Vladimir Putin’e karşı çıkılmaz. Bunu hem ülke içindeki hem de dışındaki muhalifleri yıllar içinde acı şekilde öğrendi. Kendisine yapılanı affetmez, kincidir, bir tarafa yazar ve kendince şartlar olgun olduğunda da hesabını sorar. Putin’in bu özelliğini ilk önce yıllardır hapis yatan muhalifleri ve boş eğmemekte direnen oligarklar öğrendi. Sonra sıra yurtdışındaki muhaliflere geldi. Birçoğu şu veya bu şekilde tasfiye edildi. Ancak çok azının ödediği fatura Ukrayna savaşının başlarında Putin’in neredeyse eli ayağı olan ancak daha sonra arasının bozulduğu paramiliter grup Wagner’in kurucusu Yevgeny Prigozhin’inki kadar ağır oldu.
Putin ile arasının açılması ve ardından iplerin iyice kopması Wagner’in patronunun sonunu getirdi.
Ukrayna savaşında Putin ile görüş ayrılığına düşen ve ardından silahlı adamlarıyla Moskova kapılarına dayanan Prigozhin bu davranışının hesabını acı şekilde verdi. Putin ile yaptığı zoraki barışın ardından St. Petersburg’a giderken uçağı havada infilak etti. Kimilerine göre bu bir havacılık kazası, batılı kaynaklara göre ise Putin’in yaptırdığı bir suikast.
Yeni dönemde lidersiz kalan Wagner büyük olasılıkla Putin’e biat edecek ve dediklerini yapacak. İlk işaretler de bunu gösteriyor. Ancak iş Wagner’in, Afrika’daki milyarca dolarlık operasyonunun akıbetinin ne olacağına ve kimin yöneteceğine gelince biraz karışıyor. Gerçi şu anda kaptan köşkündeki isim değişmemişse de gelecek günlerin neye gebe olduğu belirsiz.
The Wall Street Journal gazetesi geçtiğimiz günlerde konuyla ilgili yayınladığı analizde halen kaptan köşkünde bulunan işletme eğitimi almış Dmitry Sytii’nin, grubun Afrika operasyonlarını ayakta tutmaya çalıştığını ve bunun için yaptıklarını anlattı.
“Son günlerde Orta Afrika Cumhuriyeti’nin başkentinin sokaklarında, sakallı, dalgalı saçlı ve neredeyse aziz görünüşlü bir adamın resmedildiği tişörtler görülmeye başlandı. Arjantinli devrimci Che Guevara’yı anımsatan bu resim, Afrika’daki Wagner paramiliter grubun şu anki lideri 34 yaşındaki Dmitry Sytii’ye ait.
Sytii patronu Yevgeny Prigozhin’in geçen ay bir suikaste kurban gidişinden bu yana, Wagner’in paralı askerler, altın, kereste ve elmaslardan oluşan milyarlarca dolarlık Afrika imparatorluğunun kaderi konusunda ortaya çıkan mücadelenin merkezinde yer alıyor. Batı eğitimli Sytii’nin, Wagner’in paravan şirketleri ve kaçakçılık ağı hakkındaki ayrıntılı bilgisiyle bu süreçte önemli bir rol oynaması büyük olasılık olarak görülüyor.
İsyancılara karşı verdiği savaşta hayli yıpranan Orta Afrika Cumhuriyeti, Wagner’in Afrika’daki faaliyetlerinin merkezi ve ticari operasyonlarının merkez üssüydü. Başkent Bangui’de bir zamanlar devlet başkanının resmi konutu olan lüks bir villada yaşayan Sytii ülkenin siyasetçileriyle de arası çok yakın. Villa, Wagner savaşçıları tarafından işgal edilmiş bir askeri kampın ortasında bulunuyor.
Denizle bağlantısı olmayan Orta Afrika Cumhuriyeti tüm doğal kaynak zenginliğine rağmen yoksulluktan kurtulamadı. Başkent Bangui’de de bu yoksulluğun izlerini görmek mümkün.
