Son yıllarda gençler sosyal medyada “kıyamet harcaması” olarak nitelendirilen bir eğilimle, tasarruf etmek yerine seyahat ve tasarım kıyafetler gibi lüks harcamalara yöneliyor. Psychology Today’e göre kıyamet harcaması, bir kişinin ekonomi ve geleceği hakkında karamsar hissetmesi nedeniyle kendini rahatlatmak için düşüncesizce alışveriş yapması anlamına geliyor. Peki bunu düzeltmek mümkün mü?
İngiltere’deki King’s Business School’da finans alanında kıdemli öğretim görevlisi ve eski bir bankacı olan Ylva Baeckström, CNBC Make It’e yaptığı açıklamada bu eğilimin hem “sağlıksız hem de kaderci” olduğunu belirterek “Bunun nedeni gençlerin kronik olarak çevrimiçi olmaları ve sürekli ‘kötü haberler’ alıyormuş gibi hissetmeleri. Bu yüzden hep kıyamet günündeymiş gibi yaşıyorlar. Bu kötü his de bir süre sonra kötü harcama alışkanlıklarına dönüşüyor” diyor.
Amerikan piyasa analizleri şirketi Intuit Credit Karma’nın Kasım 2023’te binden fazla kişiyle yaptığı ankete göre, Amerikalıların yüzde 96’sı ekonominin mevcut durumundan endişe duyuyor ve dörtte birinden fazlası stresle başa çıkmak için harcamalarını kısıyor. Ve bu olgu sadece Amerika’ya özgü değil.
Kolombiya’da ailesiyle birlikte yaşayan 28 yaşındaki reklamcı Stefania Troncoso Fernández, iyileşmiş bir kıyamet harcamacısı olduğunu ancak yüksek enflasyon ve siyasi belirsizliğin para biriktirmeyi rasyonelleştirmeyi çok zorlaştırdığını söylüyor. Fernández, “Gıda maliyetlerinin her geçen gün daha da yükseldiğini biliyorum ve evimde belki bir yıl önceki gibi yemek yiyemiyoruz çünkü her şey daha pahalı hale geliyor” diye konuşuyor.
‘Madem ev alamayacağım, öyleyse harcayayım’
Fernández iki yıl önce şu anda kazandığından daha az para kazanmasına rağmen kıyafet ve seyahat için dikkatsizce harcama yaptığını söylüyor. Bunun nedeni büyük ölçüde bir ev satın almaya gücünün yetmeyeceğini düşünmesiydi.
“Eskiden hükümet bize gayrimenkule yatırım yapmamız için borç para veriyordu, hem de çok düşük bir oranla ancak hükümetin değişmesiyle birlikte bu program artık bizim için geçerli değil, dolayısıyla daha fazla ödeme yapmamız gerekecek” diyen Fernández, kıyamet harcamaları konusunda yalnız olmadığını söylüyor: “Bu sadece benimle ilgili değil. Bu benim çevremde olan bir şey.”
Fernández, kıyamet harcaması yapmak zorunda hissetmesinin bir nedeninin de finansal okuryazarlık eksikliği olduğunu, babasının fakir büyüdüğünü ve hiç kimsenin onu tasarruf yapmaya teşvik etmediğini söyledi.
‘Daha fakir olacak ilk nesil’
CNBC’nin Survey Monkey tarafından 4.342 yetişkinle yapılan Uluslararası Paranızın Finansal Güvenliği Anketi’ne göre, dünya genelinde yetişkinlerin sadece yüzde 36,5’i finansal olarak ebeveynlerinden daha iyi durumda olduklarını düşünürken, yüzde 42,8’i ebeveynlerinden daha kötü durumda olduklarını düşünüyor.
Baeckström şu anda yetişmekte olan neslin çok uzun bir süre ebeveynlerinden daha yoksul olacağını belirterek “Ebeveynlerinin başardıklarını asla başaramayacağı hissi var” diyor. Sonuç olarak kıyamet harcamalarının kontrolden çıkmış gibi hissettiren bir dünyada kontrol yanılsaması yarattığını söyleyen Baeckström “Ama aslında olan şu ki, bu size gelecekte daha az kontrol sağlıyor çünkü bunun yerine bu parayı biriktirir, yatırım yapar ve tüm bunları yaparsanız, gerçekten bir ev satın alabilirsiniz” diyor.
