İngiliz ekonomi dergisi The Economist, son sayısında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın savunduğu ekonomi politikalarını tanımlamak için ilk kez 4 Şubat 2016 sayısında kullandığı “Erdoganomics”in başta Afrika ülkeleri olmak üzere gelişmekte olan piyasaların maliye bakanları tarafından savunulmaya başladığını anlatan bir makale yayınladı.
Gana Maliye Bakanı Ken Ofori-Atta’nın “Klasik teorilerin devam etmenin yolu olup olmadığını gerçekten merak ediyorum” diyerek bu tür fikirler üzerinde kafa yoran birkaç Afrikalı bakandan biri olduğunu, Paris’te kısa süre önce düzenlenen yeşil finans zirvesinde bir başka bakanın ise “Faizleri düşürüp büyümeyi devam ettirmeliyiz” dediğini belirten dergi, “Erdoganomics tüm dünyaya yayılıyor” başlığıyla yayınladığı haberde şu ifadelere yer verdi:
Geçen ay Brezilya ve Pakistan’daki yetkililer de benzer düşüncelerini dile getirdiler. Bu bakanlar, yüksek enflasyona, dalgalanan para birimine ya da kaçan yatırımcılara bakmak yerine, Türkiye’nin geçen yıl yüzde 5,6’ya ulaşarak dikkat çekici bir şekilde dirençli olan GSYH büyümesine odaklanıyor. Uzun vadeli büyümeyi belirleyen üretkenlikteki duraklama ve tükenen dış rezervler nedeniyle bu durumun sürdürülemez olduğu yönündeki uyarılara şüpheyle yaklaşıyorlar.”
Erdoğan enflasyonla mücadelenin faizi düşürmekte olduğunda ısrarlı
“Türkiye’nin ekonomisi açıkçası özenme uyandırmıyor” denilen makalede şöyle devam ediyor: Türkiye geçen 5 yıl boyunca, ekim ayında yüzde 86’ya ulaşan yıllık enflasyon artışıyla sarsıldı. Merkez Bankası’nın döviz rezervleri tükenmek üzere, zira bu rezervlerin çoğunu lirayı desteklemek için harcadı ve bu da pek bir işe yaramadı: Geçen ay para birimi dolar karşısında tüm zamanların en düşük seviyesine geriledi. Daha da kötüsü, Türkiye’nin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, mayıs ayındaki beklenmedik seçim zaferinin ardından bazı pahalı vaatlerini yerine getirmek üzere. Söz konusu yasa tasarısı, şimdiye kadar mali açıdan oldukça hassas olan hükümeti büyük olasılıkla kaosa sürükleyecek.
Bu kaos, Sayın Erdoğan’ın izlediği baş aşağı para politikasını yansıtıyor. Erdoğan, enflasyonla mücadelenin anahtarının, ortodoks iktisatçıların nesiller boyu tercih ettiği çözüm olan vidaları sıkmak yerine faiz oranlarını düşürmek olduğunda ısrar ediyor. Türk yetkililer bunun nasıl olabileceğini açıklamak için Irving Fisher’den (bir ekonomist ve maliye bakanlığının tercih ettiği guru) Tanrı’ya (Erdoğan’ın tercih ettiği politika yapıcı) kadar çeşitli isimlere başvuruyor.
Seçimden bu yana Türkiye’nin para politikası, faiz oranlarının yükseltilmesiyle biraz daha makul hale geldi. Bu durum Erdoğan’ın fikirlerinin gelişmekte olan ülkelerin maliye bakanlıklarında kabul görmesini engellemedi.
Enflasyon kontrolden çıktığında aşırı gevşek politikayı desteklemenin bazı nedenleri Türkiye’nin deneyinden çok daha eski. Enflasyon, gelişmekte olan ülkelere yük olan resmi borçların değerini tüketir. Bir hükümet çok fazla borçlandığında, hiperenflasyona ve para biriminin çöküşüne giden en kesin yol olsa bile, fiyatları serbest bırakmak cazip bir seçenektir.
Diğer nedenler daha yeni ve Erdoğan’dan geliyor. Türkiye Cumhurbaşkanı, gelişmekte olan piyasalarda gevşek politikanın enflasyonu düşürmeye yardımcı olduğu konusunda ısrar ediyor. Endüstriyel büyümeyi teşvik etmek için firmaların ucuz krediye erişimini isteyen ülkeler için bu cazip bir fikir. Öne sürülen argümanlardan biri, daha ucuz borçlanmanın daha düşük tüketici fiyatları anlamına geleceği. Bir diğeri ise ihracatı artıracağı ve bunun da yabancı rezervleri yenileyebileceği. Her iki argümanın da sorunu, düşük faizlerin artırdığı ekonomik faaliyetin ücretleri de artırması ve firmaları gelecekteki fiyatlar konusunda iyimser hale getirerek enflasyonu güçlendirmesi. Devlet tahvillerindeki düşük oranlar da yabancı yatırımcıların kaçmasına yol açarak para birimini vuruyor.
