Türkiye’de sigortalı çalışan sayısı artmaya devam etse de, aktif/pasif oranı, yani bir emekliye karşılık kaç prim ödeyen çalışan olduğunu gösteren oran geriliyor. 58 ilde yıl başına göre işte bu aktif/pasif oranında bozulma görüldü.
Bu aktif/pasif oranı doğrudan kişi sayısıyla değil dosya sayısıyla belirleniyor. Çünkü bir emekliye ait dosya üzerinden eş, çocuk gibi birden fazla kişi aylık alabildiği için iki ayrı veri açıklanıyor. SGK verilerinde yıllara göre istatistiki anlamda aktif/pasif dengesinde bozulma haziran itibariyle 1,63’e geriledi. Bu şu demek: Çalışıp emekli maaşı ödemesi yapılan bir dosya başına 1,63 kişi çalışıyor.
Dosya sayısına değil de doğrudan emekli maaşı alan kişi sayısına bakıldığında da benzer tablo ortaya çıkıyor. 2023 sonunda emekli maaşı alan bir kişiye karşılık, 1,58 çalışan bulunuyordu. Haziran sonunda ise bu oran 1,55’e geriledi.
Yıllara göre bakıldığında SGK verilerinde 2009-2017 arasında 2 yıllık kısmi bir düşüşe rağmen aktif/pasif oranında iyileşme görülmüş, hatta 2022 yılında bir emekliye karşılık 2,1 çalışana ulaşılmıştı. 2023 ve 2024’te ise EYT düzenlemesiyle emekli sayısı daha hızlı arttı ve denge tekrar 1,63’e geriledi. EYT öncesyle kıyaslandığında aktif/pasif dengesinde 0,5 puanlık düşüşe ulaşılıyor.
‘Denge daha da bozulabilir’
Öte yandan yüksek enflasyon nedeniyle bu yıl emekli olacaklara 2025’te emekli olacaklara kıyasla daha yüksek aylık bağlanacak olması da çok sayıda kişinin yığılmasına neden oldu. Hükümet kanadından aylık bağlama oranlarında geçici bir iyileştirme yapılabileceğine dair mesajlar gelse de taahhüt nitelikli bir söz henüz verilmedi.
Çalışan kişi sayısına emekli aylığı alanların oranlanması sosyal güvenlik sisteminin gelecek sağlığı açısından önemli göstergelerden biri. Genel olarak bir emekliye karşılık ikiden fazla çalışanın bulunması riskin az olduğunu gösteriyor. Gelecek perspektifi ise nüfusun yaş piramidine göre yapılıyor. Türkiye’de son dönemde genç nüfus oranında durağanlık başladı. 2030’lu yıllardan itibaren genç nüfus avantajı ortadan kalkacak. Her ne kadar uzmanlar emeklilik yaşının ilerletilerek sorunun çözülebileceğini belirtse de 2008’de yapılan düzenleme ile uzun süre çalışmanın avantajının ortadan kalkması çalışanların ivedilikle emekli olmak istemesinde etken oluyor.
Aktif/pasif dengesindeki bozulmanın gelecek dönemde artabileceğine yönelik işaretlerden biri de iller bazında bakıldığında da yıl başından bu yana 58 ilde bu dengenin bozulması oldu. Özellikle istihdamın yoğun olduğu illerde düşük de olsa bozulmanın devam ettiği gözleniyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) verilerine göre Türkiye’de dosya bazında aktif/ pasif dengesinde aralarında İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Gaziantep, Adana, Sakarya, Bursa gibi sanayi yoğun, nüfus olarak da yüksek illerin de olduğu 58 ilde 0,01 puan ile 0,28 puan arasında bozulma gözlendi Üç ilde oran sabit kalırken 20 ilde iyileşme oldu.
İyileşme turizm ağırlıklı Aydın, Antalya ve Muğla ile deprem nedeniyle toparlanma sürecinde bulunan Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Hatay gibi illerde yoğunlaştı. Bunların dışında Edirne, Rize, Trabzon gibi illerde de iyileşme oldu. Aktif/pasif oranında iyileşme 0,01 puan ile turizmde iyi bir dönem geçiren Antalya’nın iyileşme puanı olan 0,31 puan arasında değişti.
Altı ilde çalışandan çok emekli var
2024 haziran ayı itibariyle Türkiye’de altı ilde aylık-gelir alan kişi sayısının çalışan kişi sayısından fazla olduğu görüldü. Bu iller Balıkesir, Çorum, Giresun, Sinop, Zonguldak, Bartın olarak sıralandı. Aylık alan kişi sayısı anne-kız gibi tek bir dosyadan hak sahibi olarak aylık-gelir alanları da kapsadığı için dosya sayısından daha yüksek.
