Merkez bankaları enflasyonu düşürmek için sıkılaşmayı 2023’te zirveye taşıdı. Bu yıl dünya genelindeki merkez bankaları tarafından 636 faiz kararı açıklanırken bu kararlardan 351’i faizi sabit tutma, 196’sı artırım ve 89’u ise indirim yönünde oldu.
Bu bankalar arasından ABD Merkez Bankası (Fed) 2022’yi politika faizinde yüzde 4,25-4,50 aralığında kapatmasının ardından Şubat 2023’teki para politikası toplantısında 25 baz puan artışla politika faizini 16 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 4,50-4,75 aralığına yükseltti. Fed Mart 2023’te politika faizini 25 baz puan artışla yüzde 4,75-5 aralığına, Mayıs 2023’te ise 5-5,25 aralığına çıkardı.
Haziran 2023’teki para politikası toplantısında politika faizini sabit tutma kararı alan Fed Temmuz 2023’te politika faizini 25 baz puan artışla son 22 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 5,25-5,50 aralığına yükselterek yılın son faiz artışını gerçekleştirdi.
Enflasyon ABD’de son 21 yılın zirvesine çıkmıştı
Fed Eylül, Kasım ve Aralık 2023’teki toplantılarında piyasa beklentileri doğrultusunda politika faizini 22 yılın en yüksek seviyesinde sabit tutma kararı aldı ve yılı toplamda 100 baz puanlık faiz artışıyla kapattı.
ABD’de Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) 2022 sonunda yıllık bazda yüzde 6,5 olarak ölçülürken Mart 2023’te yüzde 5’e gerileyen enflasyon Kasım 2023’te yıllık bazda yüzde 3,1 artışla beklentilere paralel gerçekleşti. ABD’de enflasyon Haziran 2022’de yıllık bazda yüzde 9 ile 1981’den itibaren en yüksek seviyeyi görmüştü.
Avrupa Merkez Bankası’ndan şahin para politikası
Yerel para birimi olarak euro kullanan Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde para politikasından sorumlu merkez bankası Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) arka arkaya ve hızlı şekilde yaptığı artışların ardından faiz euro tarihindeki en yüksek seviyelere ulaştı. AMB 2022 sonunda yüzde 2,50 olan refinansman faizini 2023’ün ilk toplantısında 50 baz puan artışla yüzde 3’e çıkardı.
Yıl içinde faiz artışlarına devam AMB Eylül 2023’teki toplantısında refinansman faizini yüzde 4,50’ye yükseltmesinin ardından ekim ve aralıktaki toplantılarında faizde değişikliğe gitmedi. Böylece AMB 2023 boyunca 150 baz puanlık faiz artışı yaptı ve faizi euronun kullanıma başlandığı 1999’dan beri görülen en yüksek seviyede tuttu. Euro Bölgesinde Ocak 2023’te yüzde 8,6 olan yıllık enflasyon ise Kasım 2023’te yüzde 2,4’e geriledi.
BoE’den 2023 yılında 175 baz puanlık artış
İngiltere Merkez Bankası (BoE) Aralık 2022’de yüzde 3,50 seviyesindeki politika faizini Şubat 2023’teki 50 baz puanlık artışla yüzde 4’e yükselterek yıla başladı.
Mart, mayıs, haziran ve ağustostaki toplantılarının ardından politika faizini son 15 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 5,25’e kadar çıkaran BoE eylül, kasım ve aralıktaki toplantılarında politika faizinde değişiklik yapmadı. Böylece BoE yıl içinde politika faizinde 2023 boyunca 175 baz puanlık artışa gitti. İngiltere’de Ocak 2023’te yüzde 10,1 olan yıllık enflasyon Kasım 2023’te yüzde 4,2’ye indi.
Fed, AMB ve BoE, enflasyon hedeflenen yüzde iki seviyesine düşene kadar politika faizinin beklenenden uzun süre yüksek kalacağı sinyali verdi.
Japonlar düşük faiz sever
Japonya Merkez Bankası (BOJ) 2023’te aşırı düşük faiz seviyesini korudu ve kırılgan bir ekonomik toparlanmayı desteklemeye odaklandı.
BOJ’un para politikası son otuz yılda dünyanın üçüncü büyük ekonomisini yeniden canlandırmak için kullandığı çeşitli niceliksel genişleme araçları nedeniyle karmaşık ve çok yönlü hale gelirken banka politika faizini bu yıl yüzde eksi 0,1’de sabit bıraktı. BOJ en son Ocak 2016’da faizi yüzde 0,0-0,10 aralığından bugünkü eksi seviyesine çekmişti.
