere rağmen gerçekleşmesinin, Çin’deki yetersiz yatırım fırsatları göz önüne alındığında insanların daha iyi getiri elde etmek için ne kadar ileri gidebileceklerini gösterdiğini söylüyor.
“Beş ya da 10 yıl önce bir Çinli olsaydınız paranızı gayrimenkule yatırabilir ve servetinizi büyütmenin bir yolunu bulabilirdiniz” diyen Rasmussen, “Bu artık hiçbir şekilde cazip değil ancak son teşvik çabaları yerli hisse senetlerini bir alternatif olarak daha cazip hale getirebilir ve sermaye kaçışını azaltmaya yardımcı olabilir” diye ekliyor.
COVID-19 salgını, Çinlilerin hükümetin yatırım kısıtlamalarını aşmak için kripto para gibi riskli yöntemler kullanmasına yol açtı.
Sermaye kontrolü sıkılaştı ama…
Çin, 2016 yılında sınırları ötesine akan sermaye üzerindeki kontrolünü sıkılaştırmaya başladı. O dönemde emlak piyasasındaki çöküş, zayıflayan ekonomi ve Çin’in para birimi üzerindeki aşağı yönlü baskı birçok Çinliyi yurtdışına para göndermeye teşvik etti. Bu durum yuan üzerinde baskı yarattı ve yatırımcı duyarlılığının gelişmekte olan piyasalara karşı kararlı bir şekilde dönmesi ve Çin varlıklarını elinde tutan bankaların ağır kayıplara uğraması halinde daha büyük bir finansal kriz potansiyeline ilişkin korkuları artırdı. Hong Kong ve Singapur’daki özel bankacılar ve aile ofisi çalışanlarına göre Pekin, Guangzhou ve Şangay gibi zengin şehirlerde denizaşırı bağlantıları olan zengin insanlar için bile Çin’den para çıkarmak çok daha zor hale geldi.
Bugünlerde Hong Kong’daki bankalar, potansiyel sermaye kontrolü ihlallerini ayıklamak için tasarlanmış yeni nakit mevduatları için katı sınırlara sahip. Şehirdeki özel bankacılar, bir hafta içinde 10.000 dolardan fazla para yatıran müşterilerin fon kaynağını gösteren belgeler sunması gerektiğini söyledi.
Çin parasını yöneten aile ofislerindeki kişilere göre, bazı işletme sahipleri kuralları aşmak için yurtdışında aile üyelerinin adına paravan şirketler kuruyor ve bu şirketler daha sonra Çin merkezli şirkette hisse sahibi olmak için kullanılıyor.
Bu şekilde, Çin merkezli firma, hükümetin bireylere yönelik sınırlamalarına tabi olmayan bir Çin-yabancı ortak girişimi olarak yeniden belirlenebilir ve Çin merkezli sahiplerinin temettü ve diğer ödemeler şeklinde offshore kuruluşa para aktarmasına izin verebilir. Ancak bu şekilde para aktarmanın yavaş olduğu belirtiliyor.
Çin’in zaten zor durumda olan ekonomisi, yaşlanan ve küçülen işgücü nedeniyle daha da zorlanıyor.
Sanat eseri ve kripto para en çok tercih edilen yöntemlerden
Sanat başka bir yol sunuyor. Büyük bir müzayede evinde çalışan bir kişi, günümüzde çoğu işlemin Çin dışına para çıkarmak isteyen kişiler tarafından yapıldığını söylüyor. Yöntem basit: Bir tablo ya da başka bir değerli sanat eseri Hong Kong’a gönderiliyor ve açık artırmada satılıyor. Ancak elde edilen gelir Çin anakarasına geri gönderilmek yerine, fonlar Hong Kong’da ABD Doları veya başka bir yabancı para birimi cinsinden offshore’da tutuluyor. Satıcı, sermaye kontrolleri olmayan Hong Kong’dan parayı başka bir yere transfer edebiliyor.
Kripto para birimleri sermaye kaçışı için yeni olanaklar sunuyor. Pekin 2021’de kripto ticaretini yasaklamış olsa da, bir kripto cüzdanı kurmak yasa dışı değil. Çin’deki insanlar bir kolaylaştırıcı yardımıyla kripto varlıkları satın almak için Çin para birimini kullanabilir. Dijital cüzdanlarında kripto para bulundurduklarında, bu varlıkları yurtdışında dolara dönüştürebilirler.
