Artık yılın o vaktindeyiz. Nobel Edebiyat Ödülü’nün 2024 yılı kazananı için geri sayım başladı. Bu kadar prestijli bir ödülü kimin kazanacağını tahmin etmek çok kolay değil. Zira İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi adayları ve müzakereleri büyük bir gizlilikle yürütüyor. Öyle ki adayların isimleri ve adaylarla ilgili diğer bilgiler 50 yıl sonrasına kadar açıklanmıyor.
Popüler isimlerin şansı az
Nobel komitesinin ödülleri nasıl değerlendirdiğine dair açıklanmış kurallar yok. Fakat yıllar içinde hangi durumlarda, hangi yazarların öne çıkabileceğine ya da tam tersi şansı olmadıklarına dair tecrübe edilmiş bilgilere sahibiz. Mesela aynı ülkeden yazarların üst üste iki sene ödülü alma şansı çok az. Aynı şekilde popüler yazarların da ünlerinin ödülü kazanma konusunda önlerine engel olarak çıktığı biliniyor. Bu nedenle 2024 Nobel Edebiyat Ödülü için ismi geçen, aralarında Türkçenin de olduğu pek çok dile çevrilmiş Haruki Murakami, Karl Ove Knausgård, Margaret Atwood ve Stephen King gibi yazarların kazanma oranını düşük.
Tarihsel olarak Fransa 16 ödülle edebiyatta en çok Nobel ödülü kazanan ülke. Ardından 13’er ödülle ABD ve Birleşik Krallık geliyor. Ödül kazananların ortalama yaşı 65. İlk olarak 1901’de verilen ödülü bu güne dek 103 erkek ve 17 kadın kazandı.
Bahisler açıldı
Adettendir, her yıl olduğu gibi bu sene de bahisler açıldı. Edebiyat dünyasının en prestijli ödülü için tahminler havada uçuşuyor. On yıldan uzun süredir ödül için oranlar sunan Betsson Sweden’a göre Avustralyalı yazar Gerald Murnane ve Çinli yazar Can Xue şu anki favoriler, onları Salman Rushdie takip ediyor.
Betsson’da Halkla İlişkiler Müdürü Robin Olenius “Son yıllarda kazananlar sıklıkla en iyi tahminlerimizle örtüştü. Örneğin, Jon Fosse ikinci favoriydi ve Annie Ernaux üçüncü oldu. 2020’de bile Louise Glück duyurunun öncesinde önde gelen isimler arasındaydı. Ancak beklenmedik Bob Dylan zaferi veya adı listemizde bile olmayan Abdulrazak Gurnah’ın ödülü alması gibi büyük sürprizler de gördük” diyor.
Nobel Edebiyat ödülünün sahibi yarın (10 Ekim Perşembe günü) öğle saatlerinde açıklanacak. Kazananı öğrenmeye çok az bir zaman kalmışken buyurun bahislerde öne çıkan beş yazarla tanışın.
Gerald Murnane
84 yaşındaki Gerald Murnane kendi hayatından yola çıkarak yazdığı yarı otobiyografik eserleriyle biliniyor. Daha önce Nobel Edebiyat Ödülü için ismi geçiyordu. En ünlü eseri ‘The Plains’ adlı romanı. New York Times Avusturyalı yazarı “çoğu insanın hiç duymadığı, yaşayan en büyük İngilizce yazarı” olarak tanımlamıştı.
13 kitap yayımlayan yazar dünya çapında edebiyat çevrelerinde hatırı sayılır kült takipçi kitlesi edinse de kimilerine göre hak ettiği ilgiyi görmedi. Tabii bu durumun nedenlerinden biri kendisi. Murnane da durumun farkında. Verdiği bir röportajda “Muhtemelen aklı başında olduğumu görebiliyorsunuzdur, ancak deli insanların inandığı şeyleri söylüyor ve inanıyorum” demişti.
Yazar 43 yıllık karısının ölümünden sonra nüfusu 623 olan Goroke’ye taşındı. Burada bir yerel golf kulübünün sekreteri olarak görev yaptı. Öğle tatilinde barmenlik yaptığı mekanda bir yandan da yazıları hakkında akademik konferans düzenledi. Yazar tek bir odada yaşıyor ve “arşivleri”nin arasında katlanır bir karyolada uyuyor. Bu arşivde notlar, günlükler ve kitaplarının ilk taslaklarıyla dolu dosya dolaplar da var. Yazarın Türkçeye çevrilmiş üç eseri var: ‘Düzlükler’, ‘Acı İçin Bir Şey: Bir Hipodrom Hatıratı’ ve ‘Bulutlarda Bir Ömür.’ Murnane 4.5 oranla bu senenin favori ismi. Murnane Nobel Ödülü’nü kazanacak mı bekleyip göreceğiz. Ancak ödülle birlikte gelen popülerlikten hoşlanmayacağını tahmin etmek güç değil.
Can Xue
Ödülün bir diğer favorisi asıl ismi Can Xiaohua olan Çinli yazar Can Xue. Xue bu senenin en güçlü adaylarından. Zira yazarın ismi Nobel Edebiyat Ödülü için daha önceki yıllarda da geçti. Ancak geçen yılın da favorileri arasında olmasına rağmen ödülü Norveçli yazar Jon Fosse kazandı. Bu sene şeytanın bacağını kırabilecek mi göreceğiz.