Japon ekonomisinin beklenenden daha keskin şekilde daralması ve artan ücretlerin sürdürülebilirliği konusundaki belirsizlik nedeniyle BoJ’un gelecek yılın başlarında faiz oranlarını değiştirmesi beklenmiyor.
Fed, AMB ya da BoE’nin yüksek kalan enflasyona mücadelesinin aksine BOJ, şu anda nispeten yatay olan enflasyon ve kalıcı ekonomik büyümenin sağlanması gibi zorluklarla karşı karşıya.
Avustralya da son 12 yılın zirvesine çıktı
Avustralya Merkez Bankası politika faizini 12 yılın en yüksek seviyesine çıkardı. Avustralya Merkez Bankası RBA geçen yıl sonunda yüzde 3,10 seviyesinde bulunan politika faizini bu yıl şubat ve martta 25’er baz puan artırarak yüzde 3,60’a yükseltmesinin ardından nisanda değişikliğe gitmedi. Mayıs 2023’teki para politikası toplantısında politika faizini 25 baz puan artışla yüzde 3,85’e çıkaran RBA Haziran 2023’te de 25 baz puan artışla politika faizini yüzde 4,10’a taşıdı.
Banka temmuz, ağustos, eylül ve ekimdeki toplantılarında politika faizini sabit tutarken Kasım 2023’te 25 baz puan artışa giderek politika faizini son 12 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 4,35’e yükseltti ve Aralık 2023’te bu seviyede sabit bıraktı. RBA böylece 2023’te politika faizini 125 baz puan artırdı.
Avustralya’da yıllık enflasyon 2022’nin dördüncü çeyreğindeki 33 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 7,8’den bu yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 5,4’e geriledi. Ülkede ekonomik büyüme şimdiden son iki yılın en düşük seviyesi olan yüzde 2,1’e gerilerken RBA yüksek faizlerin reel ekonomide etkilerinin görülmeye başlamasıyla 2024’te büyümenin yüzde 1’e düşeceğini öngörüyor.
Hindistan’da enflasyon pek düşmedi
Hindistan faizi 2023’te bir kez artırdı, Brezilya 200 baz puan düşürdü.
Hindistan Merkez Bankası (RBI) 2022’de üst üste beş kez artışa giderek politika faizini yıl sonu itibariyle yüzde 6,25’e getirmesinin ardından Şubat 2023’te politika faizini yüzde 6,50’ye çıkararak yıla faiz artışıyla başladı. Nisan, haziran, ağustos, ekim ve aralıktaki toplantılarında politika faizini sabit tutan RBI 2023’ü diğer büyük merkez bankalarına göre daha kısıtlı faiz artışıyla kapattı. Dünyanın en kalabalık ülkelerinden Hindistan’da Aralık 2022’de yüzde 5,72 olarak açıklanan yıllık enflasyon Kasım 2023’te yüzde 5,55’e geriledi.
Brezilya Merkez Bankası (BCB) 2023’de faizi enflasyonun gerilediğini gerekçe göstererek 200 baz puan düşürdü. 2023’ün başında yüzde 13,75 olan politika faizini Ağustos 2023’ten beri dört defa 50 baz puan düşürerek yüzde 11,75’e çeken banka 2024’te bir sonraki toplantıda da aynı hızda faiz indirimine devam edeceğinin sinyalini verdi.
Latin Amerika’nın en büyük ekonomisi Brezilya’da Aralık 2022’de yüzde 5,79 olarak kayıtlara geçen yıllık enflasyon Kasım 2023’te yüzde 4,68’e geriledi. Merkez bankası 2023 için yüzde 3,25 hedefliyordu.
Türkiye’de de sıkılaşma adımları hızlı oldu
Dünyanın önde gelen merkez bankalarının enflasyon ve resesyon ikilemi içinde kalarak yüksek belirsizlik oluşturduğu 2023’e, yeni ekonomi yönetimi ile Türkiye’de de sıkılaşma adımları damga vurdu.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Politikası Kurulu (PPK) politika faizi oranını 2023’te yüksek enflasyona karşı 3 bin 400 baz puan artışla yüzde 8,5’ten 42,50’ye çıkardı.
Dr. Hafize Gaye Erkan döneminde toplanan ilk PPK’da politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı 650 baz puan artırılarak yüzde 15’e çıkarıldı. Kurul temmuz ayı toplantısında da faiz oranını 250 baz puan artırarak yüzde 17,50’ye yükseltti.
Faiz oranı ağustos toplantısında 750 baz puan artırıldı ve yüzde 25’e çıktı. Merkez Bankası PPK faiz oranını eylül, ekim ve kasım toplantılarında da 500’er baz puan artırarak yüzde 40 yaptı. Banka yılın son toplantısında ise faiz oranını 250 baz puan artırarak yüzde 42,50’ye yükseltti.