Türk kadını tampon kullanır mı kullanmaz mı tartışmasını hiç açmadan kenara kaldırabiliriz. Çünkü tespit değil dayatma içeriyor. Kaldı ki Türkiye’de regl olan kadınların yüzde üçü tampon kullanıyor. Bu oran kırsalda neredeyse sıfıra yakınken şehirlerde artıyor.
ABD ve Almanya’da tampon kadınların ilk tercihi; kullananların oranı yüzde 60’a yakın. Kültürel olarak Türkiye’ye daha çok benzeyen Güney Avrupa ülkelerinde sayı daha düşük. Yirmi yıl önce İspanya’da tampon kullanımı yüzde 10’lardaymış, şimdi yüzde 30’lara dayanmış.
Bu bilgiler menstrüel hijyen markası Beije’in iki kurucusundan biri Doruk Akpek’ten. Kendini sosyopolitik bir marka olarak tanımlayan Beije’i ‘askıda ped’ kampanyasından biliyordum. Mater’in yazısı bugün bianet’te yayınlanınca ne düşündüklerini merak ettim.
Marka olarak tam da bu meseleyi sahiplendikleri için takipteler. Bir tavır göstermek istiyorlar ama ne olduğuna henüz karar vermiş değiller. Tesadüfe bakın, Toplum Gönüllüleri Vakfı’yla ortak bir proje üzerinde çalışıyorlarmış, cezaevlerine ped, tampon göndereceklermiş. Tamponlar yönetime takılır mı, bilmiyorum.
Eve gelen regl paketi
Doruk Akpek ve kurucu ortağı Naz Özbek, ABD’de okuyup bir süre çalıştıktan sonra 2019’da Türkiye’ye dönmüş. Perakende sektörünün yükselen trendi aboneli satış sistemiyle çalışan, sosyal sorumluluk kaygısı ve duruşu olan, doğaya saygılı bir marka kurmaya karar verdiklerinde 2020’de Beije ortaya çıkmış.
43 bin civarında aktif aboneleri var. Her ay regl paketleri adreslerine gidiyor. Türkiye’de yüzde üç olan tampon kullanıcı oranı, onlarda yüzde yedi civarında. “Tampon kullanılır kullanılmaz tartışmasının ötesine geçip başka ürünleri konuşmalıyız. Mesela çevre duyarlılığı arttıkça özellikle gençlerde menstrüel kaplara ilgi artıyor” diyorlar.
DNA’larında bağış kültürü var: “Brüt karımızın yüzde 8’ini Anadolu’daki köy okullarına ve ihtiyacı olan başka topluluklara ürün olarak gönderiyoruz. Deprem bölgesine 500 bin ped gönderdik. Abonelerimizi de bağış yapmaya teşvik ediyoruz.”
‘Cezaevinde tampon büyük kolaylık’
Çiğdem Mater konusunda dönersek, Liv Hospital’dan jinekoloji uzmanı Dr. Altuğ Semiz, Mater’in tampon isteğinin reddedilmesini yalnızca kişisel tercihlere saygı duyulmaması noktasında değil, sağlık açısından da yanlış buluyor: “Tampon kadına hareket kabiliyeti ve kan vajina içinde kaldığı için temizlik açısından büyük rahatlık sağlar. Hele de cezaevinde büyük kolaylık.”
Semiz, kullanmak isteyen hastalarına doktor olarak gönül rahatlığıyla önerdiğini, özellikle genç kadınlarda tampon kullanımında artış olduğunu, bir kere tampon kullanmaya başlayan kadınların kolay kolay pede dönmediğini gözlemliyor.
Çeşitli avantajlarına rağmen tampon kullanımının dünyaya oranla düşük olmasının birkaç sebebi var. Dr. Semiz’e göre bunlardan biri, Türk kadının vajinasını yeterince tanımaması, kendine dokunma konusundaki deneyimsizliği. Hatta bu yüzden vajinal fitil kullanımının da çok yaygın olmadığını belirtiyor.
Türkiye’de kadınları tampondan uzaklaştıran iki neden daha var. Bekaret ve toksik şok sendromu (TŞS). Dr. Semiz, kişisel olarak kızlık zarı ile bekareti birbirinden ayırsa da, cinsel ilişki yaşamamış hastalarına ilke olarak tampon önermiyor, tamponu çıkarırken kızlık zarının hasar görebileceğini ekliyor. TŞS için de “Toksik bakterilerin kana karışması sonucu meydana gelebilen toksik şok sendromuna ise tampon değil unutkanlık sebep olabilir. O da tamponun içeride unutulması durumunda, yüz binde bir ihtimal” diyor.
Yosun, yün, kağıt tamponlar
Kadınlar tarih boyunca tampon kullanmış. Wikipedia’ya göre, en eski tıbbi belgelerden biri olan Ebers Papirüsü, Mısırlı kadınların MÖ 15. yüzyılda yumuşak papirüs tamponları kullandığını belgeliyor. Romalı kadınlar yünden tampon yapıp kullanmış. Uzakdoğu’nun bazı bölgelerinde hala bitki ve yosunlarla tampon yapıp kullanan kadınlar var.
Bugün kullanılanlara benzeyen ilk modern tamponu 1931’de ABD’li doktor Earle Haas icat etti. İki yıl sonra patent hakları sattığı Gertrude Schulte Tenderich, dünyanın ilk modern tampon markası Tampax’ın üreticisi, satıcısı ve sözcüsü oldu. Tampon o günden bugüne iyileştirilerek üretilmeye devam ediyor, kadınların regl dönemini rahat geçirmesine katkı sunuyor.
Özetle kadınlar binlerce yıldır tampon kullanıyor. Türk kadını dahil.