Covid-19 döneminde uzun süreli kapanmalarla gündeme gelen Çin piyasalara agresif şekilde dönerken, Türkiye savaşla birlikte ivme kazandığı Rusya pazarını Çin’e kaptırdı. Çin’in bu pazarda atağa geçmesiyle Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı üç aydan beri daralıyor. Uluslararası lojistik altyapısını güçlendiren Çin ise Rusya’ya ihracatını son iki ayda çift haneli artırdı.
Ekonomi gazetesinden Aysel Yücel’in haberine göre ağustosta yıllık bazda yüzde 11 daralan Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı eylülde yüzde 25 düştü. Türkiye’nin bu pazara yönelik artan ihracat payını Çin kaptı. Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı daralma eğilimine girerken Çin’in Rusya’ya ihracatı eylülden sonra ekimde de çift haneli artış gösterdi. Çin’in bu pazarda güç kazanmasında uluslararası lojistik altyapısını güçlendirmesinin önemli etkisi oldu.
Rusya sanayiye can suyu olmuştu
Ukrayna savaşının başlamasıyla birlikte Batı, Rusya’ya çeşitli yaptırımlar başlatmış, Avrupalı şirketlerin bu ülkeyle ticareti durma noktasına gelmişti. Bu durum Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna’ya ile gerçekleştirdiği dış ticarette rekor artışlar yaşanmasına neden olmuş, Rusya ihracatı sanayiye can suyu getirmişti. Ayrıca denizyoluyla Türkiye üzerinden Rusya’ya yapılan transit taşımalar da hızlanmıştı. Ancak Çin’in AB’li firmaların çekilmesiyle Rusya pazarında doğan fırsatı değerlendirmek için birçok farklı koldan harekete geçmesi işleri değiştirdi. TÜİK verilerine göre Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı yılbaşından bu yana her ay bir önceki yılın aynı ayına göre üç haneli oranlarla artarken önce nisan ayında artış oranı iki haneye düştü, ardından gerileme başladı. Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı ağustosta yüzde 11, eylülde ise yüzde 25 oranında daraldı. Ekim ayı TÜİK verileri henüz açıklanmadı. Ancak TİM’in açıkladığı geçici verilere göre Rusya’ya ihracat ekimde yıllık yüzde 19,8 oranında geriledi.
Türkiye’nin Rusya’ya yaptığı ihracat düşerken Çin’in Rusya ihracatı ise artışa geçti. Reuters’in gümrük verilerine dayanarak yaptığı hesaplamalara göre Çin’in Rusya’ya sevkiyatı ekimde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17 artarak 8,69 milyar dolara yükseldi. Ekim ayında Çin’in toplam ihracatı ise yıllık bazda yüzde 6,4 daralarak 274,8 milyar dolar oldu. Çin’in Rusya ihracatı eylül ayında da yüzde 21 artmıştı.
‘Çin eskisinden güçlü geldi’
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Yönetim Kurulu Üyesi Başaran Bayrak, Çin’in pandeminin ardından küresel ticarete agresif bir dönüş yaptığını belirterek “Çin eskisinden daha güçlü geldi. Dünyayı test ettiler ve kontrolün hâlâ kendilerinde olduğunu gördüler” dedi. Türkiye’de sanayicinin maliyetinin her geçen gün arttığını ifade eden Bayrak “Enerji, işçilik gibi birçok maliyet kaleminde artış yaşanıyor ama kur aynı oranda artmıyor. Dolayısıyla TL pahalı kalıyor. Fiyat tutturamıyoruz. Diğer yandan sanayicimiz finansmana erişimde de zorluk yaşıyor. Çin Hükümeti ise hem sanayi firmalarını, hem de lojistikçileri çeşitli teşviklerle destekliyor. Dolayısıyla Çin’le rekabet edemiyoruz” dedi. Bayrak Çin’in pandemiyle birlikte ivme kazanan e-ticarette de önemli iyileştirmeler yaptığını, küreselde bu alanda da hızlı büyüdüğünü söyledi.
