Fransa’nın Afrika ülkesi Gabon’da görev yapan sömürge valisi Rene-Victor Fournier, 1917’de yöresel bir maskı “bilinmeyen yollarla” ülkesine götürür. Hayatının geriye kalan kısmını Fransa’nın güneyindeki evinde geçiren Fournier, maskı da burada sergiledi. Kişisel koleksiyonuna kayıtlı maskı nasıl elde ettiğine dair bir bilgiyi ise envanterine hiçbir zaman not düşmedi. 19. yüzyıla ait bu ahşap mask sonrasında evin yeni sahipleri nce tesadüfen bir dolapta bulundu. Ancak çift pek de anlam veremedikleri bu maskı önemsemeyip dolapta muhafaza etmeye devam etti; ta ki 80’li yaşlarına gelip yazlıklarında kullanmadıkları eşyaları elden çıkarmaya karar verinceye kadar…
Mask için yaşlı çift, Fransa ve Gabon devrede
80 yaşındaki çift, ellerinde bulunan bu maskı 150 dolara bir tüccara sattı. O da bunu Montpellier kentinde düzenlenen bir açık artırmada satışa sundu ve 19. yüzyıla tarihlenen obje 4.2 milyon dolara alıcı buldu. Kıyamet de bu noktada koptu. Ellerindeki maskın nadide bir parça olduğunu anlayan 80 yaşındaki çift tüccara karşı dava açarken satıştan haberdar olan Gabon devleti de Fransa’ya eserin iadesi için başvuruda bulundu. 19. yüzyılda üretilen ve Ngi adı taşıyan bu masklardan sadece dokuz adet üretilmiş durumda. Afrika sanatının bu özel objesi açık artırmada satıldığı bedelin çok daha üzerinde bir değere sahip.
2020 yılında Fransız Parlamentosu sömürge döneminde Afrika’dan getirtilen eserlerin ait olduğu ülkelere iadesini kabul etmişti. Bunun üzerine aralarında Senegal, Benin ve Gabon gibi Sahraaltı Afrika ülkeleri kendilerine ait eserlerin iadesi için hukuki süreci başlatmıştı. Gabon’un geleneksel sanatı ve inancında önemli bir yere sahip olan bu mask da iade edilmesi talep edilen objelerden biri oldu.
Paris’te Jacques Chirac’ın cumhurbaşkanlığı döneminde Eiffel Kulesi’ne yakın bir konumda, tam da Seine nehri kıyısında açılan devasa Branly Müzesi Afrika, Okyanusya ve Latin Amerika’dan getirilen binlerce esere ev sahipliği yapıyor. Parlamentonun bu kararı sonrası müzedeki çoğu eserin akıbeti merak konusu. Bakalım yargı süreci sonunda eser 80 yaşındaki çifte mi yoksa Gabon’a mı yar olacak.
