Türkiye’de ekonomik büyümenin öncü göstergesi kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) İmalat Satınalma Yöneticileri Endeksi (PMI) eylül verisi de durgunluğun ayak seslerinin gelmeye devam ettiğini gösteriyor. PMI ardı ardına 3. ayda daralma sinyali vererek Eylül’de 49,6 değerini aldı. Endeks Ağustos’ta 49 ile 2023 yılının en düşük seviyesini görmüştü. Temmuz ayında da endeks 50 değerinin altında kalmıştı. Endekste 50’nin üstündeki değerler büyümeye işaret ederken, bu eşik değerin altı daralma sinyali olarak değerlendiriliyor.
Verilere göre eylül ayında üretim ve yeni siparişlerdeki düşüşün hız kesmesiyle birlikte imalat sektörünün faaliyet koşullarındaki bozulma çok daha hafif gerçekleşti. İstihdam sınırlı da olsa artmaya devam etti.
Piyasa koşulları zayıf ve yeni siparişler azaldı
Endeks verilerinde imalat sektörünün performansının üçüncü çeyrek boyunca zayıfladığı görüldü. Üretim üst üste üç ay yavaşlamakla birlikte bu yavaşlama ılımlı düzeyde ve bir önceki anket dönemine göre düşük oranda oldu. Üretimin ivme kaybettiği şirketler bu durumu genellikle zayıf piyasa koşullarına ve yeni siparişlerdeki azalmaya bağladı.
Öte yandan, bazı şirketler ay içinde talebin dirençli kaldığını belirtti. Hem toplam yeni siparişler hem de yeni ihracat siparişleri eylül ayında azalmaya devam etti, ancak düşüşler ağustos ayına göre daha düşük bir hızda gerçekleşti. Anket katılımcılarından gelen değerlendirmelerin ortak noktası, artan fiyatların müşteri talebini sınırlandırması oldu.
İstihdamda artış sınırlı oldu
TL’deki değer kayıplarına bağlı olarak girdi maliyetleri üçüncü çeyrek sonunda keskin artışını sürdürdü. Ancak üretici enflasyonu ağustos ayına göre oldukça yavaşladı ve mayıstan bu yana en zayıf seviyede gerçekleşti. Buna bağlı olarak, nihai ürün fiyatları enflasyonu da bir önceki anket dönemine göre belirgin bir şekilde azaldı. Son verilere göre istihdamda çok sınırlı bir artış var ve mevcut artış eğilimi beşinci aya ulaştı. Bazı firmalar ek personel ihtiyacı olduğunu belirtirken, diğerleri yeni siparişlerdeki yavaşlamaya bağlı olarak istihdam düzeylerini azalttı. Firmalar, yeni siparişlerdeki zayıflık nedeniyle satın alma faaliyetlerini ve girdi stoklarını azaltmaya devam etti, ancak söz konusu düşüşler Ağustos ayına göre daha ılımlı düzeyde dldu. İmalatçılar 2023’ün genelinde olduğu gibi Eylül ayında da girdi satın alımlarında teslimat gecikmeleriyle karşı karşıya kaldı. Anket katılımcılarına göre, tedarikçilerin performansındaki bozulma, yüksek nakliye maliyetleri ve mal ithalatındaki zorluklardan kaynaklandı.
Tekstil üretiminde sert yavaşlama
İstanbul Sanayi Odası Türkiye Sektörel PMI eylül ayı raporuna göre, takip edilen 10 sektörden yalnızca gıdada üretim arttı. Bu sektörün de üretimi üst üste iki ay artmakla birlikte büyüme hızı ağustos ayına göre değişmedi. Üretimdeki en sert yavaşlama, geçen yılın kasım ayından bu yana en yüksek oranlı düşüşün görüldüğü tekstil sektöründe oldu. İhracatın da hız tekstil sektöründe işçi çıkartmaların artışı üretimdeki düşüşü teyit ediyor.
Üretimdeki ivme kayıplarında belirleyici etken, yeni sipariş alma konusundaki zorluklar oldu. Gıda ürünleri, üretimde olduğu gibi yeni siparişlerde de en iyi performansı gösteren sektör olurken, ana metaller sektörünün siparişleri üç aylık yavaşlamanın ardından yeniden büyümeye geçti. En belirgin yavaşlama tekstil ürünlerinde görüldü. İhracatın artan sektörler ise sadece kimyasal, plastik ve kauçuk ürünleri ile gıda ürünleri oldu.
Eylül ayında girdi maliyetleri enflasyonu sektörler genelinde keskin bir yavaşlama sergiledi. En düşük oranlı artış ana metallerde, en yüksek enflasyon ise metalik olmayan mineral ürünlerde oldu. Buna bağlı olarak, nihai ürün fiyatlarındaki artış da on sektörün tamamında hız kesti. Talepteki iyileşmelerin şirketlere bir miktar fiyatlama gücü sağladığı gıda ürünleri, satış fiyatlarındaki en hızlı artışın görüldüğü sektör oldu. Diğer taraftan, hem ihracatta hem iç piyasada yeni sipariş teminindeki zorluklar nedeniyle tekstil imalatçıları nihai ürün fiyatlarını eylülde sınırlı ölçüde artırabildi.
Yeni siparişlerde zayıf görünüm
On sektör içinde istihdamını artıran sektör sayısı üçe gerileyerek Covid-19 salgınının 2020 başlarındaki ilk dalgasından bu yana en düşük düzeyde gerçekleşti. İstihdamını artıran sektörler gıda, ağaç ve kağıt ürünleri ile kara ve deniz taşıtları oldu. Ağaç ve kağıt ürünleri son dört ayda ilk kez çalışan sayısını artırdı. İstihdam seviyesinde en keskin düşüş ise giyim ve deri ürünlerinde görüldü.
Yeni siparişlerdeki zayıf görünüm nedeniyle eylül ayında satın alma faaliyetleri sadece gıda ürünleri ve ana metallerde artış gösterdi. Girdi alımları sekiz sektörde düşerken en belirgin azalma tekstil ürünlerinde gerçekleşti.