Sytii, şehrin kalabalık caddelerinde plakasız gümüş renkli bir Toyota SUV ile dolaşıyor, lüks restoranları ve üst düzey hükümet yetkililerini sıkça ziyaret ediyor. Kamerun ve Çad gibi komşu ülkelere düzenli olarak seyahat ediyor.
Ancak Wagner’in Afrika krallığının ayakta kalıp kalamayacağı ve Sytii’nin gücünü ne kadar süreyle koruyacağı belirsiz. Rus hükümet yetkilileri Wagner’in diktatörler, cunta liderleri ve savaş ağalarından oluşan bir topluluk olan Afrikalı müttefiklerine paramiliter grup üzerindeki denetimlerini daha da artıracaklarını söylediler. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile yakın bağları olan oligarklar tarafından yönetilen diğer paralı asker şirketleri de ülkedeki ganimet için yarışıyor ve temsilcileri Rusya Savunma Bakanlığı’nın Wagner’in Afrika’daki arazilerine ve şirketlerine yaptığı son ziyarete katıldı.
Sytii’nin, Kremlin ile Prigozhin’in olduğu gibi Wagner’e Afrikalı liderlerin kapısını açan ilişkileri bulunmuyor. Wagner’in öldürülen kurucusuyla bağları da grup üyelerinin yeni patronlarına bağlılıkları konusunda soru işaretleri yaratıyor.
Sytii’nin Wagner’in Afrika operasyonlarındaki rolüne ilişkin bu analiz, Wagner çalışanları ve iş ortakları, grubun varlık gösterdiği ülkelerdeki politikacılar, mevcut ve eski uluslararası güvenlik yetkilileri de dahil olmak üzere paramiliter grubu tanıyan bir düzineden fazla kişiyle yapılan görüşmelere dayanıyor.
Sytii’nin yanısıra Prigozhin’in emlak, medya ve madencilik alanlarına yayılan, Rusya’nın yanısıra ülke dışında da varlıkları bulunan holding şirketi Concord da sorularımıza yanıt vermedi. Kremlin sözcüsü özel şirketlerin Afrika’daki faaliyetleri hakkında yorum yapamayacağını, Rus hükümetinin kıtadaki pek çok ülkeyle işbirliği programları olduğunu söyledi. Sözcü daha önce Putin’in Prigozhin’in ölümüyle bir ilgisi olmadığını belirtmişti.
Dmitry Sytii (en sağda), başkent Bangui sokaklarında muhafızlarıyla birlikte sosyalleşiyor.
Sytii, son beş yıldır Wagner’in Afrika’daki kurumsal ve propaganda girişimlerini yönetiyor. Dağınık saçları ve zayıf yapısıyla Wagner’in iri yarı, çoğu zaman dövmeli savaşçıları arasında hemen göze çarpıyor. Paris’te işletme okuduğunu ve Rusça, İngilizce, İspanyolca ve Fransızca bildiğini söylüyor.
Wagner’in ticari faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olan kişiler, Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki üssünden grubun altın, elmas, kereste ve diğer hammaddeleri ihraç etmek için kullandığı bir paravan şirketler ağını denetlediğini söylüyor. Bu kişiler Sytii’nin ayrıca Wagner tarafından finanse edilen medya kuruluşlarını ve Moskova dostu liderleri desteklemek üzere tasarlanmış Batı karşıtı propagandayı paylaşan sosyal medya kampanyalarını da yönettiğini anlatıyor.
ABD’li ve Avrupalı yetkililer, Wagner ile Afrika’daki çalışmaları nedeniyle Sytii’yi kara listeye alarak onunla iş yapmayı yasadışı hale getirdiler ve sahip olduğu tüm mal varlıklarını dondurdular.
