Altın madenciliği zor ve çevreye zarar veren bir iş. Zengin yataklarda bile bir ton cevherden sadece 10 gram altın çıkarmak için dev ekskavatörlere, devasa kırma makinelerine, bol miktarda suya ve asitler ve siyanür gibi son derece zehirli kimyasallara ihtiyacınız var. Bugünkü fiyatlarla bu sadece 800 doların üzerinde bir değere denk geliyor. Ancak The Economist dergisinde yayınlanan habere göre farklı türde bir maden kent madencileri için çok daha büyük bir getiri sunuyor: Hızla büyüyen elektronik atık dağlarında bulunan baskılı devre kartları (BDK). Tahminler değişmekle birlikte bir ton BDK 150 gram veya daha fazla saf altın içeriyor. BDK’de altın kullanılmasının nedeni kararmadığı için elektrik bağlantıları üretebilmesi. Altının yanı sıra gümüş, paladyum ve bakır gibi başka değerli maddeler de kullanılıyor. Dolayısıyla bunların geri kazanılması halinde ton başına 20 bin doların üzerinde gelir elde edilmesi mümkün.
Altını çıkarmak için bakteri kullanıyorlar
Birleşmiş Milletler’e göre 2022 yılında ev eşyalarından bilgisayarlara ve cep telefonlarına kadar yaklaşık 62 milyon ton elektrikli eşya dünya çapında bertaraf edildi. Bunların en az dörtte birinin resmi bir şekilde geri dönüştürüldüğü tahmin ediliyor. Tipik olarak BDK’ler üzerindeki metalleri eritmek için bir fırında yakılmadan ya da güçlü asitler gibi kimyasal çözücülerle işlem görmeden önce çıkarılıyor ve eziliyor. Bu süreçler büyük karbon emisyonları ürettiğinden ve temizlenmesi zor zehirli yan ürünlere sahip olduğundan şirketler bir dizi temiz geri dönüşüm yöntemi daha geliştiriyor. En ilgi çekici yöntemlerden biri metalleri çıkarmak için bakteri kullanmak.
Biyolojik süzme olarak adlandırılan bu işlem eski bir fikir: 2.000 yıldan daha uzun bir süre önce metalin süzülmesinin bakır madenlerindeki suyu maviye çevirdiği görülmüş. Ancak 1950’lere kadar bakterilerin bu olaydan sorumlu olduğu keşfedildikten sonra madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan sıvı ve katı atıklarda kalan malzemenin geri kazanılması için süreç ticarileştirilmedi. Biyoliç işlemi acidithiobacillus ferrooxidans gibi doğal olarak oluşan bazı bakterilerin metabolizmasına dayanıyor ve bu bakteriler metalleri çözelti içinde çözen oksitleyici maddeler üretir. Metaller daha sonra çeşitli ayırma ve filtreleme yöntemleriyle geri kazanılabiliyor. Atıklarda açık havada kullanıldığında bu işlem etkili olsa da aylar sürdüğü için çok da verimli değil.
Bununla birlikte özel olarak inşa edilmiş modern bir işleme tesisi içinde yer alan biyoliç benzer bakterilerin bir kombinasyonunun kullanılmasıyla hızlandırılabiliyor. Bunlar da doğal olarak oluşuyor ve patojenik olmadıkları için birlikte çalışmak güvenli görülüyor. İngiltere’nin Cambridge kentinde bir biyoliç tesisi inşa eden kentsel madencilik şirketi Bioscope Technologies’e göre işin püf noktası bakterileri tercih ettikleri koşullarda tutmak. Bu dikkatle kontrol edilen asidik bir ortam, 50°C’nin altında bir sıcaklık ve üreme tanklarına kabarcıkla verilen iyi bir oksijen kaynağını içeriyor. Bu şımartılmış bakteriler bir reaksiyon odasında ezilmiş BDK’lerle karıştırıldığında metallerin çoğunu bir veya iki gün içinde sindiriyor.
Ortaya çıkan sıvı daha sonra metalleri geri kazanmak için çeşitli şekillerde işleniyor. Altın biraz su ilavesiyle hızla çökeliyor. Kapalı bir sistemde sıvıdan geçirilen bir elektrik akımı elektrokaplamaya benzer bir şekilde bakırı geri kazandırıyor. İşlerini tamamlayan bakteriler tekrar kullanılmadan önce üreme tanklarına geri gönderiliyor.
Bioscope’un CEO’su Jeff Bormann amacın doğal bir süreci hızlandıran ve sürdürülebilir olan kapalı, dairesel bir geri dönüşüm sistemi yaratmak olduğunu söylüyor. Deneme üretim çalışmaları halihazırda devam ediyor ve tam üretimin ocak ayında başlaması bekleniyor. Cambridge tesisi yılda 1.000 ton BDK işleme kapasitesine sahip ancak çok daha büyük bir tesis inşa etme planları şimdiden tartışılıyor. Süreç ezilmiş BDK’lerden altın, gümüş, bakır ve paladyumun neredeyse tamamını geri kazanabiliyor ancak kesin miktar geri dönüştürülen devrelerin türüne bağlı. Sunucular ve telekom ekipmanları en değerli metalleri içerdikleri halde ev aletlerinde miktar daha az. Geri kazanılan altın ve diğer metaller elektronikte tekrar kullanılabilecek kadar saf özelliğe sahip. Böylece bu işlemlerin sonunda hiçbir şey çöpe atılmıyor. Bunun nedeni BDK’lerdeki diğer metallerin bazılarına ulaşmak için yeni biyoliç yöntemlerinin geliştiriliyor olması. Jeff Bormann kalay geri kazanımının yakın zamanda eklendiğini ve gelecek yıl için çinko, galyum ve tantalın planlandığını söylüyor. Anlaşılan o ki bu tür şirketlerin yapacağı çok iş var.
