12 Eylül 1980 darbesi Türkiye’nin entelektüel birikiminin üstünden buldozer gibi geçtiğinde, biri çıktı, darmadağın olmuş o insanları çevresinde topladı; kurduğu yayınevleri ve ajanslarla, ansiklopedi yayıncılığıyla o güne kadar yapılmamış pek çok şeyi yaparak o birikimin daha da dağılmasını, heder olmasını önledi. Bununla kalmadı, o insanların 12 Eylül darbesi günlerini bir yatılı okul, bir üniversite kampüsü neşesiyle atlatmasını, o günlerin, o yılların altından kalkmasını, dahası tanıdık fraksiyon kavgalarını bile sürdürebilmesini sağladı yarattığı özgür çalışma ortamında. Hem de uzun süre.
O biri, Kayseri Everekli Ermeni demirci Arsen Usta’nın oğlu Nazar Büyüm’dü…
Bunlar bilinsin ister miydi; ama bilinmeli… Yaptıkları da…
Medici ailesini bilirsiniz. Floransa’nın Floransa, İtalya’nın İtalya olmasını sağlayan kültür meseni, himayedarı Medicileri. Dişiyle tırnağıyla kazıyarak geldiği o yeni yerde onlardandı Nazar Büyüm tartışmasız…
Ve Adam Yayınları, Ajans Ada, Merkez Ajans, Anadolu Yayıncılık, Ana Yayıncılık kurucusu, çevirmen, şair ve yazar Nazar Büyüm 80 yaşında dün hayatını kaybetti.
Bugün internet çağında kimsenin ansiklopedi merakı kalmadı ama bir zamanlar en önemli bilgi kaynağıydı ansiklopediler. 1980’den sonra Nazar Büyüm sayesinde yayınlanan Yurt Ansiklopedisi ise Türkiye için çok büyük bir olaydı. Bu ansiklopedi için çoğu 12 Eylül yüzünden işsiz ve meşgalesiz kalmış Türkiye’nin en önemli isimleri bir araya geldi, yıllarca çalışarak bu özgün ansiklopediyi yayınladı. Yurt Ansiklopedisi o kadar başarılı oldu ki, Nazar Büyüm’e aynı anda başka işlere girişme, böylece daha da çok aydını istihdam etme imkanı verdi.
Yurt Ansiklopedisi’ni, Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Britannica Ansiklopedisi’nin Türkçe versiyonu AnaBritannica, Britannica Compton’s ve Temel Britannica izledi.
Nazar Büyüm son yıllarda elini eteğini çekmişti o alanlardan ama, tedavi altında olmasına rağmen Agos’ta, T24’te köşe yazıları yayınlanıyor, yazılarında özellikle Ermeni toplumunun tarihi, kültürel belleği ve kimlik meselelerine odaklanıyordu. Aktivistti hâlâ; sıkı sosyalistti, ama Kemal Kılıçdaroğlu’nun ünlü “Adalet Yürüyüşü”nde de vardı, onu orada da gördü tanıyanlar…
1944’te doğdu Nazar Büyüm, İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz dili ve edebiyatı eğitimi aldı. 1967-70 arasında Eczacıbaşı ilaç fabrikası ilmi bürosunda mütercim tercüman olarak çalıştı, 1972’de rotasını kendi yazdıklarını kırdı, 1972’de Manajans’ta metin yazarlığına başladı. 1975’te iki arkadaşıyla kurduğu Ajans Ada’dan 1981’de ayrılarak Merkez Ajans’ı, Adam Yayınları’nı ve Anadolu Yayıncılık’ı kurdu. Türkiye yayıncılık tarihinde yeri çok önemli Adam Yayıncılık’ta Nazım Hikmet, Yaşar Kemal, Aziz Nesin, Orhan Veli, Oktay Rıfat, Edip Cansever, Özdemir Asaf, Server Tanilli gibi yazarların bütün yapıtlarını yayımladı.