Wagner’in ticari faaliyetleri, en az dört Afrika ülkesinde ABD ve uluslararası insan hakları örgütlerinin sivillere tecavüz etmek, kaçırmak ve öldürmekle suçladığı yaklaşık 5.000 paralı askeri finanse ediyor. Bu paralı askerler Kremlin’in ordularını yormadan, müttefiklerine askeri destek vermesini sağladı. Prigozhin de karşılığında yapılan anlaşmayla madenlere ve diğer kaynaklara ulaşarak kişisel servetini arttırdı.
Orta Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı Faustin-Archange Touadera , Ruslardan isyancılarla mücadele edebilmek için Wagner’in ülkesinde kalmasına izin vermelerini istedi.
Orta Afrika Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Faustin-Archange Touadéra, Prigozhin’in ölümünden sonraki haftalarda Moskova’ya Sytii ve diğer kıdemli Wagner savaşçılarının ülkede kalmasını istediğini iletti. Eski ve halen görevde olan Avrupalı güvenlik yetkililerine göre isteğin nedeni bu kişilerin ülkeden ayrılmaları durumunda hükümetinin isyancı gruplarla mücadelesinin aksayacak olmasıydı. Touadéra’nın sözcüsü yorum taleplerine yanıt vermedi.
Wagner’in faaliyetlerini bilenlere göre Che Guevera’ya benzeyen resimli tişörtler ilk olarak Sytii’nin geçen yılın sonlarında kendisine postalanan bir bombayla yaralanmasının ardından Bangui’de işlettiği Rus kültür merkezi tarafından, dağıtıldı. Son zamanlarda Wagner dostu gazeteciler ve Bangui’deki hükümet yanlısı gençler de bu tişörtleri giymeye başladı.
Sytii bu ayın başlarında Rus Pravda gazetesine verdiği röportajda Rusya için çalışmaya devam ettiğini söyledi. Bangui’yi ziyaret eden bir muhabirin Prigozhin’in ölümü ile ilgili sorusuna şu yanıtı verdi: “Çalışmaya devam etmeli ve cesaretimizi kaybetmemeliyiz.”
Sytii, Pravda web sitesinde yayınlanan bir videoda, mektup bombasının üç parmağını uçurması ve göğsünden yaralanmasının ardından Orta Afrika Cumhuriyeti’ne dönüş nedenlerini açıkladı. Kendisi gibi deneyimli kişilerin kıtadan çekilmesinin, Rusya adına kurulmasına yardımcı olduğu Moskova dostu ağları tehlikeye atabileceği konusunda uyardı.
Üç parmağı kopuk sağ elini siyah deri eldiven içinde gizlerken “Eğer geri çekilmeye başlarsak, o zaman inşa edilen her şey de parçalanacaktır” dedi, Orta Afrika Cumhuriyeti, denize kıyısı olmayan ve zengin doğal kaynaklarına rağmen dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olmaya devam eden yaklaşık beş milyon nüfuslu eski bir Fransız kolonisi. Wagner savaşçıları ülkeye 2017 yılında hükümeti isyancı grupların kuşatması altında olan, eskinin matematikçisi bugünün diktatörü Başkan Touadéra’nın daveti üzerine geldiler.
Uçaktan ilk inenlerdendi
Uçaktan ilk inenler arasında, Fransa’da arkasında bir oğul ve eski bir eş bırakan Sytii de vardı. Petersburg’da uluslararası ticaret eğitimi almış, ardından Paris’te pazarlama ve işletme alanında yüksek lisans yapmıştı. Sytii, 2015 yılında mezun olduktan sonra internette yayınladığı özgeçmişinde “Heyecan verici görevlerle beceri ve yetkinliklerimi zorlayacak yüksek teknoloji alanında uluslararası bir şirkette çalışmakla son derece ilgileniyorum” diye yazmıştı.
