Havacılık ve uçak sanayii ABD’nin Federal Havacılık İdaresi’nin (FAA) yaptığı bir soruşturmada ulaştığı bulguları konuşuyor. Dayanıklılığı ve hafifliğiyle uçak sanayiinde sıkça kullanılan titanyumun bir miktarının sahte olduğu anlaşıldı. Hem Amerikalı Boeing hem de Avrupalı Airbus’a parça üretip satan firmaların elinden geçen bu bir miktar sahte titanyumun o firmalara satışında Türkiye’nin havacılık devi TUSAŞ’ın aracılık ettiği ortaya çıktı. TUSAŞ yetkilileri, sahtekarlığı kendilerinin fark edip ihbar ettiğini söyledi. Bu konudaki haberi ilk yazan The New York Times gazetesi ise sahtekarlığın hem Boeing’e hem Airbus’a parça üretip satan bir İtalyan şirketi tarafından ihbar edildiği iddiasında.
New York Times’ın bir tedarikçiye dayandırdığı haberine göre yakın zamanda üretilen bazı Boeing ve Airbus uçaklarında sahte belgelerle satılan titanyum kullanıldı. Belgeler titanyumun orijinal olduğunu söylüyordu ancak belgeler sahte olduğu için kullanılan titanyumun kalitesi konusunda endişe vardı. NYT’nin haberinde bu titanyumun Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından tedarik edilip parça üreticilerine satıldığı iddia edildi, ancak TUSAŞ sorunu bizzat kendilerinin fark edip yetkilileri bilgilendirdikleri açıkladı. Ayrıca NYT’nin haberinde sorunun İtalyan şirketi tarafından fark edilip bildirildiği iddia edilirken TUSAŞ sorunun asıl İtalyan şirketinden kaynaklandığını vurguladı.
Sahte belge sorununu Amerikan Havacılık Dairesi FAA ile Boeing’e gövde, Airbus’a da kanat tedarik eden Spirit AeroSystems adlı şirket birlikte araştırıyor. Soruşturmanın kullanılan malzemede korozyondan kaynaklanan küçük delikler bulunması üzerine başlatıldığı belirtiliyor. FAA sorunun boyutlarını araştırdığını ve sahte belgelerle satılan parça kullanılarak yapılan uçaklarda kısa ve uzun vadede ne gibi sorunların yaşanabileceğini belirlemeye çalıştıklarını söylüyor. Sorunlu malzemenin kaç uçakta kullanıldığı ise henüz belirsizliğini koruyor.
FAA’nın açıklamasında “Boeing FAA’ya belgelerde tahrifat yapmış ya da kayıtlarda yanlış beyanlarda bulunmuş bir dağıtıcı aracılığıyla malzeme tedarikinde yaşanan sorunu bildirdi. Şirket tedarikçilerin kayıtlarda tahrifat yapılma ihtimaline karşı dikkatli olması gerektiğini belirten bir bülten yayınladı” deniyor.
Airbus’ı da kapsayan çok daha büyük bir sorun
Duyuru yaşadığı kazalarla ve güvenlik sorunlarıyla imajı epey zarar gören Boeing’in FAA tarafından sıkı denetim altına alındığı döneme denk geldi. Ocak ayında Boeing 737 Max 9 uçağının kapısı uçuş sırasında kopmuş, nisan ayında 787 Dreamliner uçaklarının kanatlarıyla ilgili sorunlar tespit edilmişti. Şirket FAA’ya uçak kanatlarıyla ilgili gerekli denetimleri atlamış olabileceğini ve üretimde olan bazı Dreamlinerların yeniden denetlenmesi gerekeceğini söylemişti. Boeing 30 Mayıs’ta FAA’ya güvenlik konusunda planladığı iyileştirmeleri özetleyen bir plan sunarak düzenleyici kurumla haftalık toplantılar yapma sözü verdi. Bu arada Boeing içindeki sıkıntıları anlatan iki muhbir ölü bulundu.
Ama yeni sorun Boeing’in Avrupalı rakibi Airbus’ı da kapsayan çok daha büyük bir tehdit oluşturuyor. Konuyla ilgili bilgi sahibi kaynaklara göre sahte belge düzenlenmiş titanyum kullanılan uçaklar 2019-2023 arasında üretildi. Bunlar arasında Boeing 737 Max ve 787 Dreamliner ile Airbus’un A220 uçakları da var. Uçakların kaçının hâlâ kullanıldığı ya da hangi havayollarında olduğu belli değil.
Spirit şimdi bu titanyumun nereden geldiğini, sahte belgelere rağmen standartlara uygun olup olmadığını ve bu malzemeden yapılan parçaların jetlerin tahmini kullanım süreleri boyunca dayanacak kadar sağlam olup olmadıklarını belirlemeye çalıştığını söylüyor. Şirket gerekli görülürse bu malzemenin kullanıldığı parçaların çıkarılıp değiştirilmesi için en etkili yolu belirlemeye çalıştıklarını söyledi.