1953 doğumlu Xue kendi başına İngilizce öğrenmiş, Borges, Shakespeare ve Dante üzerine kitaplar yazmıştı. 2013’te yayımlanan ‘Yeni Milenyumda Aşk’ adlı romanıyla tanınırlığını artıran yazarın 100’den fazla kısa öyküsü var. “Hikayelerimi asla düzenlemem. Sadece bir kalem alıp her gün bir paragraf yazıyorum. Otuz yıldır böyle. Güçlü bir aura ile çevrili olduğuma inanıyorum ve başarımın sırrı da bu” diyen yazarın eserleri henüz Türkçeye çevrilmedi. Eğer yarın ödülü kazanırsa kitaplarını Türkçe okumak için biraz beklememiz gerekecek.
Salman Rushdie
Hint asıllı yazar Salman Rushdie bahis listesindeki en popüler isimlerden biri. Man Booker Ödülü’nün de dahil olduğu sayısız ödüle sahip yazarın popülerliği ödülü kazanması önünde bir engel olsa da bu sene Rushdie’nin kazanma oranı yüksek. Öyle ki bahis sıralamasında 6.0’lık oranla üçüncü sırada yer alıyor. Yazarın ‘Mağriplinin Son İç Çekişi’ adlı kitabı, 1995’te Whitbread Ödülü’nü ve 1996’da Avrupa Birliği Aristeion Edebiyat Ödülü’nü kazandı. Salman Rushdie edebiyata yaptığı katkılardan dolayı 2007’de “Şövalye” unvanıyla ödüllendirildi. Ayrıca İngiltere Kraliyet Edebiyat Derneği üyesi. Bunun yanı sıra Fransa Kültür Bakanlığı tarafından verilen Commandeur des Arts et des Lettres unvanına da sahip.
Salman Rushdie ‘Şeytan Ayetleri’ kitabı nedeniyle uzun zamandır ölüm tehditleri alıyordu. 1989’da İran’ın dini lideri Ayetullah Humeyni yazar hakkında ölüm fetvası vermişti. Yazar 2022’de katıldığı bir etkinlikte 24 yaşındaki Hadi Matar adlı biri tarafından bıçaklanmıştı. Saldırının ardından altı hafta hastanede kalan yazarın sağ gözünde görme kaybı oluştu. 77 yaşındaki Rushdie bıçaklandığı günü anlatan anı kitabı ‘Bıçak/Knife’ı geçen sene yayımlamıştı. Son günlerde yeni bir kurgu eser üzerinde çalıştığını da açıkladı.
Rushdie’nin Türkçeye çevrilmiş çok sayıda kitabı var.
Jamaika Kincaid
Ödülün bir diğer favorisi Jamaika Kincaid. Nobel ödüllü yazarlara kütüphanenizde öncelik veriyorsanız Kincaid’i destekleyebilirsiniz, çünkü kendisinin Türkçeye çevrilmiş bir kitabı var.
Britanya sömürgesi Antigua’da 1949’da doğan ve liseye kadar eğitim hayatına orada devam eden Jamaica Kincaid’in asıl adı Elaine Potter Richardson. Dokuz yaşına dek ailenin tek çocuğu olarak büyüdü; daha sonra üç erkek kardeşi oldu. Henüz 16 yaşındayken üvey babasının hastalığından dolayı Jamaica aileye destek olması için okuldan alındı. Yazarlık kariyeri başlamadan önce hizmetçilik yapan Kincaid kariyerine engel olan annesine daima öfkeliydi. Ama bu durum okuma tutkusunu azaltmadı hatta tam tersine onu hırslandırdı. Burslu okudu, yazılar yazdı ve en sonunda keşfedilerek dergilerde çalışmaya başladı.
Kincaid eserlerinde kendi geçmişinden ve güncel tecrübelerinden fazlasıyla beslenerek kolonyalizm, emperyalizm, ırkçılık, sınıf, iktidar, aile, ergenlik ve cinsellik gibi temaları işliyor. Türkçeye de Jaguar Yayınları tarafından çevrilen ‘Annemin Otobiyografisi’ adlı kitabı da tam anlamıyla otobiyografik olmasa da konusu itibariyle yazarın hayatından izler taşıyor. 10Haber Kitap yazarı Banu Yıldırım roman hakkında yazmıştı.
Alexis Wright
1950 doğumlu Alexis Wright Avustralya’nın en büyük yazarlarından biri. Eserleri, Avustralya’daki yerlilerin yaşamının izinden gidiyor, ülkedeki sömürgeciliğin etkilerine dair derinlemesine bir eleştiri sunuyor. Alexis Wright Avustralya’da verilen Stella Edebiyat Ödülü’nü iki kez kazanan ilk kişi olarak tarihe geçmişti. Eserleri Fransızca, İtalyanca, Lehçe ve Çinceye çevrilen Wright’ın 1997’de yayınlanan ilk kitabı ‘Plains of Promise’ birçok edebiyat ödülüne aday gösterilmişti. Alexis Wright’ın 10 yıl üzerinde çalıştığı 736 sayfalık romanı ‘Praiseworthy’ The New York Times tarafından “bu yüzyılın en iddialı ve başarılı Avustralya romanı” olarak tanımlanmıştı. Yazarın Türkçeye çevrilmiş eseri yok.