ABD Hazine Bakanlığı’na göre, ilk olarak Prigozin’in Petersburg merkezli bir “trol çiftliği” olan İnternet Araştırma Ajansı tarafından işe alındı. Trump ile ilgili soruşturmayla tanınan özel savcı Robert Mueller 2019 tarihli raporunda, İnternet Araştırma Ajansı’nın 2016 ABD başkanlık seçimlerinde propoganda yapmak ve müdahale etmek için sahte sosyal medya hesapları kullandığını belirtmişti. Rus hükümeti seçimlere müdahale ettiğini inkâr etse de Prigozhin geçen yıl bu tür çalışmalar yaptıklarını kabul etmişti.
Sytii’nin Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki ilk işi, Prigozhin’in şirketlerinden kısa süre önce yaptırım listesine alınan M Invest ve silahsız Rus askeri eğitmenleri olarak tanıtılan bir grup Wagner paralı askeri adına madencilik fırsatları arayan araştırmacılara tercümanlık yapmaktı. Birkaç ay içinde Sytii, Wagner’in ülkedeki ilk şirketi olan Lobaye Invest’i tescil ettirerek altın ve elmas madenciliğine başlama izni aldı.
Avrupa Birliği’ne göre Lobaye, bugün Batı karşıtı propaganda yapan Rusya yanlısı ve Wagner’in ürettiği votka ve birayı Orta Afrikalılara pazarlayan yeni bir radyo istasyonunu finanse etti. Şirkete o zamandan beri ABD ve AB tarafından yaptırım uygulanıyor.
Paralı asker grubunu izleyen bir STK olan All Eyes on Wagner tarafından 2018 yılında Sytii’nin cep telefonundan elde edilen bir irtibat listesi, Wagner’in kurumsal girişimleriyle olan ilişkisinin boyutunu ortaya koyuyor. Bağlantıları arasında bir konteyner nakliye acentesi ve elmas madenciliği ekipmanları satan Güney Afrikalı bir şirket de vardı.
Arkadaşları arasında bakanlar da var
2019 yılında, telefon görüşmelerinden şoförü olduğu sonucuna varılan kişi, bu yıl ABD’nin Wagner’in paravan şirketi olduğu gerekçesiyle yaptırım uyguladığı elmas ve altın ticareti yapan Diamville’i kurdu. Aynı gün, şoförün Facebook arkadaşlarından biri, ilk olarak All Eyes on Wagner tarafından yayınlanan ve daha sonra The Wall Street Journal tarafından incelenen belgelere göre, 2021’de büyük bir kerestecilik imtiyazı verilen şirketi kurdu.
Sytii’nin arkadaş olduğu yerel siyasetçiler arasında, savaşçıları Orta Afrika Cumhuriyeti’nde Wagner paralı askerleriyle birlikte savaşan eski isyancı bakan Bouba ve Touadéra’nın güvenlik danışmanı Fidèle Gouandjika da vardı.
Gouandjika, The Wall Street Journal’a verdiği ropörtajda Sytii’nin “çok iyi arkadaşlarından” biri olduğunu ve evinde Stolichnaya votka şişeleri, sote tırtıl, manyok yaprağında inek işkembesi, muz ve Nil levreği gibi yerel lezzetler eşliğinde akşam yemeklerinde bir araya geldiklerini söyledi. Bouba ise yorum taleplerine yanıt vermedi.
Wagner Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki faaliyetleri büyüdükçe, iç baskı altında olan ve genellikle yaptırımlar veya insan hakları konusundaki endişeler nedeniyle Batı tarafından terk edilmiş hisseden diğer Afrika devletlerine de hizmet verdi.
Paralı asker grubu 2018 yılında, uluslararası terörist gruplarla bağlantılı olduğu iddiasıyla ABD yaptırımlarına maruz kalan Sudan’ın o dönemde askeri yönetiminde yer alan Korgeneral Mohamed Hamdan Dagalo ile çalışmaya başladı. Dagalo ve yönettiği Rapid Support Force adlı paramiliter grubu, bugün Sudan hükümetine karşı bir iç savaş sürdürüyor. ABD ve Avrupa hükümetlerine göre Dagalo ayrıca Sudan’ın altın rezervlerini yağmalamak için Wagner ile birlikte çalışıyor.