‘Çin’den üç ayda zor gelen çelik, şimdi bir ayda geliyor’
Başaran Bayrak dünyanın en büyük limanlarına sahip olan Çin’in lojistikte de iyileştirmeler yaptığını anlattı. Bayrak “Çin’den Avrupa ve Rusya’ya yapılan taşımalar eskisinden daha hızlı ve daha ucuz. Çin, alternatif yollar geliştirerek lojistik maliyetlerini düşürdü. Pandemideki gibi dramatik taşıma süreleri yok. Eskiden Çin’den üç ayda zor getirttiğimiz çeliği şimdi 1 ayda teslim alıyoruz” diye konuştu. Bayrak ayrıca, Çin’in Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımlardan etkilenmemesinin de avantaj olduğunu belirterek “ABD’li yetkilililer sıklıkla Türkiye’yi ziyaret edip yaptırım kapsamındaki şirketlerle iş yapılmaması uyarısında bulunurken Çinli firmalar ambargo kaygısı taşımıyor, istedikleri gibi hareket ediyor” dedi.
‘Çin demiryolu ağını güçlendirdi’
Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Yönetim Kurulu Üyesi Cihan Özkal, Çin’in hem demiryolu hem denizyolunda Rusya ile olan lojistik altyapısını güçlendiren yatırımlar yaptığını söyledi. Rusya’ya taşıma yapan yerli denizcilik şirketi Medkon’un Genel Müdürü Mahmut Işık da Çin’in Rusya’ya yönelik ihracat taşımalarında atağa geçtiğini söyledi. Savaşın başladığı ilk dönemlerde Türkiye üzerinden Rusya’ya taşıma yapan Çinli denizcilik şirketleri, Rusya’ya direkt hat açmaya başladı. Bazıları Baltık üzerinden Rusya’nın önemli liman şehirlerinden St. Petersburg’a bazıları ise Karadeniz’den Novorossiysk Limanı’na ulaşıyor. Mahmut Işık, bazı Türk forwarder şirketlerinin de gemi kiralayarak Çin’den direkt Rusya’ya taşıma yapmaya başladığını aktardı. Geçtiğimiz günlerde Türkiye’yi ziyaret eden tekirdağ Kumport Limanı’nın Çinli ortakları da daha önce Türkiye üzerinden Rusya’ya transit taşıma yapan bazı armatörlerin artık Kumport üzerinden transit taşımak yerine direkt St Petersburg’a yükü boşalttıklarını ifade etti. Öte yandan Çin, Rusya ile olan demiryolu ağını da güçlendirdi. Çin’den Rusya’ya giden ihracat yüklerinin önemli bir bölümü de demiryoluyla taşınıyor.
‘TIR seferleri 10 ayda yüzde 15 azaldı’
Rusya ihracatında ekim ayında yaşanan düşüş Türkiye’nin uluslararası taşımacılık istatistiklerine de yansıdı. Rusya’ya Türkiye’den yapılan ihracat taşımalarının yarıdan fazlası karayoluyla yapılıyor. Uluslararası Nakliyeciler Derneği’nden (UND) alınan verilere göre son iki ayda yaşanan düşüşün etkisiyle Ocak-Ekim döneminde Ro-Ro taşımaları dahil Türkiye’den Rusya’ya karayoluyla yapılan ihracat taşıması yüzde 15 düşerek 25 bin 955 sefer olarak gerçekleşti. Ancak yakıt ve işletme maliyetlerindeki yüksek artışlar nedeniyle karayolu navlunu denizyoluna göre çok yüksek kalmaya başladı. Türkiye’den Rusya’ya karayolu navlunu 3.500 doları aşarken, pandemide 10 bin dolarları gören Çin-Avrupa navlunu ise iki bin doların altına düşmüş durumda. Türk nakliyecilerin Rusya’dan aldığı yıllık geçiş belgesi sayısının yetersiz kalması da bu taşımalara sekte vuruyor. Diğer yandan Türkiye limanları üzerinden Rusya’ya yapılan transit taşımalarda düşüyor. Denizcilik Genel Müdürlüğü verilerine göre, Türk limanlarında elleçlenen transit yük miktarı ocak-ekim döneminde yüzde 29’a yakın daraldı.
‘Ukrayna’ya ihracat ekimde yüzde 10 arttı’
Savaşla birlikte sadece Rusya’ya değil Türkiye’den Ukrayna’ya yönelik ihracat da artışa geçmişti. Bu ülkeye Türkiye’den yapılan ihracatın hızı yavaşlamakla birlikte artmaya devam ediyor. Ekim ayında Türkiye’den Ukrayna’ya yapılan ihracat yıllık bazda yüzde 10,3 artarak yaklaşık 254 milyon dolar oldu. Ocak-Ekim 2023’te ise Ukrayna’ya ihracat yıllık bazda yüzde yüzde 47,2 artarak yaklaşık 2,4 milyar dolara ulaştı.
