2023 yılını 818,2 milyar lira zararla kapatan ve bilançosunda henüz realize edilmemiş “diğer” kalemler toplamı da 817,8 lira olarak sabitlenen Merkez Bankası savunmaya geçti. Merkezin Güncesi portalında yayınlanan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) uzmanı Ahmet Bilal Kurtoğlu ve uzman yardımcıları Furkan Höçük ile Ömer Batuhan Beşirli imzalı yazıda merkez bankalarının kâr amacı gütmediği belirtiliyor. Merkez Bankası’nın zararının nedenlerinin anlatıldığı “Merkez Bankaları Faaliyetlerinde Kâr-Zarar Olgusu” başlıklı yazıda öne çıkan bölümler şöyle:
– Merkez bankaları kanunda kendilerine verilen görev ve yetkiler ile, ticari bankalardan farklı bir şekilde, kamu yararını gözeten bir çerçevede faaliyet gösterir ve kâr amacı gütmez.
– Merkez bankalarının geçici olarak zarar edebilecekleri istisnai dönemler ortaya çıkabilmektedir. 2008 finansal krizi ve Covid-19 pandemisi, bu dönemlere örnek olarak gösterilebilir.
Gelişmekte olan ülkelerde de daha önce zarar açıklandı
– Makroekonomik ve finansal istikrara katkı sağlamak amacıyla yerel para cinsi varlık satın alan bazı merkez bankaları, faiz oranlarının yükseldiği dönemlerde zarar veya düşük kâr raporlayabiliyor.
– Net kâr hesaplanırken tahvillerin piyasa değerindeki değişimi dikkate alan bir muhasebe standardı benimseyen merkez bankalarının kârlılık oranları üzerinde baskı oluşuyor (Bell ve diğerleri, 2023). Bu durum, genellikle varlık alım programları uygulayan gelişmiş ülke merkez bankalarında ortaya çıkıyor.
– Öte yandan birçok gelişmekte olan ülke (GOÜ) merkez bankasının da daha önce zarar açıkladığı biliniyor. Örneğin Şili, Çekya ve Meksika Merkez Bankaları uzun yıllar negatif öz sermayeye sahip bir şekilde faaliyetlerine devam ediyor (Archer ve Moser-Boehm, 2013).
– Gelişmiş ülke merkez bankalarından farklı olarak, GOÜ merkez bankalarının kârlılıkları döviz kuru hareketlerinden de önemli ölçüde etkilenebiliyor. GOÜ merkez bankalarının sahip olduğu döviz ve altın cinsinden rezervler bilançoda varlık tarafının büyük bir kısmını oluşturduğu için kur hareketleri kârlılık üzerinde belirgin rol oynayabiliyor (Bell ve diğerleri, 2023).
Zarar merkez bankalarının operasyonlarını etkilemiyor
– Öte yandan merkez bankalarının açıkladığı zararlar merkez bankalarının operasyonlarını etkin bir şekilde devam ettirmesini doğrudan etkilemiyor. Zira merkez bankaları yükümlülüklerini yerine getirmek için yerel para birimi ihraç edebilir ve yapıları gereği herhangi bir sermaye düzenlemesine tabi değildir.
– Faaliyet rapor detaylarına düzenli bir şekilde ulaşılabilen 28 merkez bankasının son beş yıldaki kâr/zarar gelişmeleri incelendiğinde 2019 ve 2020 yıllarında 4, 2021 yılında 10, 2022 yılında 12 merkez bankasının zarar ettiği görülmektedir. 2023 yılına ilişkin şimdiye kadar raporlama yapan 19 ülke arasından 9 ülke zarar açıklamıştır.
– 2023 yılında ABD, Almanya, Avustralya, Belçika, Fransa, İsviçre, Kanada Merkez Bankaları ile Avrupa Merkez Bankası’nın zarar etmesinin ardındaki başlıca sebep faiz giderlerindeki artıştır. Bu durum faiz oranlarının hızla yükseldiği bir ortamda merkez bankaları varlık-yükümlülük vade yapısının doğal bir neticesidir.
– Avustralya Merkez Bankası’nın son dönemlerdeki zararında, artan faiz oranları ile birlikte gerçekleşen menkul kıymetlerdeki değer düşüklüğünden doğan zarar ayrıca etkili olmuştur. Keza Rusya, Çekya, Singapur ve Yeni Zelanda Merkez Bankaları’nın da önceki dönemde faiz giderlerindeki artışın yanı sıra menkul kıymetlerindeki değer kaybının etkisiyle zarar açıkladıkları bilinmektedir.
TCMB zararı 818,2 milyar TL
* Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da 31 Aralık 2023 tarihinde sona eren 92. Hesap Dönemi Bilançosu’nda 818,2 milyar TL zarar açıklamıştır. Bu zarar esas olarak kur korumalı mevduat (KKM) kalemlerine ödenen kur farklarından ileri gelmekle birlikte, kur korumalı mevduat giderleri hariç tutulduğunda da artan faiz oranlarının, faiz giderleri ve menkul kıymet değer azalışları yoluyla kârı azalttığı görülmüştür.
* Literatürde de dikkat çekildiği üzere, merkez bankalarının olağanüstü dönemlerde dönemsel olarak zarar açıklamaları geçici ve istisnai bir niteliktedir ve para politikasının etkinliğinin ölçülmesinde bir gösterge niteliğinde değildir.
* Son dönemde çeşitli merkez bankalarınca açıklanan zararların istisnai nitelikte olmasından yola çıkarak bu durumun merkez bankalarının fiyat istikrarını sağlamaya yönelik sürdüreceği faaliyetleri etkilemesi beklenmemektedir (García-Escudero ve Romo González, 2024).