787 Dreamliner uçaklarında titanyum yolcu giriş kapısı, kargo kapıları ve motoru uçağın gövdesine bağlayan parçada kullanılıyor. 737 Max ve A220’de ise uçağın motorunu şasiye bağlayan parçayı aşırı ısıdan koruyan ısı kalkanı bulunuyor. Hem Boeing hem de Airbus bu malzeme kullanılan araçlardaki testlerde şimdilik sorunla karşılaşmadıklarını söylüyor.
Türkiye konunun neresinde?
Avrupa Birliği Havacılık Emniyeti Ajansı soruşturmayı İtalya’daki malzeme belgelerinde sorunlar yaşandığını öğrendikten sonra başlatıldığını belirtti. Şimdiye kadar sorunun Çin, İtalya, Türkiye ve ABD’li şirketleri kapsayan karmaşık bir küresel tedarik zincirinden kaynaklandığı belirtiliyordu. Bu noktada devreye Türkiye girdi, ancak NYT’nin Türkiye’yi yerleştirdiği konumla TUSAŞ’tan yapılan açıklama birbirinden farklı.
NYT’nin bir kaynağa dayandırdığı iddiaya göre TUSAŞ Çin’deki tedarikçilerden 2019 yılında titanyum aldı. Şirket daha sonra bu titanyumu uçak parçası üreten bazı şirketlere sattı. Bu parçalar da Boeing ve Airbus ile çalışan Spirit’e gitti. Geçen aralık ayında TUSAŞ’tan titanyum satın alan bir İtalyan şirketinin malzemenin normal titanyumdan farklı göründüğünü fark ettiği iddia edildi. Titanium International Group adındaki bu şirket titanyumun sertifikalarının da orijinal olmadığını tespit etti.
TUSAŞ haberi yazan Mark Walker’a gönderdiği açıklamada olayın içyüzünün haberde anlatıldığı gibi olmadığını belirtti. Şirketin gazeteciye gönderdiği açıklamadaki düzeltmeler şöyle:
“Aralık 2023’te İtalyan şirketi TIG’den alınan malzemelerin yüzeylerinde sorunlar olduğu görüldü. Bu nedenle TUSAŞ hemen malzemenin dağıtıcısı TIG ve merkezi Çin’deki esas üretici Baoji ile temasa geçti. Baoji malzemelere ait sertifikaların ve ISPM kodunun kendilerine ait olmadığını söyledi. İtalyan şirketi TIG ise malzemenin izlenebilirliği konusunda bilgi verememekle birlikte herhangi bir sorun olmadığı konusunda ısrarcı davrandı.
Şirketlerin çelişkili ifadeleri nedeniyle TUSAŞ biri İtalya’da diğeri Çin’de olmak üzere iki ekip kurarak araştırmasını derinleştirdi. TUSAŞ’ın Çinli şirketlerle doğrudan ilişkisi olmamasına rağmen şirketimizin sorunu bir an önce çözmek için Çin’e gittiğini belirtelim. Ekiplerin Çin’deki firmalara yaptığı ziyaretlerde malzemenin sahte belgeyle satıldığı ortaya çıktı. Söz konusu parçalar üretim zincirinden çıkarıldı, bu malzemeyle parça üretip satan tüm müşterilerimiz bilgilendirildi.
Spirit ve Airbus dahil durumdan etkilenen tüm müşterilerimiz sürecin her aşamasında şeffaf şekilde bilgilendirildi ve TUSAŞ bu tutumuyla takdir topladı. Dünya havacılık sektöründeki bu sahtekârlığı ortaya çıkaran TUSAŞ sorun yaşanabileceğini öngörerek her şeyi havacılık standartlarına göre yaptı. Olayın her aşaması belgelendi. Detaylı tüm bilgiler müşterilerimize ve tedarikçilerimize iletildi.
NYTimes haberinde bahsedilenin aksine usulsüzlüğü ortaya çıkaran şirket TUSAŞ’tır. Malzemeyle ilgili sorularımızı cevaplamakta geciken ve gerekli bilgileri veremeyen firma ise malzemenin dağıtıcısı TIG’dir.”
NYT’nin 14 Haziran’da yayına aldığı haberde TUSAŞ’ın konuyla ilgili yorum yapmadığı söyleniyor, ancak haber çıktıktan kısa sonra Walker’a gönderilen cevap 19 Haziran 14:10 itibariyle hâlâ habere eklenmemiş. Hatta şirketin iddiasına göre haberden önce kendilerine zaten konuyla ilgili soru sorulmadı.
