Her şey sanat mıdır sorusuna verilecek cevap bir hayli karmaşık. Batı ülkelerinin her şeyi sanat eseri olarak görüp kendi himayelerinde sergileme isteğini anlamak daha da öyle.
Güney Asya ülkesi Nepal de bu durumdan muzdarip. Ülke genelinde tapınak ve manastırlarda kaybolan 400’den fazla eser var. Bu sadece kayıt altına alınabilenlerin sayısı. Kayıp sayısının daha fazla olduğu tahmin ediliyor.
1960’lardan 1980’lere kadar, Nepal’in dış dünyaya açılmasıyla birlikte ülkeden yüzlerce eser yağmalandı. Ve ülke genelinde bu büyük bir kültürel kayıp olarak yorumlanıyor. Çünkü Nepalliler için bu eserler aynı zamanda bir ibadet objesi. Birçok heykele yerel halk tarafından her gün tapılıyor, bazı ziyaretçiler tanrılara yiyecek ve çiçek sunuyor. Bu nedenle eserlerin çalınması ülke içinde büyük bir kriz.
Bazı topluluklar güvenlik amacıyla putları demir kafeslere koyuyor. Fotoğraf: BBC.
Bu krize dikkat çekmek için bir adım atıldı. Nepal’in Bhaktapur kentindeki küçük bir sokakta bir müze açılacak. İsmi de bir hayli manidar: Çalıntı Sanat Müzesi. Müzenin içinde Nepal’in kutsal tanrı ve tanrıçalarının heykelleriyle dolu odalar var. 2026 yılında halka açılması planlanan müzedeki 45 heykelin ortak bir özelliği var, hepsi sahte. Çünkü Nepallilerin Tanrıları çalındı ve çalınmaya devam ediyor!
Müze ABD, İngiltere ve Fransa gibi ülkelerdeki müzelerde, müzayede evlerinde veya özel koleksiyonlarda bulunan onlarca Nepal çalıntı eserinin geri getirilmesini sağlamayı amaçlayan Nepalli doğa korumacı Rabindra Puri’nin eseri. Puri son beş yolda çalınan heykellerin kopyalarını üretmesi için zanaatkarla anlaştı, he her birinin tamamlanması üç ay ile bir yıl arasında sürdü. Puri sahte eserlerle dolu müzesinin raflarının sonunda tamamen boşaltılacağını umuyor: “Müzelere ve çalınan eserleri elinde tutanlara şunu söylemek istiyorum: Tanrılarımızı geri verin, sanatımızı alabilirsiniz.”
‘Onlar sanat değil, kültürümüzün bir parçası’
Nepal Miras Kurtarma Kampanyası sekreteri Sanjay Adhikari Nepal’de bu tür heykellerin ülke genelindeki tapınaklarda olduğunu ve gösteriş amaçlı olmaktan ziyade ülkenin “yaşayan kültürünün” parçası olduğunu söyledi.
Nepalliler onlarca yıldır kayıp sanat eserlerinin ve bunların nereye gittiğinin farkında değildi; ancak durum özellikle 2021’de kayıp hazineleri geri kazanmak için vatandaş aktivistlerin öncülük ettiği Ulusal Miras Kurtarma Kampanyası’nın kurulmasından beri değişti. Aktivistler bu eserlerin çoğunun ABD, İngiltere ve Fransa gibi Batı ülkelerindeki müzelerde, müzayede evlerinde veya özel koleksiyonlarda olduğunu tespit etti. Yabancı hükümetlerle işbirliği yaparak yurtdışındaki kurumlara parçaları iade etmeleri için de baskı yapıyorlar ve ilerleme de kaydettiler.
1986’dan bu yana yaklaşık 200 eser Nepal’e iade edildi. Hindu tanrılarının kutsal idolü Laxmi Narayan ilk kez bir tapınaktan kaybolmasının üzerinden yaklaşık 40 yıl sonra Dallas Sanat Müzesi’nden Nepal’e geri getirildi. Şu anda iade edilen 80 eser Nepal Ulusal Müzesi’nin özel bir galerisinde olmaları gereken yerlere iade edilmeden önce restorasyondan geçmeyi bekliyor.