Wagner savaşçıları 2019’da İslamcı isyancılarla mücadeleye yardımcı olmak için kısa bir süre Mozambik’te konuşlandı. Grup iki yıl sonra da cihatçı ayaklanmayla savaşmak için Mali’deki askeri cunta ile bir anlaşma imzaladı.
Wagner’in girdiği her ülke Rusya’nın etki alanının daha da derinlerine çekildi. Sytii bu operasyonun askeri olmayan tarafının yürütülmesine yardım etti.
Rusya’yı öven ve Batı’ya saldıran sosyal medya kampanyaları Afrika ülkelerinde, özellikle de eski Fransız sömürgelerinde ortaya çıkmaya başladı. Eskiden Twitter olarak bilinen X Corp. ve Meta’nın Facebook’u gibi ABD şirketleri bu kampanyaların izini Prigozhin’in İnternet Araştırma Ajansı’na kadar sürdü.
Fransız yetkililer, Wagner liderliğindeki dezenformasyonun askeri darbeleri ve ardından Mali ve Burkina Faso da dahil olmak üzere birçok ülkeden Batılı askerlerin sınır dışı edilmesini teşvik ettiğini söyledi.
Wagner siyasetçilerle yakın ilişkileri sayesinde 2,7 milyar dolarlık rezerv olduğu tahmin edilen Ndassima altın madenine çöktü.
Wagner, müttefikleri tarafından doğal kaynaklara erişimle ödüllendirildi. 2020 yılında Wagner’e bağlı bir şirket olan Midas Resources, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde bulunan ve önceki sahibinin 2,7 milyar dolar değerinde altın bulunduğunu tahmin ettiği Ndassima madeninin kontrolünü tümüyle ele geçirdi.
Sytii, bir yıl sonra Orta Afrika Cumhuriyeti’nin başkenti Bangui’de Rus kültürel değerlerini tanıtmak için kurulan yı amaçlayan bir kurum olan Bangui’deki Rus Evi’nin müdürlüğüne terfi etti. Wagner bu yıl Sango dilinde Africa Ti L’Or yani Afrika Altındır adlı kendi birasını üretmeye başladı. Rakip bir bira fabrikası, Batılı istihbarat örgütlerinin Wagner kaynaklı olduğunu düşündüğü kundaklama sonucu yakıldı.
Grubun birası bu ilkbaharda satışa sunulduğunda Sytii Rusya’ya geri dönmüş, Rus Evi’nde kendisine gönderilen posta bombasından aldığı yaraları iyileştirmeye çalışıyordu. Prigozhin bombanın arkasında Fransa’nın olduğunu iddia etmiş, Fransız hükümeti ise bu suçlamayı reddetmişti. Sytii Rus medyasına verdiği mülakatlarda, saldırının, Wagner’i Orta Afrika Cumhuriyeti’nden çekilmeye zorlamak amacıyla kendisine, Fransa’daki oğluna ve eski eşine yönelik tehditlerin ardından geldiğini söyledi.
Prigozhin’in askerlerini Moskova’ya doğru yürüyüşe geçirmesi Putin ile ilişkilerin iyice gerilmesine neden oldui.
Sytii’nin Bangui’ye döndüğü sıralarda Wagner’in Rus hükümeti ile ilişkileri de bozulmaya başlamıştı. Haziran ayında, Prigozhin’in Rus askeri liderliğini Wagner’in Ukrayna’daki birliklerine silah ve mühimmat tedarikini kasıtlı şekilde kısıtlamakla suçlamasının ardından, adamları Moskova’ya doğru yürüyüşe geçti. Yarım kalan isyan Prigozhin ve Putin arasında yapılan bir anlaşmayla sona erdi ve Wagner’in savaşçıları Ukrayna savaş alanlarından sürüldü.
