Özel güvenlik görevlileri Kolombiya’nın en zengin altın madeninin yaklaşık 700 metre derinliğindeki kum torbalarının arkasına çömelmiş, yüz milyonlarca dolar değerindeki 30 mil uzunluğundaki tünelleri ele geçiren uyuşturucu kaçakçısı bir çeteyle başarısız bir savaşın içinde sıkışıp kalmış durumda.
Yerin altındaki hava sıcak, nemli, bazen zehirli ve yapılan iş tehlikeli; patlayıcılara ve AK-47 yani Kalaşnikov saldırı tüfeklerinden açılan ateşe karşı geçitleri savunmak. Geçen yıl iki muhafız öldürüldü ve birkaçı da yaralandı. Diğer tarafta ise tehlikelere göğüs geren iki bin kaçak madenci olduğu tahmin ediliyor.
Yağmanın boyutu çarpıcı.
Amerikan The Wall Street Journal gazetesinde yayınlanan habere göre Çin devlet kontrolündeki bir şirket olan maden sahibi Zijin Mining Group geçen yıl yaklaşık 200 milyon dolar değerinde ve madenin toplam üretiminin yüzde 38’ine denk gelen 3,2 tondan fazla altın kaybettiğini tahmin ediyor. Bir Zijin güvenlik yetkilisi, Kolombiyalı yetkililer tarafından büyük ölçüde denetlenmeden devam eden yavaş ve zahmetli bir süreç olan yasadışı madenciliğin “kaybedilen” bir savaş olduğunu söylüyor.
Zijin’in madenlerinde ve Kolombiya’nın başka yerlerinde çalışan kaçak madenciler ABD’ye giden yollarda kokain ve göçmen taşıyan yaklaşık 7.000 kişilik silahlı bir milis grubu olan Körfez Klanı’ndan erişim, koruma ve ekipman alıyor. Hükümet yetkilileri Güney Amerika’daki yasadışı altın madenciliğinin son yıllarda rekor düzeyde artan ve bu yıl yüzde 30 artışla ons başına 2.600 dolara ulaşan altın fiyatlarının da etkisiyle genişlediğini söylüyor.
Zijin’in Kolombiya’daki madeninde teleferik sistemi.
Tarihin de gösterdiği gibi altının cazibesine direnilemez. Kolombiya’daki kaçak madencilerden bazıları ayda 5 bin dolar ya da daha fazla değerde altın çıkarıyor ki bu miktar yaklaşık olarak şirket yöneticilerinin kazancına eşit. Şirket yetkilileri 2019’dan bu yana Zijin madenindeki kazalarda yaklaşık 18 kaçak madencinin öldüğünü söylüyor.
“Ücretler çok iyi ama her şeyi riske atıyorsunuz” diyor 22 yaşındaki kaçak madenci Erik Dubier, “Tuzağa düşebilirsiniz. Kaya kaymaları oluyor. Ve her gün çatışma var.”
Çinli şirket Kolombiya’ya dava açtı
Dünya çapında faaliyet gösteren Zijin Mining Kolombiyalı yetkililerin işlerini yapmadığını iddia ederek Dünya Bankası’nın Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi’nde 430 milyon dolarlık bir dava açtı. Zijin madencilik faaliyetlerinin yüzde 60’ından fazlasını yasadışı madencilerin kontrol ettiğini tahmin ediyor.
Şirket Pekin’in madenleri güvence altına almaya yönelik küresel çabasının bir parçası olarak madeni 2020 yılında Kanadalı Continental Gold’dan 1 milyar dolara satın aldı. Şirketin CEO’su Leizhong Li şiddet içeren saldırıların o zamandan beri günlük bir tehdit haline geldiğini ve hükümetten çok az yardım aldıklarını söyledi. Li “Geçen yıl boyunca devletle konuşmaya çalıştık ama pek bir irade göremedik” dedi. Şirket Kolombiya’nın geçen yıl 100 milyon dolar vergi ve telif ücreti kaybettiğini tahmin ediyor.
Savunma Bakan Yardımcısı Daniela Gómez Kolombiya’nın gizli madencileri “yeraltı operasyon sahasından” çıkaracak kapasiteye sahip olmadığını, Hükümetin sivilleri tehlikeye atabilecek şiddetli çatışmalardan kaçınmak istediğini söylüyor. Gómez “Şirketin talepleri gerçekçi değil. Zijin altın madeni işletmesini yasadışı maden çıkarıldığını bilerek satın aldı” diyor.
Zijin’in özel güvenlik şefi yasadışı madencileri uzak tutmak için kurulan barikatta şirketin silahlı korumalarından biriyle konuşuyor.
Zijin’in özel güvenliğinden silahlı muhafızlar bir kum torbası barikatının arkasında nöbet tutuyor.
Geçen dört yıl içinde kaçak madenciler o kadar geniş bir yeraltı ağı kurdu ki Zijin mühendisleri dağın İsviçre peynirine benzemeye başladığını, tahminen 380 yerüstü girişinden çıkan derme çatma geçitler ve tüneller yapıldığını söyledi.
Çete ayrıca seks işçilerini, marihuana ve diğer uyuşturucuları bir haftalık süreler boyunca madencilere ulaştırıyor. Dubier “Orada her şey var” diyor. Kaçak madenciler Latin Amerika’nın en büyük altın ana damarlarından birini barındıran dağa tünemiş küçük evlerden oluşan bir zincirden Zijin madenine giriyorlar.
Madenciler banyo zeminlerini delmek ve yüzlerce metre taş ve kilin içinden geçmek için patlayıcılar ve kaya deliciler kullanıyor. Zijin tünellerine ulaşmak için santim santim geçitler kazıyor.