‘Kaçmaya çalışma duygusu’
Silikon Vadisi’nde yaşayan 25 yaşındaki startup kurucusu Daivik Goel, bir biyoteknoloji startup’ında ürün mühendisi olarak çalıştığı dönemde çok para harcadığını söylüyor. Goel, bu alışkanlığın işinden duyduğu memnuniyetsizliğin yanı sıra akran baskısından da kaynaklandığını belirterek “Bu sadece kaçmaya çalışma duygusundan kaynaklanıyor” diyor. Eskiden tasarım kıyafetlere, en son teknoloji ürünlere ve içki içmek için dışarı çıkmaya cömertçe harcama yapan Goel, Silikon Vadisi’nde kıyamet harcamalarının çok yaygın olduğunu söylüyor. Goel, insanların iki ya da üç tane son model araba aldığını söylüyor: “Bunun nedeni, bir ev için para biriktirmenin çok uzun zaman alacağını fark etmeleri… Bu yüzden bunun yerine başka şeylere harcama yapıyorlar.”
Emlak sitesi Point2 tarafından yapılan 2023 analizine göre San Francisco, ABD’de en yüksek emlak fiyatlarına sahip şehirlerden biri. Buna göre San Francisco’da listelenen mülklerin yüzde 62’sinin fiyatı 1 milyon doların üzerinde.
Goel, 2023’te fintech şirketi Intrepid’i kurduğundan beri kıyamet harcaması alışkanlığının “tamamen ortadan kalktığını” çünkü mutluluğu işinde bulduğunu söylüyor.
‘Para ile ilişkinizi tanıyın’
Ylva Baeckström, “Kıyamet harcamalarının üstesinden gelmek istiyorsanız parayla olan ilişkinizi anlamalısınız” diyor. Baeckström, parayla olan ilişkinin insanlarla olan ilişki gibi olduğunu, çocukluk döneminde başladığını ve insanların farklı türde bağlar kurduğunu belirterek şöyle diyor:
“Parayla güvenli bir bağınız olduğunu hissederseniz bir şey hakkında sağlıklı bir değerlendirme yapabilirsiniz. Bilgi toplarsınız ve onu değerlendirebilirsiniz … Ancak güvensizseniz ya da çekingenseniz bu sağlıksız harcama davranışına kapılma olasılığınız daha yüksek.”
Baeckström, bu tutumların zengin ya da fakir olmak, ailelerinin parayı nasıl yönettiği ve kimin kontrol ettiği gibi kişinin yetiştirilme tarzından kaynaklandığını vurguluyor.
‘Ödemenin acısını artırın’
Bir servet oluşturma platformu olan Belong’un kurucu ortağı Samantha Rosenberg, bir işlemi daha içgüdüsel ve zor hale getirmenin insanların kıyamet harcamaları konusunda iki kez düşünmelerini sağlayabileceğine dikkat çekiyor. Rosenberg, online alışverişin kıyamet harcamaları sorununu ağırlaştırdığını, ancak ürünlere yüz yüze bakmanın ani alımları önleyebileceğini savunuyor.
“Mağazayı seçmek, oraya gitmek, ürünü görerek değerlendirmek ve ardından satın almak için sırada beklemek gibi ekstra karar noktaları, yavaşlamanıza ve satın alımlarınız hakkında daha eleştirel düşünmenize yardımcı olacaktır” diyor.
Rosenberg’e göre mobil bankacılık bildirimlerini ayarlamak da işlem onaylarının geldiği görüldüğü için “ekstra bir acı” yaratıyor. Nakit kullanımına geri dönülmesini de tavsiye eden Rosenberg, “Çünkü Apple Pay ve Google Pay gibi sorunsuz ödeme yöntemleri ‘akılsızca harcama riskini artırıyor çünkü çok hızlı ve kolay. Böylece satın alma karar süreciyle ilişkili duyguları atlıyorlar. Ayrıca para teslim etmenin acısını da ortadan kaldırıyorlar. Ödemenin acısını artırmak zorundasınız” diyor.
