Medyada son zamanlarda yaygınlaşan bilgi kirliliğinin son örneği dudak uçuklatan cinsten. Dün akşamdan beri dikkatinizi çekiyor olabilir, Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Koç’un bir konuşma yapıp “Belirsizlik devam edecek, harcamalarınıza dikkat edin rica ederim” dediğine dair bir haber neredeyse bütün haber sitelerinde manşette. Hatta söz çok beğenilmiş olmalı ki bir ara sosyal medyada da trending topic, yani TT bile oldu.
Oysa Ömer Koç bunları dün değil, neredeyse 15 ay önce, yani 25 Kasım 2022’de Koç Holding’in Anadolu Buluşmaları’nın 30’uncusunda söyledi.
Tam olarak sebebi bilinmiyor ama 15 ay önceki bu konuşma dün akşam saatlerinde birçok haber sitesinde yeni bir konuşmaymış gibi haber yapıldı. Yetmedi, haberlerin içine ‘Az konuşmasıyla tanınan Ömer Koç’ gibi ifadeler de eklendi. Üstelik Ömer Koç’un 24 Kasım 2023’te 31. bayi toplantısında yaptığı konuşmaymış gibi sunuldu.
Oysa Ömer M. Koç son bayi toplantısında küresel jeopolitik risklerin arttığından bahsederek temkinli olmayı sürdürdüklerini belirtmişti. Kaldı ki o konuşma da zaten neredeyse üç ay önce yapılmıştı, ortada yeni bir şey yoktu.
Dün gece haberin yayılması üzerine bugün birçok internet sitesi haberi yeniymiş gibi vermeye başlayınca Ömer Koç etiketi Twitter’da trending topic (TT) oldu.
10Haber herhangi bir haberi yayınlamazdan önce onu en az iki kaynaktan teyit etmeye çalışan bir yayın organı. Ömer Koç haberinin bu denli yaygın kullanıldığını görünce bizim editörlerimiz de “Acaba atladık mı bu haberi” diye düşündü. Ama soruşturma yapmaya gerek kalmadı, basit bir Google aramasıyla Ömer Koç’un TT olan konuşmasının aslında 15 ay önceki konuşma olduğu ortaya çıktı.
Haber siteleri hata yapmadı, bu bir sistem
Peki nasıl oldu da 15 ay önceki bir haber birdenbire haber sitelerinin manşetini ele geçirdi?
Haber tek bir sitede yayınlansa bir ‘iş kazası’ veya ‘hata’ diye bakmak daha doğru olurdu. Ama aynı hatanın yüzlerce sitede tekrarlanması, bu siteler içinde T24, Duvar, HalkTV, Patronlar Dünyası, Yeni Çağ, Independent Türkçe gibi ‘saygın’ haber sitelerinin de yer alması başka bir sistemik soruna işaret ediyor aslında.
Haber siteleri gündemi daha çok Türkiye’de ve dünyada olan bitenlerden değil ‘Google Trends’ adlı uygulamadan izliyor, Türkiye’de çok arama konusu olan başlıkları da neredeyse anında sitelerine ‘haber’ gibi koyabiliyorlar. Ömer Koç haberi de büyük olasılıkla sosyal medyada veya Google Trends’de haberin öne çıkması yüzünden bu denli yayıldı. Siteler aynı haberi birbirlerinden neredeyse bire bir alıp kaynak da göstermeden ve en ufak kontrole de tabi tutmadan yayınladı.
İletişim fakültelerinde ders olarak okutulabilir
Tüm bu olanlar eski bir gazetecilik tabiri olan “asparagas” kelimesini yeniden akla getirdi. Asparagas yalan ve uydurma haberler için yaygın olarak kullanılan bir kelime. Son olay iletişim fakültelerinde ders olarak okutulacak cinsten bir vaka olarak tarihte yerini alacak gibi görünüyor.
Günümüzde “yanlış haber, şişirme haber” anlamlarında kullanılan “asparagas” kelimesi Misalli Büyük Türkçe Sözlük gibi kaynaklarda “kökeni belli değil” notuyla yer alıyor. Sözcük dilimize yalan bir haberde kullanılan bir kelime olması itibariyle girdi aslında.
Asparagas kelimesinin tarihi aşağıda kupürünü gördüğünüz haberle başlar:
14 Haziran 1963’te Hürriyet’te Yener Tuğrul imzalı bir haber yayınlandı. Habere göre New Yorklu genç bir kız bir Türk’le tanışmış, ona aşık olmuştu. Ne var ki genç kızın zengin babası ilişkiyi onaylamamıştı. İki aşık da birlikte Türkiye’ye gelip bir gecekonduda yaşamaya başlamıştı.
Bugünün Sözcü gazetesinin kurucusu emektar gazeteci Rahmi Turan’ın 27 Eylül 2009’da Hürriyet’te yazdığı köşe yazısına göre Yener Tuğrul ve fotoğrafları çeken Yurdaer Acar bu haberle para ödülü aldı. Ancak iki gün sonra olayın aslı ortaya çıktı. Kız Amerikalı değil Türk’tü. Erkek ise kızın ağabeyiydi.
Hürriyet gazetesinin eski New York temsilcisi rahmetli Doğan Uluç “Olaylar İçinde Olaylar-Kupa Ası” adlı anı kitabında “asparagas” kelimesinin bu haberle hayatımıza girdiğini anlatır. Kitaba göre foto muhabiri Yurdaer Acar Hürriyet istihbarat servisine gelip elindeki fotoğrafları Doğan Uluç’a gösterdi. Fotoğraflarda kovboy şapkalı bir genç adam ve yanında bir genç kız görünüyordu. Hemen arkalarındaki kapıda ise “asparagas” yazıyordu. Uluç kelimenin anlamını sorunca Acar “Bunlarda para az, gerisi gaz” yanıtını verdi.
Haberin yalan çıkması üzerine Hürriyet’in genel yayın yönetmeni Necati Zincirkıran çok sinirlendi. Rahmi Turan’a göre “O günden sonra Yener Tuğrul bir daha ortalıkta görünmüyor. Kovulacağını anlayan Yurdaer Acar ise çalışmak üzere İngiltere’ye gidiyor.”
Ancak bu iki gazeteciden miras olarak dilimize “asparagas” diye bir sözcük giriyor ve 1963 yılından bu yana “yalan haber” anlamında kullanılıyor…