“Kurtarıcı” tanımı içi boş bir laf değil; yenisi eskisi bunca ünlü isim, bunca ünlü yazar, bunca yıldan sonra farklı yayınevi patronlarının lütuf ve himmetinden yılıp neden gelmişti, neden oradaydı hemen hepsi? Çünkü emeklerine yeni çıta koydu Büyüm; “telif ödemesi” denen içler acısı cep harçlığını “adam gibi para”ya taşıyan Adam Yayıncılık sözleşmeleriydi. Kim bilir kaç yayınevinden eli boş dönen Latife Tekin’i Adam’dan çıkan ‘Sevgili Arsız Ölüm’ ve ‘Berci Kristin Çöp Masalları’yla tanıdık.
Başka edebiyat-sanat kitapları ve dergiler de yayınladı Adam. Anadolu Yayıncılık ise Yurt Ansiklopedisi, Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi gibi kaynak kitap ve ansiklopediler hazırladı. Fasikül fasikül, dergi gibi satılıp sonra birleştirilen ansiklopedilerle rakipsizdi uzun süre.
Vakfımız Danışma Kurulu üyelerinden, Nazar Büyüm’ü kaybettik. Kayseri Everek doğumlu, Tıbrevanklı, Türkiye yayıncılık tarihinin önemli isimlerinden Nazar Ahpariğimiz, vakfımızın kuruluşunda ve devamında elini üzerimizden hiç çekmedi. Anarad Hığutyun Binası’na taşındığımızda… pic.twitter.com/c9qz4w5N9E
— Hrant Dink Vakfı (@HrantDinkVakfi) November 21, 2024
12 Eylül 1980 darbesiyle TDK da kapatıldığında o kurumun 35 yıl yazmanlığını yürütmüş Ömer Asım Aksoy başkanlığında bir heyete hazırlatılan Ana Yazım Kılavuzu o karanlık dönemden bugüne gelen değerli işlerden biriydi. Büyüm’ün 1985te Osman Kavala ve Selahattin Beyazıt’la birlikte kurduğu Ana Yayıncılık ise çok uzun yıllardır Türkçe’ye çevrilip yayınlanması gözlenen Britannica Ansiklopedisi’nin Türkçe versiyonu AnaBritannica’yı, Britannica Compton’s’u ve Temel Britannica’yı yayımladı.
Büyüm’ün çevirileri, derlemeleri ve şiir kitapları da vardı. Nazar Büyüm 2018’de Agos Yayınları’ndan ‘Dönüp Baktığımda’da Nisan 2014 ile Aralık 2015 tarihleri arasında Agos’ta yayımlanan haftalık yazılarını bir araya getirmişti. Yazılarında Everek (Develi)-Kayseri’de geçen çocukluğundan Üsküdar’daki Ermeni ruhban okulu Surp Haç Tıbrevank’taki orta öğretim yıllarına, İstanbul Üniversitesi İngiliz Filolojisi’nde başlayıp Londra ve Almanya’da devam eden öğrenciliği sırasında edindiği çok geniş bir çevredeki dostluklara; kurucusu olduğu Adam Yayınları, Ajans Ada ve bir tek film yapmış ADAF yapım şirketi gibi birbirinden farklı alanlarda öncülük etmesini sağlayan mesleki tecrübelerine, yaşamında iz bırakan şarkılara, türkülere, şiirlere, şiir çevirilerine ve tüm bunlarla yoğrulan politik tutumuna, demokratikleşme umuduna, barış arzusuna yer vermişti…
Dün öldü Nazar Büyüm. Cenazesi 30 Kasım Cumartesi saat 12.00’de Kumkapı’daki Ermeni Patrikhanesi kaşısında bulunan Ana Kilise’de yapılacak cenaze töreni sonrası Şişli Ermeni Mezarlığı’na defnedilecek.