Milis savaşçılar bir şirket yetkilisinin hendek savaşı olarak tanımladığı bu süreçte patlayıcılar ve silah ateşiyle Zijin güvenlik güçlerini geri çekilmeye zorluyor. Zijin tünelleri teslim etmekten başka çaresi olmadığını, bu geri çekilmenin altın madeni imtiyazının geleceğini tehlikeye attığını söylüyor.
Li yeraltındaki çatışmalarla ilgili olarak “Bu her gün oluyor” diyor. Şirket Körfez Klanı ve yasadışı madenciler tarafından ele geçirilen bölgelerdeki tahmini 40 ton altın yatağını terk etmek zorunda kaldığını tahmin ediyor.
Savunma Bakan Yardımcısı Gómez evlerin aranması ve madencilerin tutuklanmasının önündeki yasal engelleri şöyle anlatıyor: “Yarın Buriticá’ya gidebilir ve 300 kişiyi yakalayabilirim. Yargıç onları akşama kadar serbest bırakacaktır.”
Bir madenci patlayıcıları ayarlarken.
Güvenlik yetkilisi madencilerin Zijin tünellerini genellikle önce patlayıcıları fırlatarak ve korumalara ateş ederek ele geçirdiklerini söylüyor. Madenciler ayaklı matkaplar taşıyor ve kayaları yarmak için günde 250 kadar patlatma yapıyor. İlerleyişleri Zijin’e madenin üç bölümünden ikisine mal oldu.
Altın madeninin en zengin ve en derin kısmı şirketin elinde kalmaya devam ediyor. Zijin’in burada ve işleme merkezlerinde yaklaşık 4.500 işçisi var. Şirket günde yaklaşık 4.000 ton kaya kazıyor ve bu da ortalama 53 kilo altın demek.
Zijin yöneticileri solcu Cumhurbaşkanı Gustavo Petro’nun 2022’de seçilmesinin ardından yeraltı mücadelesinin daha da kötüleştiğini söylüyor. Geçmiş hükümetler Zijin de dahil olmak üzere yabancı madencilik şirketlerini memnuniyetle karşılamıştı. Ancak Petro ve bakanları ekonomiyi avokado tarımı ve turizm gibi sürdürülebilir sektörlere kaydırmak istediklerini söyleyerek büyük ölçekli madenciliği eleştiriyor.
Kolombiya hükümeti vatandaşların daha iyi iş seçeneklerine sahip olabilmeleri için ülkenin ekonomisini dönüştürmesi gerektiğini söylüyor. Yetkililer yasadışı madencilerin yasal kooperatifler kurarak küçük zanaatkar madenleri işletmelerinin yolunu açmak istediklerini söylüyor. Bazı yetkililer Zijin’in barış için maden işletmelerinin bir kısmını izinsiz girenlere bırakmasını öneriyor.
Şirketin CEO’su Li önceki hükümetin silahlı gruplara karşı daha agresif politikaları olduğunu söylüyor. Kolombiya 2016 yılında Girit Operasyonu’nu başlatarak dört yıl boyunca madene giden 250’den fazla yasadışı geçidi kapattı.
Katırlar Zijin tünellerinde çalışan yasadışı madencilere götürmek üzere ekipman ve malzeme yüklemek için sıraya giriyor.
Zijin Kolombiya’nın şirketin altınını çalan suçluların kullandığı yolları tekrar kapatması gerektiği konusunda uyarıyor. Li “Bizim bakış açımıza göre politika madenciliğe ve çok uluslu şirketlere uygun değil. Yetkililer bunu nasıl bilmez ve buna karşı nasıl harekete geçmez” diyor. Madene atanan bir polis ekibini denetleyen Tuğgeneral William Castaño ise kuvvetlerinin düzenli olarak haydut madencilerle karşı karşıya geldiğini belirterek “Neredeyse her gün müdahaleler oluyor” diye konuşuyor.
Binlerce madenci Kolombiya’nın diğer bölgelerinden ve komşu Venezuela’dan servetlerini aramak için geliyor. Bazıları Zijin’in tünellerinden ayrılıp birkaç mil ötedeki La Centena madeninde altın yatakları aramaya başladı. Bu madenciler Zijin’in şirketin altınını aldıkları iddiasını reddediyor.
Andres Rave Zijin’in imtiyazı üzerinde kurulmasına yardım ettiği madenin girişinde duruyor.
La Centena’nın yaşlı madencilerinden Andres Rave geçenlerde bir tünel tabanında su ve çamur içinde yürüyordu. O ve diğer birkaç kişi dağın yaklaşık 200 metre içine uzanan geçitler kazmış. Baretindeki ışık renkli, sarp kayaları aydınlatırken Rave elini belirgin bir mineral tabakası boyunca gezdiriyor: “Altının olduğu damar bu.”
Havada toz parçacıkları uçuşuyor. Ayaklarının altındaki kayalar tünel duvarlarından ve tavanlarından düşmüş. Duber Antonio Quiros bunu fazla düşünmüyor. O ve diğer madenciler insan boyundaki tünelleri ahşap kirişlerle güçlendirmek için çalışıyor. Ticari madenciler çelik ve betonla desteklenen geçitler inşa etmek için tünel açma ekipmanı kullanıyor. Bazıları kamyonların geçebileceği kadar büyük.
Quiros “Biz küçük madenciler büyük şirketlerin sahip olduğu teknolojiye sahip değiliz. Ama bu iş kanınıza giriyor ve tutkunuz haline geliyor” diyor.
Kazılara ara veren bir madenci molada dinleniyor.