Yine de para politikasının gelişmekte olan ekonomilerde farklı işlediği doğru. Yabancı yatırımlar piyasa faizleri için daha önemli; toplam talep ise daha az önemli. IMF’nin Başekonomisti Gita Gopinath ve yardımcı yazarlar yakın tarihli bir makalede, gelişmekte olan piyasaların politika faizlerinin reel ekonomileri üzerinde neredeyse hiçbir etkisi olmadığını ortaya koyuyor. 1990’dan bu yana 77 gelişmekte olan ülkeyi inceleyen araştırmacılar, tıpkı gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi, merkez bankalarının enflasyon yükseldiğinde yerel bankalara verdikleri kredilerin faiz oranlarını yükselttiklerini ortaya koyuyor. Gelişmiş ekonomilerin aksine, bankalar bu faiz değişikliğini devlet ve hane halkı borçlularına yansıtmıyor.
Nedenini anlamak için bankaların nasıl borçlandığına bir bakalım. Gelişmekte olan piyasaların finans kuruluşları, çok az hane halkı tasarruf ettiği ve çok fazla büyük firma olmadığı için kendi ülkelerinde fon bulmakta zorlanırlar. Bunun yerine uluslararası piyasalara yöneliyorlar. Mantığa aykırı olarak, yabancı finansörlerin talep ettiği risk primi enflasyon yükseldiğinde düşme eğilimindedir, çünkü böyle zamanlarda ekonomik büyüme güçlü olma eğiliminde. Bu da merkez bankası faiz artışlarının etkisini dengeliyor.
Politikanın mücadele etmesi gereken tek güç uluslararası piyasalar da değil. Yoksul ülkeler aynı zamanda firmaların bankalardan borç almadığı büyük kayıt dışı sektörlere de ev sahipliği yapıyor. BM ve IMF, gelişmekte olan ülkelerdeki işgücünün yüzde 60’ından fazlasının ve gayri safi yurtiçi hasılanın üçte birinden fazlasının kayıt dışı olduğunu hesaplamaktadır. Kayıt dışı borç verenler eninde sonunda bankaların faiz oranlarını yakalasa da bu zaman alır. Ve kayıt dışı işgücü piyasaları esnektir yani faizler yükseldiğinde istihdam yerine işçilerin ücretleri ayarlanır. Bir merkez bankaları kulübü olan Bank for International Settlements’a (Uluslararası Ödemeler Bankası) göre bu durum, gelişmekte olan ekonomilerin daha yüksek faiz oranlarının sıkıntısını daha uzun sürede hissetmesi anlamına geliyor.
Erdoğan’ın deneyini deneme aşamasında bırakmak en iyisi
Kayıt dışı finans insanlara bankacılık sisteminden kaçış imkanı sağlıyor. Köşe yazarınız kısa bir süre önce Gana’daydı ve lüks arabaları teminat olarak alan gayri resmi bir borç verenin kendisine söylediğine göre, hükümetin iç borçlanmasının çoğunu silen ve neredeyse bankacılık sektörünü de beraberinde götüren ülkenin son borç yeniden yapılandırmasından bu yana işler patlamış. Resmi bankalara olan güvenin düşük olması şaşırtıcı değil. Accra’nın en büyük bankalarından birinin patronu, diğer firmaların kayıt dışı dolar stoklayarak benzer bir olayın etkilerine karşı kendilerini koruduklarını söylüyor.
Sorun, Erdoğan’ın politikalarının yardımcı olacağını varsaymakla ortaya çıkıyor. Eğer yüksek oranlar yabancı borç verenler ve kayıt dışı borç alanlar tarafından sulandırılıyorsa, düşük oranlar da sulandırılabilir. Gita Gopinath’ın araştırması, aşırı güvercin para politikasının büyüme yaratabileceğinden şüphe duymak için bir neden ancak Erdoğan’ın aksine enflasyonu düşürebileceği fikrini de desteklemiyor. Eğer Gopinath haklıysa, yetkililerin para politikasının ekonomi üzerindeki etkisini güçlendirmek için dış borçlanma üzerindeki risk primini azaltmaya odaklanmaları gerekiyor. Bunu yapmak için de yatırımcıları kendilerini ciddiye almaya ikna etmeleri gerekiyor ki bu da açıkları kontrol altında tutmak ve mali durumu istikrarlı hale getirmek anlamına geliyor, uçuk teorilerin peşine takılmak değil. Erdoğan’ın deneyini deneme aşamasında bırakmak en iyisi.