Sytii, Batı’nın yeni yaptırımlarına rağmen Wagner için çalışmaya devam etme sözü verdiği bir video yayınlayarak Prigozhin’in yanında yer aldı. Fransızca açıklamasında “Çalışmaya devam edeceğiz ve tüm projelerimizi Yevgeny Prigozhin’in liderliğinde gerçekleştireceğiz. Onunla birlikte sonuç alacağız” dedi.
Putin ile arasının bozulmaya başladığı o dönemde, Prigozhin’in Rusya’daki şirketleri de saldırı altındaydı. Medya ve dezenformasyon şirketleri de dahil olmak üzere bazı önemli varlıklarını kapatmak zorunda kaldı ve kârlı yemek ihalelerini kaybetti.
Wagner, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde, faaliyetlerini bilen kişilere göre, mevcut şirketlerine yaptırım uygulandıktan sonra yeni paravan şirketler kurdu.
Grup, ülkedeki çalışmalarıyla ilgili ayrıntıların dışarıya sızmasını engellemeye kararlıydı. Wagner’e ait malları taşıyan kamyon şoförleri, N’dassima altın madenine gidip gelirken cep telefonlarının ellerinden alındığını söylediler. Kamerun’un Douala limanına kereste götüren kamyonların sürücülerir, Wagner savaşçılarının kendilerini izlemek için şöför mahallinde yolculuk ettiklerini söylediler. Journal’ın görüştüğü şoförler, yük ile ilgili belgelerin limana varır varmaz teslim edilmesi gerektiğini belirtti.
Wagner’in paralı askerleri başkent Bangui’de yerel polis güçleriyle birlikte çalışıyor.
Haftalar sonra Sytii, Prigozhin’e Afrika imparatorluğuna yaptığı son turun bir bölümünde eşlik etti. İkili Bangui’deki Rus Evi’nde düzenlenen ve Wagner’in kurucusunun bilinen son fotoğraflarından bazılarının çekildiği bir etkinliğe katıldı. Prigozhin, Sytii ile son görüşmesinden birkaç gün sonra, 23 Ağustos’ta uçak kazasında hayatını kaybetti.
Aralarında Yevgeny Prigozhin’in de aralarında bulunduğu üst düzey Wagner üyeleri için Ağustos ayı sonunda cenaze törenleri düzenlendi. Wagner’in bazı üst düzey komutanları, ABD tarafından suikast olarak tanımlanan bir uçak kazasında öldürülmüştü. Kremlin olayla ilgisi olduğunu reddetti.
Sytii’nin Orta Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı’nın güvenlik danışmanı olan arkadaşı Gouandjika, gelişmelere Facebook’ta üzerinde Fransızca “Ben Wagner’im” anlamına gelen “Je suis Wagner” yazan bir tişört giydiği fotoğrafını paylaşarak karşılık verdi. Geçmişin isyancısı bakan Bouba, Prigozhin için yapılan derme çatma anıtı ziyaret etmek üzere St.Petersburg’a uçtu.
Wagner’in iş ortağı Avrupalı bir güvenlik yetkilisine göre Prigozhin’in ölümünden bu yana geçen haftalarda Sytii, Prigozhin’in kıtadaki mirasını korumak için çalıştı. Wagner’in Orta Afrika’dan gelen malları için ana çıkış limanı olan Kamerun’un Douala şehrine gitti. Bu şehir aynı zamanda ABD hükümetinin Prigozhin ile bağlantılı olduğunu söylediği Rus yanlısı televizyon kanalı Afrique Média’nın da merkezi.
Pravda muhabiri Sytii’ye, Prigozhin’in ölümünden ve tüm bu yaşananlardan sonra Wagner’in Afrika’daki geleceğini sorduğunda şu yanıtı aldı:
“Bu sorulara verecek cevabım yok. Her şeyin aynı kaldığı ve çalışmaya devam ettiğimiz varsayımından yola çıkıyorum.”