Çin’den sermaye kaçışını tahmin etmek eskiden kolaydı. Diğer yerlerde olduğu gibi Çin de ülkeye ne kadar para girdiğini ve çıktığını kaydeden ödemeler dengesi verilerini raporluyor. Normalde, verilerdeki uluslararası giriş ve ödemelerin belirli bir süre içinde sıfıra eşit olması ve sadece küçük tutarsızlıkların hızla ortadan kalkması gerekir. Çin’in durumunda sadece toplamlar birbirini tutmamakla kalmadı, aynı zamanda boşluklar da devam etti. Bu da bir miktar paranın beyan edilmeden yasadışı yollardan dışarı sızdığının bir işareti.
Bu meblağlar 2015 ve 2016’da dramatik bir şekilde yükseldi ve Haziran 2017’ye kadar olan 12 ayda yaklaşık 228 milyar dolarla zirveye ulaştı. Hükümet buna sermaye kontrollerini sıkılaştırarak karşılık verdi ve açıkların boyutu azaldı.
Pandemi 2020’de başladığında, insanlar paralarını ve kendilerini Çin’den ve şiddetli Covid-19 politikalarından uzaklaştırmanın yollarını aradıkça tekrar sürünmeye başladılar ve 2021 ve 2022’de yükseldiler. Son zamanlarda, boşluklar o kadar dramatik bir şekilde daraldı ki, ikinci çeyrekte Çin’e küçük bir girişe işaret etti. Ancak ekonomistler bunun Çin ekonomisi hakkındaki genel olumsuz görüşlerle uyuşmadığını söylüyor. Ayrıca Çin’in hesaplarında başka yerlerde kaydedilen büyük meşru çıkışlarla da uyuşmuyor, bu da işletmelerin ve yatırımcıların yurtdışında daha iyi getiri arayışında olduğunu gösteriyor. Sadece ikinci çeyrekte net doğrudan yatırım çıkışları 86 milyar dolara ulaşarak Çinli firmaların yurtdışında daha fazla harcama yapma çabalarını hızlandırmasıyla önceki yıllara göre artış gösterdi.
Veriler birbirini tutmuyor
Aralarında Exante Data’dan Rasmussen ve Dış İlişkiler Konseyi’nde kıdemli araştırmacı olan Brad Setser’in de bulunduğu ekonomistler, bu uyumsuzluğun Çin’in 2022 yılında ödemeler dengesi verilerini hesaplama biçiminde yaptığı bir değişiklikle açıklandığını söyledi. Bazı ekonomistlerin Çin’in muazzam ticaret fazlasını azaltma etkisine sahip olduğunu ve çıkışları gizlediğini söylediği bu değişiklik, gümrük verilerini anketlerle değiştirdi.
SAFE yaptığı açıklamada, değişikliğin ticaret kalıpları geliştikçe ülkenin ödemeler dengesini “daha kapsamlı ve doğru” bir şekilde ölçmek için yapıldığını ve ülke dışındaki uzmanların metodolojisinin “uluslararası ödemeler dengesi verilerinin ilkeleriyle uyumlu” olduğunu söylediğini belirtti.
Ekonomistler, verilerin daha önce hesaplandığı şekle daha yakın olacak şekilde ayarlandığında, yasadışı sermaye kaçışına dair kanıtların yeniden ortaya çıktığını söylüyor. Bu ölçüt kullanıldığında, Eylül 2022’ye kadar 12 aylık ödemeler verilerindeki boşluk 370 milyar dolardan fazlaydı ve Çin’in büyük şehirlerindeki Covid-19 kapanmalarıyla aynı döneme denk geliyordu.
Bu şekilde ölçülen sermaye kaçışı o zamandan beri azaldı ancak haziran ayına kadar olan dört çeyrekte 200 milyar doların oldukça üzerinde seyrediyordu.
Çin Emniyet Genel Müdürlüğü, ödemeler dengesindeki istatistiksel boşlukların büyük, ticari ekonomiler için olağandışı olmadığını ve sermaye kaçışının kanıtı olmadığını söyledi.
